تعریف اضافه وزن و چاقی
اضافه وزن به وزن بالاتر از حد “عادی” اشاره دارد. عادی بر پایه اطلاعات عینی تعیین می‌شود. به این منظور، شاخص توده بدنی (که از تقسیم وزن به کیلوگرم بر مربع قد به متر به دست می‌آید) محاسبه می‌گردد. اضافه وزن به شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۲۹/۹ کیلوگرم بر متر مربع و چاقی به شاخص توده بدنی بزرگتر و مساوی ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع اطلاق می‌شود. چاقی شدید، شاخص توده بدنی بزرگتر و مساوی ۴۰ کیلوگرم بر متر مربع (یا بزرگتر و مساوی ۳۵ کیلوگرم بر متر مربع در صورت وجود سایر اختلالات همراه) را شامل می‌شود.
اهمیت کاهش وزن
اساس تاکید علم پزشکی بر کاهش وزن افراد چاق این است که چاقی به طرز چشمگیری با افزایش قابل توجه مرگ و میر و بسیاری از ریسک فاکتورهای سلامت شامل دیابت نوع دو، پرفشاری خون، چربی خون و بیماری قلبی عروقی همراه است. هر چه شاخص توده بدنی بیشتر باشد، ریسک اختلالات همراه و مرگ و میر بیشتر می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند کاهش وزن می‌تواند ریسک ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را کاهش دهد.
بیش از دو سوم بزرگسالان در ایالات متحده در تلاش هستند که وزن خود را کم کنند یا ثابت نگه دارند. هرچند، تنها 20% آن‌ها کالری دریافتی کمتری دارند و به طور منظم ورزش می‌کنند. بنابراین، پزشکان می‌توانند نقش مهمی در آموزش بیماران جهت یادگیری استراتژی‌های مناسب برای کاهش وزن داشته باشند.
شناسایی کاندیدهای اضافه وزن و چاقی
ارزیابی وضعیت کلی هر فرد شامل مشخص کردن میزان اضافه وزن (شاخص توده بدنی)، چاقی در ناحیه شکم (دور کمر) و داشتن ریسک فاکتورهای قلبی عروقی (مانند پرفشاری خون، دیابت، چربی خون) یا اختلالات همراه (نظیر آپنه خواب، بیماری کبد چرب غیر الکلی) می‌باشد. شاخص توده بدنی به تعیین میزان ریسک هر فرد کمک می‌کند تا به هدف کاهش وزن خود دستیابی کنند.
- ریسک کم یا بدون ریسک
شاخص توده بدنی بین ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم بر متر مربع با ریسک کم یا بدون ریسک، همراه است؛ مگر اینکه دور کمر فرد زیاد باشد (یک نشانه برای افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و متابولیسمی) یا فرد از ۱۸ سالگی بیش از ۱۰ کیلوگرم وزن، اضافه کرده باشد.
- ریسک کم
افراد با شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۲۹/۹ کیلوگرم بر متر مربع، که ریسک فاکتوری برای بیماری‌های قلبی عروقی یا سایر اختلالات مرتبط با اضافه وزن ندارند، ممکن است ریسک کمی داشته باشند. این افراد باید در رابطه با پیشگیری از افزایش وزن، مشاوره دریافت کنند. مشاوره شامل پیشنهاد در مورد عادات غذایی و فعالیت فیزیکی می‌شود.
- ریسک متوسط
بزرگسالان با شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۲۹/۹ کیلوگرم بر متر مربع و دارای یک یا بیشتر ریسک فاکتور برای بیماری‌های قلبی (دیابت، پرفشاری خون، چربی خون) یا شاخص توده بدنی ۳۰ تا ۳۴/۹ کیلوگرم بر متر مربع در ریسک متوسط قرار دارند. این گروه باید در رابطه با مداخلات کاهش وزن (رژیم غذایی، فعالیت فیزیکی، اصلاحات رفتاری و برای بعضی بیماران، دارو درمانی) مشاوره دریافت کنند.
- ریسک بالا
بزرگسالان با شاخص توده بدنی ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم بر متر مربع در ریسک بالا و افراد با شاخص توده بدنی بالای ۴۰ کیلوگرم بر متر مربع در ریسک بسیار بالا قرار دارند. افرادی که در بالاترین ریسک قرار دارند، باید تهاجمی‌ترین درمان (مداخله در نحوه زندگی، دارو درمانی، جراحی چاقی) را دریافت کنند.
مدیریت اضافه وزن و چاقی
اولین اقدام توصیه شده جهت مدیریت اضافه وزن و چاقی، اصلاح روش زندگی است. اصلاح روش زندگی ترکیبی از رژیم، ورزش و اصلاحات رفتاری را در بر می‌گیرد. این ترکیب می‌تواند ۵ تا ۱۰% وزن را کاهش دهد. بعضی بیماران نیاز به دریافت دارو درمانی یا جراحی متابولیک/ چاقی دارند.
