اضطراب بخشی طبیعی از تکامل رفتاری و عاطفی کودکان است. اضطراب در کودکان اغلب به‌صورت علائم جسمی و همینطور تغییرات رفتاری در کودکان خود را نشان می‌دهد. این علائم با توجه به سن، شرایط کودک و تفاوت‌های شخصیتی می‌تواند متفاوت باشد. مهم است که والدین علائم و نشانه های اضطراب در کودکان را بشناسند و به مدیریت و کنترل آن در کودک کمک کنند. در این مطلب دکترنکست در مورد انواع اضطراب در کودکان، علائم و راه‌های کنترل آن صحبت می‌کنیم.
اضطراب در کودکان چیست؟
همه کودکان و نوجوانان ممکن است در برخی شرایط احساس اضطراب داشته باشند. این اتفاق مخصوصا در شرایطی مثل روز اول مدرسه یا روز قبل از امتحان بروز پیدا می‌کند. اضطراب در کودکان زمانی مشکل‌ساز است که باعث احساس ناراحت‌کننده، غیرقابل کنترل و طاقت‌فرسا شود. اگر این علائم برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، می‌تواند باعث ایجاد خستگی روحی و انزوا در کودک یا نوجوان شود و فعالیت‌های او را محدود کند. اگر کودک شما دچار مشکلات اضطرابی است می‌توانید با حمایت‌های احساسی یا مشورت گرفتن از یک روانشناس کودک، به او کمک کنید.
علت اضطراب در کودکان
هر کودکی بسته به سن و شرایط دلایل مختلفی برای اضطرابش دارد. بسیاری از این موارد بخشی طبیعی از رشد کودک هستند. برای مثال عواملی که باعث ایجاد اضطراب در برخی از کودکان و نوجوانان شود عبارت‌اند از:
-
روابط نامطلوب با والدین مثل دعواهای خانوادگی یا داشتن والدین مضطرب
-
تغییرات زیاد در یک بازه زمانی کوتاه مثل جابه‌جایی خانه یا مدرسه
-
فعالیت افراطی و زیاد مثل تکالیف سنگین در مدرسه که می‌تواند باعث اضطراب کودکان در مدرسه شود
-
تجربه‌های ناخوشایند یا آسیب‌زا مثل مورد آزار و اذیت قرار گرفتن
-
داشتن مسئولیت‌های سنگین مثل مراقبت از دیگر افراد خانواده
نشانه های اضطراب در کودکان
علائم اضطراب در کودکان در بیشتر موارد مشابه علائم کلی اضطراب است. اگرچه بعضی علائم به‌طور اختصاصی بیشتر در کودکان دیده می‌شوند.
-
حساس شدن کودک یا گریه کردن‌های مداوم
-
ترس و نگرانی زیاد
-
اعتماد به نفس پایین
-
علائم جسمی مانند دل درد ، سردرد ، دردهای عضلانی
-
خستگی و بی قراری
-
کم خوابی و کابوس
-
شب‌ادراری
-
تغییر در اشتها
-
عدم تمرکز کافی
-
دوری از تجربه‌های جدید
-
ناتوانی در مواجهه با چالش‌های ساده
-
رفتار همراه با عصبانیت
-
دوری از فعالیت‌های روزانه مثل دیدن دوستان، رفتن به مدرسه و …
انواع اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان انواع مختلفی دارد. اگر کودک شما علائم اضطراب را دارد بهتر است برای تشخیص علت و نوع این اضطراب از متخصص کمک بگیرید.
اضطراب جدایی در کودکان
اضطراب جدایی کودکان معمولاً در شیرخواران و کودکان کم‌سن مشاهده می‌شود. اما این اضطراب می‌تواند دوباره ظاهر شود؛ زیرا کودک شما در حال تجربه کارهایی است که او را از خانه دور می‌کند. برای مثال می‌توان به اردوی تابستانی یا سفر برای دیدار اقوام اشاره کرد. همانطور که او برای خودمختاری تلاش می‌کند، متوجه می‌شود که چقدر به شما نیاز دارد. کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، ترس و نگرانی زیادی به‌دلیل دوری از خانه یا والدین خود دارند. این اضطراب به‌قدری است که بر عملکرد اجتماعی و تحصیلی او تاثیر می‌گذارد.
اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان که به عنوان فوبیای اجتماعی هم شناخته می شود، به ترس زیاد از تحقیر، خجالت یا طرد شدن در مقابل دیگران گفته می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی در موقعیت‌هایی مانند صحبت کردن در مقابل جمعیت، شرکت در کلاس، صحبت با بزرگسالان یا همسالان، شروع یا شرکت در گفتگو یا غذا خوردن در جمع دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند.
اضطراب فراگیر
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر دارای نگرانی‌های مداوم، بیش از حد و غیر واقعی هستند که معمولاً روی یک موضوع یا موقعیت خاص متمرکز نیستند. برای مثال کودک ممکن است در مورد عملکرد خودش در مدرسه یا در فعالیت‌هایی مانند ورزش، در مورد امنیت شخصی و اعضای خانواده یا در مورد بلایای طبیعی بیش از حد نگران باشد.
چگونه می‌توان فهمید اضطراب در کودکان در حد طبیعی بوده یا بیش از حد است؟
از خود بپرسید که آیا کودک شما دارای حملات اضطرابی مرتبط با رویدادهای خاص بوده یا هر روز مضطرب است. در حالی که همه کودکان قبل از انجام برخی کارها، مانند نواختن ساز یا امتحان ریاضی مضطرب هستند، برخی حتی زمانی که کارهای روزمره خود را انجام می‌دهند، احساس نگرانی دارند.
اگر این حالت در مورد فرزند شما صادق است، ممکن است اضطراب او بر توانایی او برای مقابله با آن غلبه کند. به طور کلی اگر ترس یا نگرانی دائمی فرزندتان توانایی او را برای شرکت در مدرسه، حضور در محیط خانواده یا فعالیت‌های اجتماعی مختل کند، شما باید اضطراب او را فراتر از حد طبیعی در نظر بگیرید. اگر بارها و بارها به او اطمینان داده‌اید که نگرانی‌اش بیهوده است اما او همچنان مضطرب است، ممکن است لازم باشد او را نزد یک متخصص روان پزشک ببرید و از او کمک بخواهید.
طبق توصیه آکادمی اطفال آمریکا، اگر اضطراب کودک با ویژگی‌های زیر همراه باشد، باید با پزشک مشورت کنید:
- در فعالیت‌های خانوادگی شرکت نکند
- پیدا کردن یا حفظ دوستان برای او سخت باشد
- اضطراب او بهانه‌ای برای ماندن در خانه باشد
- خواب او مختل شود
- منجر به رفتارهای اجباری مانند شستن مکرر دست‌ها یا شمردن شود
- منجر به حملات ترس یا وحشت شدید، با علائم فیزیکی مانند تپش قلب، تعریق، سردی دست، سرگیجه، لرزیدن، حالت تهوع و تعداد تنفس بالا شود. این مشکل که به عنوان اختلال هراس (پانیک) شناخته می‌شود، به ندرت کودکان زیر ۱۲ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در صورت مراجعه به پزشک، او چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
پزشک کودک شما را معاینه می‌کند تا ببیند آیا یک مشکل جسمی زمینه‌ای مانند ضعف شنوایی یا بینایی می‌تواند باعث اضطراب او شده باشد یا خیر. او همچنین ممکن است شما را به یک مشاور خانواده یا روان پزشک کودک ارجاع دهد. در صورت لزوم، پزشک ممکن است برای آرام کردن فرزند شما و کاهش هرگونه رفتار اجباری دارویی را تجویز کند.
کنترل بی قراری و اضطراب در کودکان
هنگامی که کودک شما در یک شرایط مضطرب قرار می‌گیرد، ممکن است در مورد حمله پانیک احساس ترس، تحریک یا نگرانی کند. نکته مهمی که باید در لحظه انجام دهید این است که به آن‌ها کمک کنید آرام شوند و احساس امنیت کنند.
