فلج مغزی چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
فلج مغزی به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که بر حرکت و تون عضله یا وضعیت بدن تأثیر می‌گذارند. فلج مغزی به دلیل آسیب دائمی است که به مغز تکامل نیافته و در حال رشد وارد می‌شود. این آسیب اغلب قبل از تولد رخ می‌دهد. علائم فلج مغزی در دوران نوزادی و یا پیش از مدرسه ظاهر می‌شوند. به طور کلی، فلج مغزی اختلال در حرکت همراه با رفلکس‌های اغراق‌آمیز، شلی یا سفتی بیش از حد اندام‌ها و تنه، وضعیت غیرمعمول، حرکات غیرارادی، راه رفتن ناپایدار یا ترکیبی از این موارد را باعث می‌شود.
همچنین افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است مشکلاتی در بلع داشته باشند. این بیماران معمولاً دچار عدم کنترل عضلانی چشم می‌شوند که در آن چشم‌ها نمی‌توانند روی یک شی متمرکز باشند. همچنین ممکن است به دلیل سفتی ماهیچه‌ها، دامنه حرکتی در مفاصل مختلف بدن کاهش یابد. علت زمینه‌ای فلج مغزی و تأثیر آن بر عملکرد بیمار بسیار متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به فلج مغزی می‌توانند راه بروند. برخی دیگر نیاز به کمک دارند و برخی از افراد دارای ناتوانی ذهنی هستند. صرع، نابینایی یا ناشنوایی نیز ممکن است در این بیماران مشاهده شود. فلج مغزی یک اختلال مادام‌العمر است و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. با این حال درمان‌های حمایتی تحت نظارت پزشک می‌توانند به بهبود عملکرد کمک کنند. برای مشورت با پزشک در این مورد، می‌توانید از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست استفاده کنید.
علائم در بیماران مختلف، متفاوت است
علائم و نشانه‌های فلج مغزی می‌تواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. این اختلال می‌تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد و یا در درجه اول به یک یا دو اندام یا یک طرف بدن محدود شود. در ادامه به علائم فلج مغزی می‌پردازیم.
اختلال در حرکت و هماهنگی
- سفتی عضلات و گرفتگی‌های شدید (شایع‌ترین اختلال حرکتی در فلج مغزی)
- عدم تعادل و هماهنگی عضلات
- لرزش یا حرکات غیرارادی تند
- حرکات آهسته و انقباضی
- غالب بودن یک طرف بدن، مانند گرفتن تنها با یک دست یا کشیدن پا در حین راه رفتن
- اشکال در راه رفتن، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن به صورت خمیده، راه رفتن قیچی مانند با زانوهای ضربدری، راه رفتن پهن با فاصله زیاد بین دو پا یا راه رفتن نامتقارن
- اختلال در مهارت‌های حرکتی ظریف، مانند بستن دکمه‌های لباس یا برداشتن ظروف
اختلال در گفتار و غذا خوردن
- تاخیر در تکامل گفتار
- اختلال در صحبت کردن
- اشکال در مکیدن، جویدن یا خوردن
- ترشح بیش از حد آب دهان یا اختلال در بلع
اختلالات تکاملی
- تأخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت‌های حرکتی، مانند نشستن یا چهار دست‌وپا راه رفتن
- مشکلات یادگیری
- ناتوانی‌های ذهنی
- تاخیر در رشد و در نتیجه جثه کوچکتر از حد انتظار
سایر مشکلات
آسیب به سلول‌های عصبی مغز می‌تواند به سایر مشکلات عصبی مانند موارد زیر منجر شود:
- تشنج (صرع)
- اختلال شنوایی
- مشکلات بینایی و حرکات غیرطبیعی چشم
- اختلالات مثانه و روده، از جمله یبوست یا بی‌اختیاری ادرار
- مشکلات سلامت روان، مانند اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری
علائم با گذشت زمان چه تغییری می‌کنند؟
اختلال مغزی که باعث فلج مغزی می‌شود با گذشت زمان تغییر نمی‌کند. بنابراین علائم معمولاً با افزایش سن بدتر نمی‌شوند. با این حال، با بزرگتر شدن کودک، برخی از علائم ممکن است کم‌وبیش آشکار شوند. سفتی عضلانی در صورت عدم درمان تهاجمی می‌تواند با گذشت زمان تشدید شود.
