دیازپام که معمولاً با نام تجاری مشهور آن Valium (والیوم) نیز شناخته میشود، یک داروی بنزودیازپین است که از زمان معرفی آن در دهه 1960 بهطور گسترده برای درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیازپام به عنوان یک مهارکننده قوی سیستم عصبی مرکزی (CNS)، عمدتاً به دلیل خواص ضد اضطراب، آرام‌بخش، شل‌کننده عضلات و ضد تشنج آن تجویز میشود. در این مقاله از مجله سلامت دکترنکست به داروی دیازپام، کاربردهای درمانی آن، مقدار و نحوه مصرف، عوارض جانبی احتمالی، تداخلات و ملاحظات ایمنی مهم خواهیم پرداخت.
دیازپام چیست؟
دیازپام عضوی از گروه داروهای بنزودیازپین است که شامل سایر داروهای شناخته‌شده مانند آلپرازولام (زاناکس)، کلونازپام و لورازپام نیز میشود. بنزودیازپین‌ها گروهی از داروها هستند که با افزایش اثرات گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA)، انتقال‌دهنده عصبی بازدارنده اولیه در مغز، کار می‌کنند.
گابا مسئول تنظیم تحریک‌پذیری عصبی است و با تقویت اثرات آن، بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام می‌توانند اثرات آرام‌بخشی داشته باشند و به کاهش علائم اضطراب، بی‌خوابی و اسپاسم عضلانی کمک کنند. دیازپام پس از مصرف خوراکی به‌سرعت جذب میشود و معمولاً در عرض 30 تا 90 دقیقه به حداکثر غلظت پلاسمایی می‌رسد. سپس این دارو توسط کبد، عمدتاً از طریق سیستم آنزیمی سیتوکروم P450 متابولیزه و در نهایت از طریق ادرار دفع میشود.
اشکال دارویی دیازپام
- قرص دیازپام ۲ میلی‌گرم
- قرص دیازپام ۵ میلی‌گرم
- قرص دیازپام ۱۰ میلی‌گرم
- انمای مقعدی دیازپام ۵ میلی‌گرم
- انمای مقعدی دیازپام ۱۰ میلی‌گرم
- شیاف دیازپام رکتال ۵ میلی‌گرم
- شیاف دیازپام رکتال ۱۰ میلی‌گرم
- آمپول دیازپام تزریقی ۱۰ میلی‌گرم
- محلول خوراکی دیازپام ۲ میلی‌گرم بر ۵ میلی‌لیتر
کاربردهای درمانی دیازپام
دیازپام برای چیست؟ داروی دیازپام طیف وسیعی از کاربردهای درمانی را دارد و معمولاً برای شرایط زیر تجویز میشود:
- اختلالات اضطرابی: دیازپام برای درمان کوتاه‌مدت اختلالات اضطرابی از جمله اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال پانیک تایید شده است. خواص ضد اضطراب آن میتواند به کاهش علائم جسمی و روانی کمک کند.
- بی‌خوابی: می‌توان به‌عنوان یک درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی از دیازپام برای خواب استفاده کرد، زیرا اثرات آرام‌بخش آن میتواند به افراد کمک کند راحت‌تر به خواب بروند و کیفیت خواب خود را بهبود بخشند.
- اسپاسم عضلانی: خواص شل‌کننده عضلانی دیازپام آن را برای مدیریت اسپاسم عضلانی، به‌ویژه آن‌هایی که با شرایطی مانند مولتیپل اسکلروزیس، فلج مغزی و انواع خاصی از کمردرد مرتبط هستند، مفید می‌سازد. این مورد مصرف یکی از اهداف تجویز آمپول دیازپام برای درد کمر است.
- ترک الکل: دیازپام اغلب در مدیریت سندرم ترک الکل استفاده میشود، زیرا میتواند به کاهش علائم احتمالی تهدید‌کننده زندگی، مانند لرزش، تشنج و روان‌آشفتگی الکلی (دلیریوم ترمنس) کمک کند.