-
رژیم درمانی
بسیاری از انواع رژیم‌ها به کاهش وزن متوسط کمک می‌کنند. این رژیم‌ها شامل رژیم متعادل کم کالری، کم چرب/ کم کالری، چربی متوسط/ کم کالری، کربوهیدرات کم و رژیم مدیترانه‌ای می‌باشند. توجه به رژیم غذایی، بدون توجه به نوع رژیم، اصلی‌ترین عامل کاهش وزن است. بنابراین، توصیه به استفاده از رژیمی می‌شود که انرژی دریافتی کمتری نسبت به رژیم مصرفی دارد. این مسئله از تمرکز بر روی ترکیب مواد مغذی ماکرو مهمتر است.
-
ورزش
اگرچه نسبت به محدودیت غذایی تاثیر کمتری در کاهش وزن دارد، افزایش سطح انرژی در اثر فعالیت فیزیکی یک انگیزه قوی برای پروسه کاهش وزن است. فعالیت فیزیکی باید حداقل به مدت ۳۰ دقیقه و بیشتر، ۵ تا ۷ روز در هفته انجام شود تا از افزایش وزن ممانعت به عمل آورد و سلامت قلبی عروقی را بهبود بخشد. فعالیت فیزیکی باید به تدریج با انطباق بیمار، افزایش یابد. یک برنامه شامل تمرینات هوازی و مقاومتی ترجیح داده می‌شود. شرایط پزشکی بیمار، سن و ترجیحات وی در رابطه با انواع ورزش باید در نظر گرفته شود.
-
رفتار درمانی
اصلاحات رفتاری یا رفتار درمانی یک جز ضروری مدیریت بیمار دارای اضافه وزن یا چاق است. هدف رفتار درمانی کمک به بیماران جهت ایجاد تغییرات بلند مدت با اصلاح و زیر نظر داشتن رفتارهای خوردن و سطح فعالیت فیزیکی می‌باشد. این مسئله با کنترل محرک‌های محیطی که منجر به تحریک خوردن یا رفتار بی‌تحرک می‌شود، به خوبی کنترل می‌گردد. برنامه‌های رفتار درمانی، کاهش وزن را تسهیل می‌کند و منجر به بهبود اختلالات ناشی از وزن بالا می‌شود. همچنین در بیماران مبتلا به دیابت، مداخلات رفتاری تاثیر قابل توجهی بر کاهش ریسک فاکتورهای بیماری‌های قلبی عروقی داشته است.
دو فرض اولیه برای رفتار درمانی بیماران با اضافه وزن وجود دارد:
◊ اول اینکه فرد چاق الگوهای نامناسب غذا خوردن و ورزش را آموزش دیده است که منجر به افزایش وزن و یا عدم کاهش وزن می‌شود.
◊ دوم اینکه این رفتارها می‌توانند اصلاح شوند و به این ترتیب وزن کاهش می‌یابد.
استراتژی‌های رفتاری:
تعیین اهداف واقع بینانه
- تحت نظر داشتن خود (ثبت رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی)
- کنترل یا اصلاح محرک‌هایی که اشتها را تحریک می‌کنند
- نظارت بر نحوه مصرف غذا (کم کردن سرعت پروسه غذا خوردن)
- آموزش تغذیه و برنامه ریزی وعده‌های غذایی
- افزایش فعالیت فیزیکی
- دریافت حمایت اجتماعی
- قدرت حل مسئله
این موارد، اغلب، برنامه‌هایی که توسط روان درمانگر یا گروه‌های درمانی اعمال می‌شود را در بر می‌گیرد.
درمان‌های بعدی
بیمارانی که نتوانند با مداخلات نحوه زندگی به تنهایی به اهداف کاهش وزن خود دستیابی کنند، باید دارو دریافت کنند یا در بعضی موارد، تحت جراحی چاقی قرار گیرند.
-
دارو درمانی
دارو درمانی می‌تواند یک جز کمک کننده رژیم درمانی برای افراد چاق باشد. دارو درمانی می‌تواند برای افراد با شاخص توده بدنی بیشتر از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع یا بین ۲۷ تا ۲۹/۹ کیلوگرم بر متر مربع با با بیماری‌های همراه، که به اهداف کاهش وزن خود (از دست دادن حداقل ۵٪ از وزن بدن طی ۳ تا ۶ ماه) با مداخلات نحوه زندگی دست نیافته‌اند، در نظر گرفته شود. نقش دارو درمانی به دلیل وجود نگرانی‌هایی نظیر اثربخشی، پتانسیل مصرف، عوارض جانبی و قیمت، مورد سوال واقع شده است. شروع دارو درمانی باید به صورت فردی و پس از ارزیابی ریسک‌ها و مزایای تمامی انتخاب‌های درمانی صورت گیرد.
-
جراحی
کاندیدهای جراحی چاقی شامل افراد با شاخص توده بدنی بزرگتر و مساوی ۴۰ کیلوگرم بر متر مربع یا شاخص توده بدنی ۳۵ تا ۳۹/۹ کیلوگرم بر متر مربع با حداقل یک اختلال همراه جدی، که با رژیم غذایی، ورزش و دارو درمانی به اهداف کاهش وزن خود دستیابی نداشته است، می‌باشند.