علت ایجاد فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی به دلیل رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال تکامل ایجاد می‌شود. این اختلال معمولا قبل از تولد کودک اتفاق می‌افتد. با این حال ممکن است در بدو تولد یا در اوایل دوران نوزادی نیز رخ دهد. در بسیاری از موارد، علت آن مشخص نیست. عوامل زیادی می‌توانند منجر به مشکلاتی در تکامل مغر شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- جهش‌های ژنی که منجر به اختلالات ژنتیکی یا اختلال در رشد مغز می‌شود
- عفونت‌های مادر که روی جنین در حال رشد تأثیر می‌گذارد
- اختلال در خون‌رسانی به مغز در حال رشد
- خونریزی در مغز طی بارداری یا در نوزادی
- عفونت‌های نوزادی که باعث ایجاد التهاب در داخل یا اطراف مغز می‌شوند
- صدمات تروماتیک سر در نوزادی، مانند تصادف با وسیله نقلیه موتوری یا سقوط
- اکسیژن‌رسانی ناکافی به مغز به دنبال زایمان سخت (اگرچه خفگی ناشی از زایمان سخت بسیار کمتر از آنچه تصور عموم است، باعث فلج مغزی می‌شود)
چه عواملی خطر ایجاد فلج مغزی را افزایش می‌دهند؟
عوامل مرتبط با سلامت مادر
برخی از عفونت‌ها یا تماس با مواد سمی در دوران بارداری می‌تواند خطر فلج مغزی را به طور قابل توجهی برای نوزاد افزایش دهد. التهاب ناشی از عفونت یا تب می‌تواند به مغز در حال رشد جنین آسیب برساند.
- سیتومگالوویروس: این ویروس رایج علائمی شبیه آنفولانزا ایجاد میکند. اگر مادر اولین عفونت فعال خود را در دوران بارداری داشته باشد، می‌تواند منجر به اختلال مغزی همراه تولد شود.
- بیماری سرخجه: ابتلا به سرخجه طی بارداری با خطر بالای آسیب جنینی همراه است. این عفونت ویروسی با واکسن قابل پیشگیری است.
- ویروس هرپس: این ویروس می‌تواند در دوران بارداری از مادر به کودک منتقل شود و رحم و جفت را تحت تاثیر قرار دهد.
- سیفلیس: یک عفونت باکتریایی مقاربتی است که با آسیب جنینی همراه است.
- توکسوپلاسموز: این عفونت ناشی از انگلی است که در غذای آلوده، خاک و مدفوع گربه آلوده یافت می‌شود.
- عفونت با ویروس زیکا: این عفونت از طریق نیش پشه منتقل می‌شود و می‌تواند بر رشد مغز جنین تأثیر بگذارد.
- عفونت‌های داخل رحمی: این عفونت‌ها می‌توانند جفت یا پرده اطراف جنین را درگیر کنند.
- مواجهه با سموم: برای مثال قرار گرفتن در معرض متیل جیوه که یک ماده سمی برای جنین است.
- موارد دیگر: سایر شرایطی که بر مادر تأثیر می‌گذارد و می‌تواند خطر فلج مغزی را کمی افزایش دهد شامل مشکلات تیروئید، پره‌اکلامپسی و تشنج است.
مشکلات مربوط به نوزاد
بیماری‌های نوزاد تازه متولد شده که می‌تواند خطر فلج مغزی را تا حد زیادی افزایش دهد عبارتند از:
- مننژیت باکتریایی: عفونت باکتریایی باعث التهاب غشای اطراف مغز و نخاع
- آنسفالیت ویروسی: عفونت ویروسی باعث التهاب بافت مغزی و نخاع
- زردی شدید یا درمان نشده: زردی به صورت زرد شدن پوست تظاهر می‌یابد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که برخی از محصولات جانبی سلول‌های خونی تجزیه شده از جریان خون حذف نمی‌شوند.
عوامل مربوط به بارداری و زایمان
عواملی در بارداری و زایمان، با افزایش خطر فلج مغزی همراه است. با این حال نقش بالقوه هر یک از این موارد بسیار محدود است. این موارد عبارتند از:
- وزن کم هنگام تولد: نوزادان با وزن تولد کمتز از ۲.۵ کیلوگرم بیشتر در معرض خطر ابتلا به فلج مغزی هستند. این خطر با کاهش وزن هنگام تولد افزایش می‌یابد.