- اختلالات تشنجی: دیازپام گاهی اوقات به‌عنوان یک درمان اورژانسی برای تشنج‌های حاد، به ویژه در موارد بحران صرعی (status epilepticus) که یک اورژانس پزشکی با تشنج‌های طولانی یا مکرر است، استفاده میشود. علاوه بر این ممکن است از دیازپام برای جلوگیری از تشنج در کودکان تب‌دار استفاده شود.
توجه به این نکته، مهم است بدانید که دیازپام به دلیل خطر ایجاد وابستگی و ایجاد تحمل برای مصرف طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود. پزشکان معمولاً آن را برای استفاده کوتاه‌مدت و متناوب تجویز می‌کنند و ممکن است درمان‌های جایگزین را برای شرایط مزمن توصیه کنند. به‌هیچ عنوان بدون مشورت و نظر پزشک از این دارو استفاده نکنید.
دیازپام قوی تره یا کلونازپام؟
کلونازپام و دیازپام قرص هر دو از دسته داروهای بنزودیازپین هستند، اما قدرت و مدت اثر آن‌ها متفاوت است. دیازپام یک بنزودیازپین طولانی‌اثر با نیمه عمر 40 تا 70 ساعت در نظر گرفته میشود. این دارو معمولاً برای مدیریت اضطراب، ترک الکل، اسپاسم عضلانی و تشنج استفاده میشود. از طرف دیگر، کلونازپام یک بنزودیازپین با اثر متوسط است که نیمه عمر آن بین 30 تا 40 ساعت است. این دارو عمدتاً برای درمان اختلالات اضطرابی از جمله اختلال پانیک استفاده میشود و همچنین ممکن است برای تسکین کوتاه‌مدت اضطراب و آرام‌بخش استفاده شود. از نظر قدرت، کلونازپام قدرتی معادل 20 برابر دیازپام دارد. یعنی روزانه 0.5 میلی‌گرم کلونازپام معادل با 10 میلی‌گرم دیازپام است.
مقدار و نحوه مصرف دیازپام
دوز مناسب دیازپام به شرایط خاص تحت درمان، سن فرد و سایر عوامل بستگی دارد و توسط پزشک معالج تعیین می‌گردد. در ادامه به چند دستورالعمل کلی برای دوز دیازپام اشاره می‌کنیم:
اختلالات اضطرابی
- بزرگسالان: 2-10 میلی گرم 2-4 بار در روز مصرف میشود. بهتر است ابتدا ۲ تا ۵ میلی‌گرم یک یا دو بار در روز شروع شود و در صورت نیاز به آهستگی دوز افزایش پیدا کند.
- بیماران مسن یا ناتوان: 2-2.5 میلی گرم 1-2 بار در روز مصرف میشود.
بی‌خوابی
- بزرگسالان: قرص خواب دیازپام 5-10 میلی‌گرم قبل از خواب مصرف میشود.
- بیماران مسن یا ناتوان: 2.5-5 میلی‌گرم قبل از خواب مصرف میشود.
اسپاسم عضلانی
- بزرگسالان: 2-10 میلی گرم 3-4 بار در روز مصرف میشود.
- بیماران مسن یا ناتوان: 2-5 میلی گرم 2-3 بار در روز مصرف میشود.
سندرم ترک الکل
بزرگسالان: 10 میلی‌گرم 3-4 بار در روز اول مصرف میشود، سپس به تدریج طی چند روز کاهش می‌یابد.
پیروی از دستورالعمل‌های پزشک معالج ضروری است. دقت کنید که بیشتر از دوز تجویز شده مصرف نکنید؛ زیرا این امر میتواند خطر عوارض جانبی و وابستگی را افزایش دهد.
