ویاس که همچنین به عنوان Vyvanse یا لیز دگزامفتامین (Lisdexamfetamine) شناخته میشود، دارویی است که برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اختلال پرخوری (BED) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به دسته محرک‌های سیستم عصبی مرکزی تعلق دارد و به شکل کپسول خوراکی و قرص جویدنی موجود است. این متن یک نگاه کلی از اینکه ویاس چیست، چه کاربردها و عوارضی دارد و چگونه باید مصرف شود در اختیار قرار می‌دهد.
مکانیسم عمل ویاس
ویاس (Vyas) با افزایش سطح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز عمل می‌کند که به بهبود تمرکز، توجه و کنترل رفتار کمک می‌کند. ویاس یک داروی محرک سیستم عصبی مرکزی (CNS) است که عمدتاً برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان استفاده میشود. همچنین برای درمان اختلال پرخوری متوسط تا شدید (BED) در بزرگسالان تأیید شده است. قرص ویاس با افزایش سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی خاص در مغز، یعنی دوپامین و نوراپی نفرین، که در تنظیم توجه، کنترل تکانه و اشتها نقش دارند، عمل می‌کند.
فارماکوکینتیک ویاس با ماهیت پیش دارویی آن مشخص میشود که در مقایسه با سایر داروهای مبتنی بر آمفتامین باعث تاخیر در شروع اثر و مدت اثر طولانی مدت می‌گردد. حداکثر غلظت پلاسمایی دکستروآمفتامین معمولاً در عرض 3 تا 7 ساعت پس از تجویز خوراکی ویاس با نیمه عمر 10 تا 13 ساعت رخ می‌دهد. این مدت اثر طولانی امکان تجویز دوز یک بار در روز را فراهم می‌کند.
موارد مصرف و اثربخشی بالینی ویاس
داروی ویاس برای درمان بیش فعالی (ADHD) و اختلال پرخوری (BED)، شرایطی که در صورت عدم درمان میتواند عملکرد روزانه و کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی مختل کند، نشان داده شده است. در افراد مبتلا به ADHD، ویاس به بهبود دامنه توجه، تمرکز و کنترل تکانه کمک می‌کند و منجر به افزایش عملکرد تحصیلی و شغلی و همچنین بهبود روابط بین فردی میشود. این دارو باید به صورت نسخه توسط پزشک تجویز شود. برای نوبت دهی پزشکان در دکترنکست می‌توانید از طریق لینک اقدام کنید.
کارآزمایی‌های بالینی متعددی اثربخشی ویاس را در کاهش علائم اصلی ADHD از جمله بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری در گروه‌های سنی مختلف نشان داده‌اند. به طور مشابه، ویاس در درمان BED، اختلالی که با دوره‌های مکرر پرخوری اجباری مشخص میشود، اثربخشی نشان داده است. قرص ویاس برای لاغری تجویز نمیشود. تجویز این دارو برای اختلال پرخوری است. کارآزمایی‌های بالینی کاهش قابل‌توجهی در دوره‌های پرخوری و بهبود ناراحتی‌های روان‌شناختی مرتبط پس از درمان با ویاس را گزارش کرده‌اند. به عنوان مثال، یک کارآزمایی کنترل شده با دارونما که شامل بزرگسالان مبتلا به BED متوسط تا شدید بود، نشان داد که ویاس منجر به کاهش میانگین 3.75 روز پرخوری در هفته در مقایسه با 1.29 روز با دارونما شده است.
توجه و تمرکز بهبود یافته
یکی از مزایای اصلی داروی ویاس توانایی آن در بهبود توجه و تمرکز در افراد مبتلا به ADHD است. با افزایش در دسترس بودن انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز، ویاس میتواند به افراد مبتلا به ADHD کمک کند تا بهتر روی وظایف تمرکز کنند، سازماندهی شوند و کار یا مطالعات خود را به طور مؤثرتری تکمیل کنند.
افزایش عملکرد شناختی
علاوه بر بهبود توجه و تمرکز، ویاس همچنین نشان داده است که عملکرد شناختی را در افراد مبتلا به ADHD افزایش می‌دهد. این میتواند شامل بهبود در حافظه، حل مسئله و توانایی‌های تصمیم گیری باشد.
