ملاتونین یک هورمون است که از غده کاجی (پینه‌آل) در مغز ترشح می‌شود. این هورمون در واقع به بدن می‌فهماند چه زمانی باید بخوابد و چه زمانی بیدار شود. در این مقاله دکترنکست به بررسی اثر ملاتونین بر خواب می‌پردازیم. به طور طبیعی مقدار ترشح هورمون از هنگام غروب شروع به افزایش می‌کند تا اینکه هنگام شب به اوج خود می‌رسد. مقدار هورمون هنگام صبح کاهش پیدا می‌کند. ترشح هورمون براساس ساعت بدن شما و اینکه چقدر آفتاب به بدن شما برسد تنظیم می‌شود. امروزه مکمل‌های ملاتونین در اشکال دارویی مختلف در دسترس هستند. این مکمل‌ها دو نوع طبیعی و سنتتیک (ساختگی) دارند که نوع طبیعی از بدن حیوانات استخراج می‌شود.
اثر ملاتونین بر خواب چگونه است؟
ملاتونین با همکاری ریتم شبانه روزی عملکرد بدن را تنظیم می‌کند. ریتم شبانه روزی بدن ساعت خوابیدن، بیدار شدن و غذا خوردن را تعیین می‌کند. هنگام شب سطح ملاتونین افزایش پیدا می‌کند و باعث خوابیدن فرد می‌شود؛ اگرچه هنوز سازوکار دقیق اثر ملاتونین بر خواب به طور واضح کشف نشده است. همچنین ملاتونین در تنظیم دمای بدن، فشار خون و سطح برخی از هورمون‌ها نقش دارد. عوامل متعددی ممکن است تولید طبیعی ملاتونین را تحت تاثیر قرار دهند. اضطراب، سیگار کشیدن، مواجهه با نور زیاد در شب (مثل نور موبایل)، شیفت کاری و افزایش سن همگی می‌توانند تولید ملاتونین را کاهش دهند.
چه کسانی می‌توانند ملاتونین مصرف کنند؟
افراد زمانی از ملاتونین استفاده می‌کنند که گاهاً دچار بی‌خوابی می‌شوند. بی‌خوابی می‌تواند مشکل در به خواب رفتن و یا در خواب ماندن باشد. همچنین از این مکمل برای دیگر اختلالات خواب مثل اختلال تاخیر در فاز خواب استفاده شود. افرادی که دچار این اختلال هستند معمولاً نمی‌توانند زودتر از ساعت 2 شب بخوابند. با این حال ملاتونین نمی‌تواند جایگزین درمان‌های پزشکی در اختلالاتی مثل آپنه خواب، نارکولپسی (حمله خواب) و بی‌خوابی مزمن شود. برای افراد شاغلی که به واسطه کارشان برنامه خواب منظمی ندارند مصرف ملاتونین می‌تواند مفید باشد. همچنین برای درمان پرواززدگی یا جت‌لگ (تغییرات ریتم شبانه روزی بدن به دلیل مسافرت‌های طولانی) می‌توان از این مکمل استفاده کرد. محققان در حال بررسی اثرات مفید ملاتونین در اختلالات دیگر مانند موارد زیر هستند:
- آلزایمر
- سرطان
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)
- افزایش فشار خون شبانه
- مشکلات خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم
فواید دیگر ملاتونین چیست؟
مصرف ملاتونین می‌تواند فواید دیگری نیز داشته باشد:
- سلامت بینایی: ملاتونین اثرات آنتی‌اکسیدانی قوی دارد که می‌تواند خطر برخی بیماری‌های چشمی مثل تباهی لکه زرد وابسته به سن (AMD) را کاهش دهد.
- درمان زخم معده و سوزش سر دل: اثرات آنتی‌اکسیدانی ملاتونین ممکن است به درمان زخم معده و سوزش سر دل کمک کند.
- کاهش وزوز گوش: وزوز گوش یک مشکل آزاردهنده است که شب هنگام خواب به دلیل سکوت محیط بدتر می‌شود. مصرف ملاتونین می‌تواند وزوز گوش را کاهش دهد و خواب راحت‌تری فراهم کند.
- افزایش هورمون رشد در مردان: هورمون رشد به طور طبیعی در طول خواب ترشح می‌شود. مصرف ملاتونین در مردان سالم می‌تواند ترشح هورمون رشد را افزایش دهد.
پزشکان بیماری‌های عمومی در دکترنکست
آیا این مکمل بی‌عارضه است؟
ملاتونین در مقایسه با دیگر داروهای خواب‌آور عوارض جانبی کمتری دارد و در مصرف کوتاه مدت بی‌خطر است. از جمله عوارض ملاتونین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خواب‌آلودگی در طول روز
- سردرد
- سرگیجه
- ناراحتی گوارشی
- اضطراب
- احساس سنگینی سر
- افسردگی زودگذر
این مکمل برخلاف سایر داروهای خواب‌آور معمولاً باعث ایجاد وابستگی و اعتیاد نمی‌شود. به دلیل اثر ملاتونین بر خواب، تا 5 ساعت پس از مصرف ملاتونین از انجام کارهایی که نیاز به تمرکز دارند مثل رانندگی و کار با ماشین‌آلات خودداری کنید. همچنین ملاتونین با برخی داروها تداخل دارد که در صورت مصرف می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. از جمله این داروها:
- داروهای رقیق‌کننده خون
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن
- داروهای ضددیابت
- قرص‌های ضدبارداری
در چنین شرایطی قبل از مصرف مکمل ملاتونین با پزشک خود مشورت کنید. برای مشورت با پزشک می‌توانید از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست استفاده کنید.
ملاتونین در دوران بارداری و شیردهی
هورمون ملاتونین نقش مهمی در رشد و حفاظت از جنین دارد اما مطالعات محدودی روی مصرف مکمل آن در دوران بارداری انجام شده است. به همین خاطر در حال حاضر مصرف مکمل ملاتونین در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود. در نوزادان سطح ملاتونین در طول 3 ماه اول پس از تولد کمتر است. بعد از این دوره احتمالاً به دلیل وجود ملاتونین در شیر مادر سطح آن افزایش پیدا می‌کند. سطح ملاتونین مادر هنگام شب در بیشترین مقدار خود است. به همین دلیل اعتقاد بر این است که تغذیه با شیر مادر در عصر می‌تواند به بهبود ریتم شبانه روزی کودک کمک کند. اگرچه ملاتونین به صورت طبیعی در شیر مادر وجود دارد، هیچ اطلاعاتی در مورد ایمنی مکمل ملاتونین در دوران شیردهی وجود ندارد. به همین دلیل مصرف این مکمل در مادران شیرده توصیه نمی‌شود.
اثر ملاتونین بر خواب کودکان
تخمین زده می‌شود حدود 25% کودکان و نوجوانان مشکلاتی در خوابیدن دارند. مخصوصاً این آمار در کودکانی که مبتلا به اختلالات عصبی-تکاملی مثل اوتیسم و بیش‌فعالی با کمبود توجه هستند بیشتر است. اگرچه تحقیقات همچنان در حال انجام است اما نتایج برخی از آن‌ها نشان داده است که مصرف کوتاه مدت مکمل ملاتونین در کودکان می‌تواند کمیت و کیفیت خواب آن‌ها را بهبود دهد.
آیا اثر ملاتونین بر خواب واقعی است؟
افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی نسبت به داروها و مکمل‌ها نشان می‌دهند. بنابراین ملاتونین ممکن است در شما اثربخش باشد یا نباشد. علی‌رغم تمامی شواهد و تحقیقات همچنان مطالعاتی وجود دارند که نشان می‌دهند ملاتونین کمکی به کمیت یا کیفیت خواب نمی‌کند.