عوارض جانبی دیازپام
مانند همه داروها، دیازپام میتواند باعث ایجاد طیف وسیعی از عوارض جانبی شود که برخی از آن‌ها ممکن است شایع‌تر از سایرین باشند. شایع‌ترین عوارض دیازپام عبارتند از:
- خواب‌آلودگی
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- گیجی و اختلال حافظه
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- یبوست
- خشکی
علاوه بر موارد رایج عوارض دیازپام در کودکان و بزرگسالان، دیازپام میتواند با عوارض جانبی جدی‌تری نیز همراه باشد به‌خصوص زمانی که بدون مشورت با پزشک و با دوز اشتباه مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال:
- دپرسیون تنفسی: دیازپام میتواند باعث کندی تنفس شود، به‌ویژه هنگامی که با سایر داروهای تضعیف‌کننده سیستم عصبی مرکزی مانند الکل یا داروهای مخدر ترکیب شود.
- وابستگی و ترک مصرف: مصرف طولانی‌مدت دیازپام میتواند منجر به وابستگی جسمی و روانی شود و قطع ناگهانی آن ممکن است منجر به علائم ترک از جمله تشنج، لرزش و اضطراب شود.
- اختلالات شناختی و روانی-حرکتی (سایکوموتور): دیازپام میتواند عملکرد شناختی، زمان واکنش و هماهنگی عصب و عضله را مختل کند و خطر تصادف و زمین خوردن را به‌ویژه در سالمندان افزایش دهد.
- واکنش‌های متناقض: در موارد نادر، دیازپام ممکن است بهطور متناقضی باعث افزایش اضطراب، بی‌قراری یا پرخاشگری شود، به‌ویژه در کودکان و سالمندان.
بسیار مهم است که پزشک خود را در مورد هرگونه مشکلات پزشکی زمینه‌ای، سایر داروهایی که مصرف می‌کنید و هر گونه سابقه سوء مصرف یا وابستگی به مواد مطلع کنید؛ زیرا این عوامل ممکن است خطر عوارض قرص دیازپام را افزایش دهند.
ملاحظات ایمنی و موارد منع مصرف دیازپام
هنگام استفاده از دیازپام، توجه به نکات ایمنی و موارد منع مصرف زیر ضروری است:
- بارداری و شیردهی: دیازپام باید در دوران بارداری با احتیاط مصرف شود؛ زیرا با افزایش خطر ناهنجاری‌های مادرزادی و علائم ترک نوزادی همراه است. همچنین مصرف آن در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود، زیرا این دارو میتواند از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود. در صورتی که ابهامی در این مورد دارید بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.
- بیماران مسن: افراد مسن بیشتر مستعد اثرات نامطلوب دیازپام مانند اختلالات شناختی، زمین خوردن و دپرسیون تنفسی هستند. پزشک ممکن است دوز‌های اولیه کمتری را تجویز کند و بیماران مسن را از نزدیک تحت نظر بگیرد.
- نارسایی کبد یا کلیه: دیازپام عمدتاً توسط کبد متابولیزه میشود و حذف آن از بدن ممکن است در افراد مبتلا به بیماری کبدی یا کلیوی کاهش یابد. در این موارد تنظیم دوز با توجه به شرایط بیمار ضروری است.
- مصرف همزمان با سایر داروها: دیازپام میتواند با انواع داروهای دیگر، از جمله مسکن‌های مخدر، داروهای ضد‌افسردگی، ضد قارچ‌ها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها تداخل داشته باشد. مصرف همزمان دیازپام با این داروها میتواند خطر عوارض جانبی را افزایش دهد و در صورت لزوم باید تحت نظارت دقیق یک پزشک انجام شود.
- هنگام مصرف دیازپام نباید آب گریپ‌فروت بنوشید. این ماده میتواند آنزیم متابولیزه‌کننده کبدی دیازپام را مهار کند و باعث شود مقدار بیشتری از آن برای مدت بیشتری در بدن باقی بماند.