کاهش بیش فعالی
ویاس همچنین میتواند به کاهش علائم بیش فعالی در افراد مبتلا به ADHD کمک کند. با تنظیم سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز، این دارو میتواند به افراد مبتلا به ADHD کمک کند تا تکانه‌های خود را بهتر کنترل کرده و بی‌قراری فیزیکی خود را مدیریت کنند.
مقدار و نحوه مصرف ویاس
دوز Vyas بسته به شرایطی که برای درمان استفاده میشود میتواند متفاوت باشد. برای ADHD، دوز شروع به طور معمول 30 میلی‌گرم است که میتواند بر اساس پاسخ فردی و تحمل آن تنظیم شود. برای BED نیز دوز شروع 30 میلی‌گرم است، با امکان افزایش دوز تا 70 میلی‌گرم. Vyas معمولا یک بار در روز، صبح، با یا بدون غذا مصرف میشود.
اثرات جانبی ویاس
عوارض جانبی شایع Vyas شامل از دست دادن اشتها، اضطراب، کاهش وزن، اسهال، سرگیجه، بی‌خوابی، خشکی دهان، افزایش ضربان قلب و یبوست است. عوارض جانبی خفیف ممکن است شامل از دست دادن اشتها، خشکی دهان، اضطراب و درد شکم باشد.
در حالی که ویاس به طور کلی در صورت استفاده طبق تجویز به خوبی تحمل میشود، مهم است که از اثرات جانبی احتمالی و ملاحظات ایمنی آن آگاه باشید. عوارض قرص ویاس که شیوع بیشتری دارند عبارتند از:
- بی‌خوابی: داروهای محرک مانند ویاس میتوانند الگوهای خواب را مختل کنند و منجر به مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب شوند.
- کاهش اشتها: ویاس ممکن است اشتها را سرکوب کند که میتواند منجر به کاهش وزن، به ویژه در مرحله اولیه درمان شود.
- اختلالات گوارشی: برخی از افراد ممکن است در حین مصرف ویاس دچار درد شکمی، حالت تهوع یا اسهال شوند.
- افزایش ضربان قلب و فشار خون: ویاس میتواند باعث افزایش گذرا در ضربان قلب و فشار خون، به ویژه در دوزهای بالاتر شود. افرادی که از قبل شرایط قلبی عروقی دارند یا سابقه خانوادگی مشکلات قلبی دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای تجربه این عوارض جانبی باشند.
علاوه بر این عوارض جانبی رایج، خطرات احتمالی در ارتباط با استفاده طولانی مدت از ویاس وجود دارد، از جمله ایجاد تحمل، وابستگی و سوء مصرف مواد. بنابراین، برای پزشکان ضروری است که بیماران تحت درمان با ویاس را به دقت تحت نظر داشته باشند و علائم سوء استفاده یا انحراف را ارزیابی کنند.
5.خطرات روانپزشکی: ویاس همچنین میتواند عوارض جانبی روانپزشکی از جمله اضطراب، بی قراری و تغییرات خلقی داشته باشد. در موارد نادر، دارو ممکن است باعث شروع روان پریشی یا شیدایی در افراد با سابقه این شرایط شود.
6.سرکوب اشتها و کاهش وزن: یکی از عوارض جانبی رایج ویاس، سرکوب اشتها است که میتواند منجر به کاهش وزن شود. این عارضه میتواند به ویژه برای کودکان و نوجوانان نگران کننده باشد که رشد و تکامل آنها تحت تأثیر تغییرات وزن قابل توجه خواهد بود.
7.پتانسیل سوء استفاده و وابستگی
ویاس به عنوان یک داروی محرک، دارای پتانسیل سوء مصرف و وابستگی است. افرادی که سابقه سوء مصرف مواد یا اعتیاد دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ایجاد وابستگی به این دارو باشند.
علاوه بر این، ویاس در افراد با سابقه بیماری قلبی عروقی، فشار خون بالا، پرکاری تیروئید، گلوکوم یا بی‌قراری منع مصرف دارد. همچنین هنگام تجویز ویاس برای بیمارانی که سابقه سوء مصرف مواد یا اختلالات روانپزشکی دارند باید احتیاط کرد، زیرا ممکن است علائم زمینه‌ای را تشدید کند یا خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.
تداخلات قرص ویاس
Vyas میتواند با داروهای مختلف، از جمله داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد فشار خون، داروهای تشنج و سایر محرک‌ها تداخل داشته باشد. برای جلوگیری از تداخلات دارویی احتمالی، ضروری است که متخصص اعصاب و روان خود را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.
موارد منع مصرف ویاس
Vyas در بیماران با سابقه وابستگی به الکل یا مواد مخدر و همچنین بیماران قلبی یا دارای سابقه خانوادگی مرگ ناگهانی یا آریتمی بطنی منع مصرف دارد.
مصرف ویاس در کودکان
Vyas برای استفاده در کودکان زیر 6 سال برای ADHD تایید نشده است و ایمنی و اثربخشی آن در کودکان مبتلا به BED ثابت نشده است.
عوارض ویاس در کودکان شامل موارد زیر است:
- مشکلات رشد یا افزایش وزن
- خواب آلودگی
- سرگیجه
- سردرد
- خشکی دهان
- یبوست
- اسهال
- حالت تهوع
- کاهش وزن
علاوه بر این، Vyvanse ممکن است عوارض جانبی جدی در کودکان ایجاد کند، مانند:
- گفتار آهسته یا دشوار
- ضعف یا بی‌حسی بازو یا پا
- تشنج
- توهمات (دیدن چیزهایی یا شنیدن صداهایی که وجود ندارند)
- باور به چیزهایی که حقیقت ندارند
- احساس بدگمانی غیرعادی نسبت به دیگران
- نوسانات خلقی
- تیک‌های حرکتی یا کلامی
- کهیر
- راش پوستی
- تورم چشم‌ها، صورت، زبان، لب‌ها یا دهان
- تاری دید
- رنگ پریدگی یا آبی شدن انگشتان دست یا پا
- بی‌حسی، درد یا حساسیت به دما در انگشتان دست یا پا
- زخم‌های غیر قابل توضیحی که روی انگشتان دست یا پا ظاهر می‌شوند
در موارد نادر، ویاس ممکن است باعث مرگ ناگهانی، حمله قلبی یا سکته مغزی در کودکان و نوجوانان شود، به‌ویژه آن‌هایی که دارای نقص قلبی یا مشکلات جدی قلبی هستند. نظارت بر کودکانی که Vyvanse مصرف می‌کنند برای هرگونه علائم مشکلات قلبی، از جمله درد قفسه سینه، تنگی نفس، یا از حال رفتن ضروری است.
ویاس در بارداری و شیردهی
Vyas به عنوان یک داروی حاملگی دسته C طبقه بندی میشود و استفاده از آن در دوران بارداری باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. استفاده از Lisdexamfetamine در دوران بارداری و شیردهی به خوبی مطالعه نشده و خطرات بالقوه برای جنین در حال رشد یا شیرخوار به طور کامل شناخته نشده است. مصرف ویاس در بارداری را باید با پزشک خود در میان بگذارید.
در خاتمه، Vyas دارویی است با جنبه‌های خاصی که باید قبل از مصرف آن در نظر گرفته شود، از جمله مکانیسم اثر، دوز و تجویز، عوارض جانبی، تداخلات، اثربخشی، موارد منع مصرف و ایمنی در کودکان و در دوران بارداری. برای مشاوره و راهنمایی شخصی در مورد استفاده از ویاس همیشه با پزشک خود مشورت کنید.
جمع بندی
ویاس (Lisdexamfetamine) یک گزینه درمانی ارزشمند برای مدیریت بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان است که مزایای قابل توجهی را از نظر کنترل علائم و بهبود عملکرد ارائه می‌دهد. قرص ویاس برای تمرکز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، برای بیماران و پزشکان ضروری است که از خطرات و عوارض ویاس آگاه باشند. با درک مکانیسم اثر، اثربخشی بالینی و مشخصات ایمنی، افراد میتوانند تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد استفاده از ویاس بگیرند و مزایای درمان را به حداکثر برسانند و در عین حال خطر پیامدهای نامطلوب را به حداقل برسانند. قطع مصرف ویاس نیز نباید به صورت خودسرانه صورت بگیرد و باید حتما با پزشک خود مشورت کنید.
منابع:
