حتما برای همه شما پیش آمده است فردی که تنها فرزند خانواده باشد یا اصطلاحا “تک فرزند” باشد، از سوی سایرین لوس خطالب شود. به تصور بسیاری از افراد، تک فرزندی یک مشکل تلقی می‌شود و کسی که تک فرزند است در روابط فردی و اجتماعی خود دچار مشکل است. برخی نیز تصور می‌کنند این افراد در تنهایی رشد می‌کنند و در بزرگسالی دچار مشکلات عاطفی فراوانی هستند.
اما تا چه حد این باورها حقیقت دارند؟ آیا واقعا تک فرزندی باعث تفاوت یک فرد نسبت به سایرین می‌شود؟ آیا تک فرزند بودن یک ویژگی منفی است؟ آیا این به اصطلاح «سندرم تک فرزندی» شما را به این فکر وامی‌دارد که برای داشتن فرزندی دیگر اقدام کنید؟ در ادامه به واقعیت ابعاد مختلف تک فرزندی و همچنین مطالعاتی که تا به امروز پیرامون این موضوع انجام شده است می‌پردازیم.
منشا عقاید مرتبط با “سندرم تک فرزندی” چیست؟
اکثر مردم با کلیشه‌های مربوط به تک فرزندی آشنا هستند. در واقع، در بسیاری از موقعیت‌ها ممکن است برای توجیه رفتار نامتعارف فردی، از این کلیشه‌ها استفاده شود. نظریه «سندرم تک فرزندی» همواره وجود نداشته است. تا اواخر دهه ۱۸۰۰ میلادی این عقاید در میان مردم رواج چندانی نداشت. در این زمان بود دو روانشناس کودک به نام‌های G. Stanley Hall و E. W. Bohannon پرسشنامه‌ای ترتیب دادند تا از طریق آن کودکان را بر اساس ویژگی‌های مختلف رفتاری طبقه‌بندی کنند. نتایج این مطالعه در اوایل دهه 1900 منتشر شد. اساساً، نتیجه این بود که کودکان بدون خواهر و برادر دارای فهرستی طولانی از ویژگی‌های رفتاری منفی هستند.
بر اساس گزارشات هال تا آنجا پیش می‌رود که می‌گوید “تک فرزند بودن به خودی خود یک بیماری است“! بوهانون از نتایج نظرسنجی استفاده می‌کند (در حالی که امروزه می‌دانیم این روش نتیجه‌گیری چندان دقیق نیست) تا به این نتیجه برسد که تک فرزندان تمایل به ویژگی‌های خاصی دارند که اغلب منفی هستند. نهایتا هر دو این ایده را مطرح کردند که فرزندان با خواهر و برادر افراد “بهتری” خواهند بود. برخی از مطالعات تا حدی با این دو محقق موافق هستند. با این حال، اتفاق نظر بر این است که یافته‌های آنها غیرعلمی و ناقص بوده و اساساً سندرم تک فرزندی یک افسانه است.
ویژگی‌های سندرم تک فرزندی
هال تک فرزندان را لوس، خودخواه یا خود شیفته، ناسازگار، رئیس، ضد اجتماعی و تنها توصیف کرد. کسانی که این نظریه را قبول دارند، معتقدند که تک فرزندان لوس می‌شوند، زیرا عادت دارند هر آنچه را که می‌خواهند از والدین خود بگیرند، از جمله تمام توجه و تمرکز آنها. باور این است که آنها به افرادی خودخواه تبدیل می‌شوند که فقط به خود و نیازهای خود فکر می‌کنند. همچنین اعتقاد بر این است که عدم تعامل با خواهر یا برادر باعث تنهایی و تمایلات ضد اجتماعی می‌شود. برخی حتی فکر می‌کنند که این اثرات تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد، و تک فرزندان در کنار آمدن با همکاران خود مشکل دارند، با افزایش سن نسبت به انتقاد به شدت حساسند و از نظر مهارت‌های اجتماعی عملکرد ضعیفی دارند.
سندرم تک فرزندی، یک نظریه بی‌اساس
در حالی که این نظریه راه خود را به فرهنگ عامه باز کرده است، تا حد زیادی بی‌اساس است. تحقیقات جدیدتر نشان داده است که تک فرزند بودن لزوماً فرد را از همسالان با خواهر و برادر متمایز نمی‌کند. همچنین فقدان خواهر یا برادر فرد را محکوم به خود شیفتگی یا ضد اجتماعی بودن نمی‌کند.
تحقیقات جدید درباره سندرم تک فرزندی
در ۱۰۰ سال اخیر، محققان مطالعات بسیاری را بر روی تک فرزندان انجام داده‌اند. جالب است بدانید که نتایج بسیار متفاوت بوده است. به نظر می‌رسد که اکثریت مطالعات به عمل آمده از سال ۱۹۷۰، تک فرزندی را به عنوان وجود یک «سندرم» رد کرده است. البته استثنائاتی هم وجود داشت. به عنوان مثال، در کبک، یک مطالعه نشان داد که تک فرزندان بین ۶ تا ۱۱ سال در معرض خطر بیشتری برای اختلالات روانی هستند. اما چند سال بعد، گروه دیگری از محققان نتایج متفاوتی را گزارش کردند و این گونه بیان کردند که ” حداقل در کودکان زیر ۵ سال، هیچ تفاوتی بین فرزندان بدون خواهر و برادر و فرزندان با یک خواهر و برادر در مورد سلامت روان وجود ندارد.”
