ازدواج‌های فامیلی و چگونگی پیشگیری از عوارض آن

ازدواج‌های فامیلی یکی از رویدادهای مرتبط با فرهنگ در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای کم درآمد است که در این مقاله دکترنکست به آن می‌پردازیم. بسته به پیشینه فرهنگی، قانونی و مذهبی، شیوع روابط خویشاوندی از کمتر از 1 درصد در کشورهای آمریکایی تا بیش از 50 درصد در خاورمیانه متغیر است. به طور دقیق‌تر، شیوع آن بین 20 تا 50 درصد در خاورمیانه و شمال آفریقا تخمین زده می‌شود. 1 تا 5 درصد در جنوب اروپا، آمریکای جنوبی و ژاپن؛ و کمتر از 1% در اروپای غربی، آمریکای شمالی و اقیانوسیه.

عوارض به دنبال ازدواج‌های فامیلی

یکی از پیامدهای این نوع ازدواج، بروز اختلالات ژنتیکی یا ناهنجاری‌های همراه تولد در فرزندان والدین است. جدا از اختلالات و ناهنجاری‌های ژنتیکی در فرزندان حاصل از ازدواج‌های فامیلی، عوارض بارداری نیز در این ازدواج‌ها بیشتر گزارش شده است (برای مثال می‌توان به پره‌اکلامپسی اشاره کرد). ازدواج‌های فامیلی می‌تواند بار مالی، جسمی و روانی، نقایص و ناهنجاری‌های همراه تولد را افزایش دهد. همچنین اختلالات ژنتیکی نادر در این ازدواج‌ها بیشتر گزارش می‌شود.

نتایج یک مطالعه نشان داد که فرزندان زوج‌های فامیلی بیش از 4 برابر بیشتر از زوج های غیر فامیلی در معرض خطر ابتلا به ناهنجاری‌های همراه تولد هستند. علاوه بر این، خویشاوندی والدین به طور قابل توجهی خطر تاخیر رشد، اوتیسم و ​​شیوع ناهنجاری‌های ساختاری مانند سیستم قلبی عروقی، اسکلتی عضلانی و ادراری تناسلی را در مقایسه با زوج‌های بدون نسبت فامیلی افزایش می‌دهد. همچنین مطالعات نشان داده‌اند که فرزندان حاصل از ازدواج‌های فامیلی در آینده با احتمال سه برابر بیشتر دچار اختلالات خلقی مانند افسردگی می‌شوند.

ازدواج فامیلی با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های اتوزومال مغلوب (انواعی از بیماری‌های ژنتیکی که برای وقوعشان ژن معیوب باید هم در پدر و هم در مادر وجود داشته باشد) همراه است. از انواع بیماری‌های اتوزومال مغلوب می‌توان به بتا تالاسمی ماژور (نوعی بیماری خونی که فرد دچار اختلالات انعقادی و خونریزی می‌شود)، فیبروز کیستیک (نوعی بیماری که به مشکلات شدید تنفسی منجر می‌شود) و بیماری تای‌ساکس (نوعی بیماری با نقص آنزیمی) اشاره کرد.

اقدامات لازم جهت جلوگیری از عوارض ازدواج‌های فامیلی

با توجه به بار بیش از حد بیماری‌های ژنتیکی و بیماری‌های همراه تولد بر خانواده و جامعه، برنامه‌های مشاوره قبل از ازدواج یا قبل از بارداری امری ضروری برای زوج‌های فامیلی می‌باشد.

•  مشاوره برای تغییر نگرش و باورهای زوجین

در طول سال‌های گذشته، بسیاری از پژوهشگران حوزه زناشویی و مراکز بهداشت مادری بر پیشگیری از پیوندهای فامیلی برای کاهش ناهنجاری‌های مادرزادی تمرکز کرده‌اند.

چالش در زمینه تغییر نگرش

یکی از بزرگترین چالش‌ها در این زمینه وابستگی عملکرد این اتحادیه‌ها به شدت بافت فرهنگی، پیشینه تحصیلی و ترجیحات افراد است.

سنت و تصمیمات خانواده

اعتقاد بر این است که در بیشتر فرهنگ‌ها، بسیاری از جوانان ترجیح نمی‌دهند با فامیل خود ازدواج کنند. اما والدین آن‌ها فردی از فامیل نزدیک را به عنوان همسر برای او انتخاب می‌کنند. در بسیاری از جوامع سنتی، ازدواج با عموزاده برای جلوگیری از تقسیم اموال خانواده و حفظ وحدت خانواده انجام می‌شود.

آگاهی ناکافی از احتمال نقص ژنتیکی

علاوه بر این، مطالعات قبلی نشان داد که بسیاری از جوانان به دلایل مذهبی و نه به دلیل نقص ژنتیکی فرزندان خود، نگرش منفی نسبت به ازدواج با فامیل خود دارند.

تلاش محدود در زمینه تغییر نگرش

تلاش‌های متعددی برای جلوگیری از این نوع ازدواج صورت گرفته است. اما با این حال مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر مشاوره‌های والدین مربوط به مشاوره ژنتیکی است و تلاش‌های محدودی برای تغییر نگرش زوج‌ها صورت گرفته است. مشاوره قبل از ازدواج باید در تغییر نگرش و باورها در مورد پیشگیری از ازدواج خانوادگی جدی‌تر و هدفمند‌تر باشد. زوج‌ها باید بیشتر از نقایص و ناهنجاری‌ها و بار آن بر خانواده آگاه شوند. مسئولان بهداشتی باید مسئولیت بیشتری در طراحی و اجرای برنامه‌های مشاوره پیشگیرانه پیش از ازدواج داشته باشند.

تلاش نافرجام در زمینه تغییر نگرش

در یک مطالعه محققان دریافتند که بیش از 70 درصد از زوج‌هایی که باهم نسبت فامیلی دارند، مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج را دریافت کرده‌اند اما با این حال با بستگان خود ازدواج کرده‌اند. این زوج‌ها خویشاوندی را نوعی ازدواج معمولی می‌دانستند و نگرش مثبتی نسبت به آن داشتند.

تغییر نگرش در جوامع سنتی مشکل است

مسلماً تغییر باورها و نگرش‌های مردم به‌ویژه در کشورهای آسیایی دشوار است. با این حال، تشخیص و درمان نقایص همراه تولد برای سیستم‌های بهداشتی، خانواده‌ها و جامعه دشوارتر است.

مشاوره تدریجی و اختصاص فرصتی بیشتر برای تغییر نگرش

بنابراین در کنار مشاوره ژنتیکی باید به افراد مشاوره داد که تا قبل از سن ازدواج در روندی تدریجی و پیش رونده نگرش و باورهای خود را مورد ارزیابی قرار دهند.

• آگاه‌سازی و فراهم کردن شرایط و امکانات لازم جهت غربالگری پیش از تولد

دولت‌ها در مواردی که این ازدواج‌ها رخ داده است موظفند شرایط لازم را جهت انجام غربالگری‌های دوران بارداری برای این افراد فراهم کنند. غربالگری برای تشخیص به موقع بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی در حال حاضر در بسیاری از کشور‌ها در دسترس است. البته موارد فراوانی قبل از تولد قابل تشخیص نیستند و یا در غربالگری‌ها به صورت کاذب، منفی گزارش می‌شوند.

•  به عنوان آخرین راه حل

مانند کشورهای توسعه‌یافته، باید مجموعه قوانین خاصی برای جلوگیری از چنین ازدواج‌هایی وضع شود.