- چندقلویی: خطر فلج مغزی با افزایش تعداد نوزادانی که رحم مشترک دارند افزایش می‌یابد. همچنین اگر یک یا چند جنین بمیرند، خطر فلج مغزی در بازماندگان افزایش می‌یابد.
- تولد زودرس: نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند بیشتر در معرض خطر فلج مغزی هستند. هر چه نوزادی زودتر به دنیا بیاید، خطر فلج مغزی بیشتر است.
عوارض زایمان، مشکلات حین بارداری و زایمان نیز ممکن است خطر فلج مغزی را افزایش دهد.
فوق تخصصان مغز و اعصاب کودکان در دکترنکست
این اختلال چه عوارضی را به دنبال دارد؟
ضعف یا سفتی عضلانی و مشکلات هماهنگی حرکت می‌تواند منجر به تعدادی از عوارض در دوران کودکی یا بزرگسالی شود، از جمله:
انقباض (contracture) یا کوتاه شدن عضله
کوتاه شدن بافت عضلانی به دلیل انقباض شدید عضلانی است که می‌تواند در نتیجه سفتی شدید باشد. انقباض می‌تواند رشد استخوان را مهار کند و باعث خم شدن استخوان‌ها شود. همچنین می‌تواند منجر به تغییر شکل مفصل، جابجایی یا دررفتگی جزئی شود. این موارد می‌تواند شامل دررفتگی مفصل ران، انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) و سایر ناهنجاری‌های ارتوپدی باشد.
سوء تغذیه
مشکلات بلع می‌تواند دریافت مواد غذایی کافی را برای کسی که فلج مغزی دارد دشوار کند؛ به ويژه اگر نوزاد باشد. این امر رشد را مختل میکند. برخی از کودکان یا بزرگسالان برای دریافت تغذیه کافی به تغذیه لوله‌ای نیاز دارند.
مشکلات سلامت روان
افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است دچار مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، شوند. انزوای اجتماعی و چالش‌های مقابله با ناتوانی‌ها می‌تواند احتمال افسردگی را بالا ببرد. مشکلات رفتاری نیز ممکن است در این بیماران رخ دهد.
بیماری قلبی و ریوی
افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است دچار بیماری قلبی، بیماری ریوی و اختلالات تنفسی شوند. مشکلات بلع می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی مانند پنومونی آسپیراسیون (عفونت ریوی به دنبال ورود غذا به نای) شود.
پوکی استخوان
فشار روی مفاصل یا تراز غیرطبیعی مفاصل ناشی از اسپاسم و سفتی عضلانی ممکن است منجر به شروع زودرس تخریب دردناک استخوان در این بیماران شود. شکستگی‌های ناشی از تراکم پایین استخوان می‌تواند ناشی از عوامل متعددی مانند عدم تحرک، تغذیه ناکافی و مصرف داروهای ضد تشنج باشد.
سایر عوارض عبارتند از اختلالات خواب، درد مزمن، اختلال پوستی، مشکلات روده و مشکلات مربوط به سلامت دهان و دندان.
چگونه می‌توان از ایجاد آن جلوگیری کرد؟
بیشتر موارد فلج مغزی قابل پیشگیری نیستند. اما می‌توان احتمال آن را کاهش داد. اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید، می‌توانید اقدامات زیر را برای حفظ سلامتی و به حداقل رساندن عوارض بارداری انجام دهید:
مطمئن شوید که واکسینه شده‌اید
واکسینه شدن در برابر بیماری‌هایی مانند سرخجه، ترجیحاً قبل از بارداری، ممکن است از عفونتی که می‌تواند باعث آسیب مغزی جنین شود، جلوگیری کند.
از خودتان مراقبت کنید
هر چه سالم‌تر به دوران بارداری وارد شوید، احتمال ابتلا به عفونتی که منجر به فلج مغزی می‌شود، کمتر می‌شود.
به دنبال مراقبت‌های اولیه و مداوم قبل از زایمان باشید
مراجعه منظم به پزشک در طول بارداری راه خوبی برای کاهش خطرات سلامتی شما و جنین داخل رحم‌تان است. مراجعه منظم به متخصص زنان و زایمان می‌تواند به جلوگیری از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و عفونت کمک کند.
از الکل، تنباکو و مصرف مواد مخدر و محرک دوری کنید
چرا که مصرف این موارد با افزایش خطر فلج مغزی ارتباط مستقیم دارند.