توجه زیاد به تک فرزندان همیشه “بد نیست”
این یک واقعیت است که تک فرزندان احتمالا بیشتر مورد توجه والدین خود قرار گیرند، اما این موضوع همیشه منجر به خودخواهی فرد نمی‌شود (و بیایید صادق باشیم، همه ما فردی را می‌شناسیم که خودخواه است و خواهر و برادر هم دارد!). در هر صورت، تک فرزندان احتمالا پیوندهای قوی‌تری با والدین خود خواهند داشت.
وجوه رفتاری مثبت مورد مطالعه در تک فرزندان
تونی فالبو یک روانشناس معروف که سال‌ها در این زمینه، تحقیقات زیادی انجام داده است معتقد است که توجه اضافی که کودک دریافت می کند می‌تواند مثبت باشد. او از مطالعات خود نتیجه گرفت که تک فرزندان در مقایسه با فرزندانی که بعداً در خانواده‌های بزرگتر به دنیا می‌آیند نیازهای عاطفی کمتری در آینده خواهند داشت. در یکی دیگر از بررسی های خود، فالبو ۱۱۵مطالعه بر روی تک فرزندان را تجزیه و تحلیل کرد. این مطالعات دستاوردها، شخصیت، هوش، سازگاری، جامعه‌پذیری و رابطه والد و فرزند را مورد بررسی قرار داده بودند. بر اساس بررسی‌های او از این مطالعات، در مقایسه با خانواده‌های دارای چند فرزند، تک فرزندان از چندین گروه در زمینه شخصیت، موفقیت و هوش پیشی گرفتند. ارزیابی این مطالعات همچنین نشان داد که تک فرزندان روابط والد و فرزند بهتری دارند.
متخصصین در مورد سندرم تک فرزندی چه می‌گویند؟
شرایط نسبت به گذشته متفاوت است
بسیاری از روانشناسان سندرم تک فرزندی را یک باور کلیشه‌ای می‌دانند. نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که تحقیقات هال زمانی انجام شد که بسیاری از مردم در مناطق روستایی زندگی می‌کردند. در نتیجه، تک فرزندان منزوی‌تر بوده و شاید فقط بزرگسالان با آنها در ارتباط بودند. این انزوا احتمالاً به ویژگی‌های شخصیتی مانند رفتار ضد اجتماعی، مهارت‌های اجتماعی ضعیف و خودخواهی کمک می‌کند. تک فرزندان در فرهنگ شهری امروزی فرصت زیادی برای معاشرت با کودکان دیگر دارند. این کودکان عملاً از بدو تولد در مهدکودک، در پارک و زمین‌های بازی، در مدرسه، در طول فعالیت‌های فوق برنامه و ورزش و حتی به صورت آنلاین در حال معاشرت با کودکان دیگرند.
شخصیت یک کودک متاثر از چندین و چند عامل است
روانشناسان همچنین معتقدند که عوامل مختلف به شکل‌گیری شخصیت کودک کمک می‌کند. حقیقت این است که برخی از کودکان به طور طبیعی خجالتی، ترسو و درونگرا هستند. این امر ذاتی بوده و فارغ از داشتن یا نداشتن خواهر و برادر است. متاسفانه به نظر می‌رسد که هرگاه تک فرزندی هر نوع رفتار منفی از خود نشان دهد، دیگران سریعاً آن را به سندرم تک فرزندی نسبت می‌دهند. با این حال، این رفتارهای منفی می‌تواند در میان کودکان خانواده‌های پرجمعیت نیز رخ دهد. بنابراین، در حالی که روانشناسان این موضوع را انکار نمی‌کنند که تک فرزندان ممکن است در معرض خطر برخی از کاستی‌های اجتماعی باشند، این ویژگی‌ها لزوما در همه آنها رخ نمی‌دهد.
درباره سندرم تک فرزندی یادمان باشد که..
اگر تک فرزند هستید یا اگر تصمیم دارید فقط یک فرزند داشته باشید، لازم نیست نگران سندرم تک فرزندی باشید. بسیاری از تک فرزندان افرادی مهربان، دلسوز و فداکار هستند. این افراد همچنین پیوندهای محکمی با والدین خود دارند. اگر در مورد احتمال ابتلای فرزندتان به برخی ویژگی های منفی نگران هستید، بدانید که می‌توانید آنها را در مسیر درست هدایت کنید. تعامل با کودکان دیگر را از سنین کم مورد تشویق قرار دهید، محدودیت‌هایی را برای توجه و تمرکز خود تعیین کنید و زیاده روی نکنید.