- به کودک بیاموزید که نفس آرام و عمیق بکشد. بهتر است شما هم با او همراه شوید و این کار را انجام دهید.
- کنار آن‌ها بشینید و سعی کنید با آغوش گرفتن یا نوازش به او احساس آرامش بدهید.
- سعی کنید تمام حواس پنج‌گانه کودک را درگیر کنید.
- به آن‌ها اطمینان دهید که اضطراب از بین خواهد رفت و خوب خواهند شد. این لحظات را به یک موج تشبیه کنید که کودک می‌تواند سوار آن شود و موج‌سواری کند تا زمانی که موج بشکند و از بین برود.
- از کودک بخواهید تا در ذهن خودش به یک مکان امن و آرام یا شخصی که دوست دارد فکر کند. اگر اولین بار است که این کار را انجام می‌دهید، بهتر است از قبل در مورد این مکان یا شخص با او صحبت کنید. این مکان می‌تواند اتاق خواب، خانه پدربزرگ یا مادربزرگ یا محل مورد علاقه او باشد. گاهی اوقات نگه‌داشتن یادگاری از یک مکان آرامش‌بخش می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- کودک را تشویق کنید تا کاری را انجام دهد که او آرام می‌کند. این کار می‌تواند راه رفتن، گوش دادن به موسیقی، نقاشی کردن و … باشد.
به‌غیر از مواردی که در لحظات اضطرابی بهتر است رعایت کنید، راه‌هایی وجود دارد که در طول زمان می‌تواند به کودکان کمک کند.
ورزش و فعالیت های جسمی
فعالیت‌های آرامش‌بخش مثل یوگا، مدیتیشن و ذهن‌آگاهی را امتحان کنید.
صحبت کردن با کودک
وقت‌هایی که کودک آرام است با او صحبت کنید. در مورد احساسات کودک از او سوال کنید و ببینید چه چیزهایی باعث نگرانی او می‌شود. عوامل استرس‌زا می‌تواند یک دوست، روابط خانوادگی، کارهای مدرسه و … باشد. در این شرایط با کودک همدلی و احساساتش را تایید کنید.
تفریحات کودکانه
در مورد فعالیت‌هایی که به کودک کمک می‌کند تا اضطرابش کم شود، صحبت کنید. بازی برای کاهش اضطراب کودکان، نقاشی کردن، ورزش، داستان‌نویسی، آشپزی کردن و … از جمله فعالیت‌هایی هستند که می‌توانند به کودک احساس آرامش دهند.
تقویت خودشناسی
به کودک بیاموزید تا علائم خود را در شرایط اضطرابی بشناسد. اضطراب ممکن است باعث احساس مریضی یا افزایش ضربان قلب در کودک شود. دانستن این علائم به کودک کمک می‌کند تا در شرایط اضطرابی کمتر بترسد. او را را تشویق کنید تا اضطرابش را مدیریت کند و اگر نیاز به کمک دارد از شما کمک بگیرد.
جعبه آرامش‌بخش
برای کودک یا نوجوان خود یک جعبه طراحی کنید. این جعبه می‌تواند مثل یک صندوق باشد تا کودک در مورد نگرانی‌های خودش روی کاغذ بنویسد و داخل آن بیاندازد. همچنین این جعبه می‌تواند از چیزهایی مثل عکس‌های خاطره‌انگیز یا جملات مثبت پر شود تا در شرایط اضطرابی به او کمک کند.
تغذیه مناسب
مصرف محرک‌هایی مثل نوشیدنی‌های کافئینی را در کودک و نوجوان کم کنید. کافئین می‌تواند علائم فیزیکی اضطراب را تشدید کند.
وقت گذاشتن برای کودک
در بعضی موارد والدین به‌دلیل مشغله‌های کاری زمان کافی به کودک یا نوجوان خود اختصاص نمی‌دهند. حتی برای زمانی کوتاه، بهتر است با فرزند خود وقت بگذرانید و زمانی شاد و مفرح و دور از درگیری‌های فکری برای او فراهم کنید.
انکار نکنید
برخی از ترس‌های فرزند شما کاملاً طبیعی است و انکار آن‌ها انکار واقعیت است. یک مورد معمول برای این سن، نگرانی از عملکرد بد در مدرسه است. تقریباً همه ترس از شکست را تجربه می‌کنند و همدردی با فرزندتان می‌تواند کمک کننده باشد. اگر فرزند شما نگران چیزی خارج از زندگی خود شده است، مانند وضعیت دلفین‌ها یا گرسنگی کودکان، ترس‌های او را نادیده نگیرید، بلکه به او ابزاری برای مقابله با آن بدهید.
تمرین جدایی‌های کوتاه
کودک خجالتی خود را تشویق کنید که یک شب در خانه دوستش بماند یا آخر هفته را با خاله و عموی مورد علاقه خود بگذراند. چنین جدایی‌های موقتی به کمک می‌کند تا با موقعیت‌های مختلف سازگار شود و با افراد خارج از خانواده تعامل کند.
تقاضای سرسختی نداشته باشید
فرزند شما در حال حاضر سرسخت است و شما احتمالاً قدردان آن نیستید. چند بار در روز می‌شنود که کار اشتباهی انجام داده است و باید دوباره تلاش کند؟ انتظار می‌رود او از چند قانون پیروی کند؟ مجبور کردن فرزندتان به انجام کاری که او را مضطرب می‌کند تنها باعث می‌شود که از شما بترسد و به خودش شک کند. به او زمان بدهید، اگر پیشرفتش تدریجی است ناراحت نشوید و برای هر قدم کوچکی که برمی‌دارد او را تحسین کنید.
فشار را کم کنید
کودک مضطرب شما ممکن است سعی داشته باشد به شما بگوید که او بیش از حد تحت فشار است، به‌طوریکه تکالیف مدرسه، کلاس موسیقی، ورزش و دوستی‌ها از کنترل او خارج شده‌اند. از نظر نمرات یا کارها به کودک خیلی فشار نیاورید. راهنمایی‌هایی در مورد اینکه چگونه برنامه خود را بهتر مدیریت کند، به او پیشنهاد دهید. همچنین می‌توانید با منظم نگه داشتن وعده‌های غذایی و سایر برنامه‌های معمول تا حد امکان به کودک خود کمک کنید احساس امنیت و آرامش کند.
کمک گرفتن از روانشناس
در کنار همه موارد ذکرشده، اگر در مورد سلامتی روان فرزند خود نگران هستید می‌توانید از متخصص روانشناسی کودکان و یا متخصص روان پزشک کمک بگیرید. متخصصان از روش‌های مختلفی برای درمان اضطراب کودکان استفاده می‌کنند. بازی درمانی اضطراب کودکان یکی از این روش‌هاست که معمولاً برای اکثر خردسالان و کودکان یک تکنیک موثر و ایده‌آل است.
جمع‌بندی
هر کودکی بسته به سن، محیط پیرامون و تفاوت‌های شخصیتی ممکن است دچار انواع مختلفی از اضطراب شود. اضطراب بخش جدایی‌ناپذیر روند رشد کودک است. برای مثال اضطراب کودکان پیش دبستانی به‌علت جدایی از والد تا حدی طبیعی است، اما اگر به‌قدری شدید باشد که توانایی‌ها و عملکرد اجتماعی کودک را تحت تاثیر قرار دهد، باید درمان شود. روش‌هایی برای مدیریت و کاهش اضطراب کودکان وجود دارد که والدین می‌توانند آن‌ها را به‌کار بگیرند ولی اگر این روش‌ها پاسخ‌گو نبود باید از یک روانشناس کمک گرفت.
برای مطالعه مطالب آموزشی بیشتر، به دکترنکست مراجعه کنید.