- سابقه سوء مصرف مواد: افرادی که سابقه سوءمصرف یا وابستگی به مواد دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ایجاد وابستگی به دیازپام باشند و در صورت تجویز دارو باید به‌دقت تحت نظر باشند.
- بیماری‌های تنفسی: دیازپام در افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی زمینه‌ای، مانند بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) یا آپنه خواب باید با احتیاط استفاده شود؛ زیرا میتواند عملکرد تنفسی را بیشتر از قبل کاهش دهد.
- برای اطمینان از استفاده ایمن و صحیح از قرص دیازپام، مهم است که درباره تمام سوابق پزشکی و داروهای فعلی با پزشک خود صحبت کنید.
متخصصان اعصاب و روان در دکترنکست
تداخلات دارویی دیازپام
دیازپام میتواند با مواد مختلفی از جمله الکل، مواد افیونی، سایر بنزودیازپین‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی و برخی داروهای ضد افسردگی تداخل داشته باشد. این تداخلات میتواند خطر عوارض جانبی جدی مانند آرام‌بخشی عمیق، دپرسیون تنفسی و کما را افزایش دهد.
در زیر لیستی از داروهایی که ممکن است با دیازپام تداخل داشته باشند آورده شده است. البته این فهرست شامل تمام داروهایی که میتواند با دیازپام تداخل داشته باشد، نیست. این تداخلات لزوماً باعث عوارض جانبی جدی و خطرناک نمی‌شوند اما نیازمند دقت و احتیاط هستند.
داروهای سرکوب‌کننده اسید
- فاموتیدین
- امپرازول
- پنتوپرازول
داروهای آلرژی یا سرماخوردگی
- دیفن‌هیدرامین
- کلرفنیرامین
- پرومتازین
- هیدروکسی زین
داروهای ضد افسردگی
- آمی تریپتیلین
- نورتریپتیلین
- دوکسپین
- میرتازاپین
- ترازودون
داروهای ضد قارچ
- کتوکونازول
- فلوکونازول
- ایتراکونازول
داروهای ضد روان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک)
- هالوپریدول
- کلرپرومازین
- کوئتیاپین
- ریسپریدون
- اولانزاپین
- کلوزاپین
سایر داروهای بنزودیازپینی
- لورازپام
- کلونازپام
- آلپرازولام
سایر داروهای ضد تشنج
- فنوباربیتال
- فنی توئین
- لوتیراستام
- کاربامازپین
- توپیرامات
- والپروات
داروهای مسکن مخدر
- اکسی کدون
- هیدروکودون
- مورفین
- هیدرومورفون
- کدئین
داروهای خواب‌آور
- زولپیدم
- تمازپام
- تریازولام
جمع بندی
دیازپام یک داروی بنزودیازپین با کاربردهای متنوع است که بهطور گسترده برای مدیریت شرایط پزشکی مختلف از جمله اختلالات اضطرابی، بی‌خوابی، اسپاسم عضلانی، ترک الکل و تشنج استفاده میشود. در حالی که دیازپام میتواند یک گزینه درمانی موثر باشد، آگاهی از خطرات و عوارض جانبی احتمالی مرتبط با استفاده از آن ضروری است.
پزشک متخصص اعصاب و روان با ارزیابی دقیق نیازهای فردی هر بیمار، سابقه پزشکی و سایر عواملی که ممکن است بر نسبت مزایا به معایب تأثیر بگذارند، نقش مهمی در تضمین استفاده صحیح و مناسب از دیازپام ایفا می‌کند. افراد مصرف‌کننده این دارو باید در مورد استفاده صحیح از آن، اهمیت رعایت دستورالعمل‌های مصرف و احتمال وابستگی به آن مطلع باشند. در صورت نیاز به مشورت با پزشک می‌توانید از خدمات نوبت دهی اینترنتی دکترنکست استفاده کنید.
منابع:
