توضیحات تخصصی و علمی دربارۀ درمان با نوروفیدبک و چگونگی عملکرد آن

از این روش درمانی می‌توان به منظور بهبود و درمان اختلال‌هایی چون اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، اختلال یادگیری (LD)، اختلال‌های افسردگی، اختلال‌های اضطرابی، سردردها، وسواس‌ها، هراس‌ها (فوبیا‌ها)، اختلال‌های خواب و خوردن و نیز اختلال‌های مرتبط با سوء مصرف مواد و الکل (با ملاحظات ویژۀ مکانی) به کار برد. 

به عنوان مثال، همان طور که حضور در باشگاه ورزشی به خودی خود موجب سلامت جسم نمی‌شود و تمرین‌های ورزشی زیر نظر متخصص است که سلامتی تن شما را به ارمغان می‌آورد، خود دیدن فیلم یا انجام یک بازی (که بنا بر میل بیمار انتخاب می‌شود) نیز به خودی خود، موجب بهبود اختلال نمی‌شود، بلکه تکنولوژی متصل به آن فیلم یا بازی است که در فرایند درمان با نوروفیدبک موجب درمان اختلال می‌شود. این تکنولوژی نوین پزشکی برای جذاب شدن فرایند درمان به صورت خلاقانه، از دیدن فیلم یا انجام بازی در فرایند درمان استفاده کرده است. یعنی به وسیلۀ الکترودهایی که به سر بیمار وصل است، امواج الکتریکی مغز فرد به آن فیلم یا بازی کامپیوتری متصل شده و زمانی که فرد در حال تماشای فیلم و… است، متخصص از آن سو، در حال تنظیم الگوهای مغزی سلامت آن شخص است. 

مانند هر درمان تخصصی، کامل کردن دورۀ درمان با نوروفیدبک بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان، سبب عود علائم می‌گردد. در مورد نوروفیدبک تراپی باید به خاطر داشت که این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری اتوماتیک مغز است که در سطح نورون‌های مغزی در امواج الکتریکی مغز ایجاد می‌شود. یعنی در فرایند درمان و پس از پایان درمان، تغییر پایدار مغز به شکلی است که برای همیشه نتیجۀ آن درمان در آن رخ داده است. به طوری که مغز به تنظیم سلامتِ امواج خود که پیش از درمان، توانایی آن را نداشت، می‌پردازد و نقص‌های عملکردی خود را برطرف می‌کند. مثال سادۀ آن، آموختن مغز در هنگام یادگیری رانندگی است که وقتی آن را آموختیم، مغز هرگز آن را از یاد نمی‌برد و حتی اگر بخواهد هم دیگر نمی‌تواند آن را فراموش کند و به خودش بگوید که من تصمیم می‌گیرم که دیگر رانندگی را بلد نباشم! او نمی‌تواند به دورانی که مهارت رانندگی را نداشت بازگردد. در واقع پس از دورۀ درمان با نوروفیدبک، مغز مهارت جدیدی به دست آورده است و آن تنظیم کردن امواج مغزی در وضعیت سلامتِ خود است (که به آن خودتنظیمیِ امواج مغزی گفته می‌شود). البته برای داشتن یک درمان کامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و کامل کردن آن‌ها، همکاری خانواده و عمل به کلیۀ دستورات تیم درمانی ضروری است. 

بله. آن بخش از مغز که مداخلۀ درمانی با نوروفیدبک روی آن انجام می‌شود، یعنی بخش الکتریکی مغز، هر گونه مهارت‌یابی جدید را به طور داِئم در خود پایدار نگاه می‌دارد (که به آن، خاصیت نوروپلاستیسیتی و  نوروجنسیس مغز گفته می‌شود). مثال آن، یادگیری مهارت رانندگی یا دوچرخه‌سواری است. به طوری که پس از پایان درمان با نوروفیدبک -اگر درمان به درستی انجام پذیرفته باشد- نیاز به مداخلۀ درمانی دیگر و نیز نوروفیدبک تراپی مجدد نخواهد بود.

تقریبا در هیچ بیماری و درمانی نمی‌توان قول درمان قطعی داد. می‌دانیم که نتیجۀ درمانِ موثر به شرایط گوناگونی بستگی دارد؛ از آن جمله می‌توان به نوع و شدت بیماری، زمان اقدام به درمان، میزان همکاری فرد و خانوادۀ او با تیم درمانی، رعایت تمام نکات مربوط به درمانِ صحیح از جانب فرد و متخصص و… اشاره کرد. در مورد نوروفیدبک‌ تراپی و در کل درمان‌های روان‌شناختی و روان‌پزشکی نیز همین طور است. 

نوروفیدبک تراپی در بهبود اختلال‌هایی مانند بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، اختلال یادگیری (LD)، اختلال‌های اضطراب و بهبود تمرکز و توجه، نتایج اثبات‌شده‌ای به همراه دارد.

دربارۀ اختلال ADHD در حالی که نتیجۀ نهایی مشابه است، یعنی یک تغییر قابل توجه در رفتار که پس از مصرف هر دوز دارو اتفاق می‌افتد، اما این دو روش درمانی، تفاوت‌های بسیار مهمی نیز با یکدیگر دارند. درمان با دارو همیشه وابسته به مصرف با دوز مشخص است و به محض قطع دارو، اثرات اختلال نیز بازمی‌گردد. ضمن اینکه داروها به دلیل اینکه یک مادۀ شیمیایی از خارج، وارد بدن و مغز فرد می‌شود عوارض جانبی زیادی از جمله سردرد، اضطراب، به‌هم‌ریختگی دستگاه گوارش و یا اختلال خواب به همراه دارد. اما در درمان با نوروفیدبک، هیچ مادۀ شیمیایی یا جریان الکتریکی از بیرون، وارد مغز یا بدن بیمار نمی‌شود و تکنولوژی درمان با نوروفیدبک، یادگیری مهارت خودتنظیمی امواج مغزی است که پس از بهبود، مغز به صورت پایدار، در عملکرد سلامت امواج خود، توانا می‌مانَد.

در اختلال ADHD درمان با نوروفیدبک ممکن است به عنوان جایگزینی برای دارو استفاده شود، یا می‌توان آن را در ترکیب با داروها برای دستیابی به نتیاجِ درمانی بیش‌تر و عمیق‌تر، نسبت به دارودرمانی به تنهایی استفاده کرد.

دربارۀ بقیۀ اختلال‌ها هم هدف نهایی تیم درمانی ما، که منطبق با اهداف علمی و کاربردی علوم اعصاب (نوروساینس) می‌باشد، درمان عمیق و پایدار اختلال، با هدف بی‌نیازی به هیچ مداخلۀ بیرونی است.

خیر. در بیش از 40 سال تجربۀ نوروفیدبک تراپی در دنیا، هیچ گونه عارضۀ جانبی گزارش نشده است. در نوروفیدبک‌ تراپی در مغز، یادگیری خودتنظیمی رخ می‌دهد و هیچ‌گونه مادۀ خارجی وارد مغز یا بدن نمی‌شود و هیچ شکل از مداخلۀ تهاجمی صورت نمی‌گیرد؛ بنابراین هیچ‌گونه عوارض و خطری به دنبال ندارد.

از 5 سالگی به بالا می‌توان از درمان با نوروفیدبک استفاده کرد، اما بهترین سنِ استفاده به ویژه در اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) و اختلال‌ یادگیری (LD)، یعنی اختلال‌های دوران کودکی، سنین دبستان می‌باشد و البته تا 70 سالگی بسته به نوع و شدت اختلال، می‌توان از این شیوۀ درمانی استفاده کرد.

برای درمان اختلال، معمولا به 20 تا 30 جلسه و برای ارتقای عملکرد، به 15 تا 20 جلسه نیاز است. جلسات معمولا به صورت دو تا سه روز در هفته و در برخی پروتکل‌های درمانی هر روز ارائه می‌شود. طول هر جلسه، 45 دقیقه تا 1 ساعت است.

قطع دارو در هنگام آغاز نوروفیدبک ‌تراپی لازم است که با دستور پزشک مرکز و تحت نظارت وی صورت گیرد. معمولا درمان نوروفیدبک اگر با دارو شروع شود، در طول جلسات درمانی، دوز دارو کاهش یافته و در اکثر موارد به حداقل مقدار خود رسیده و یا قطع می‌گردد.

با توجه به اینکه نوروفیدبک‌ تراپی، یک فرایند یادگیری و تغییر پایدار اتوماتیک مغز است، بنابراین نباید در چند جلسۀ نخست منتظر تغییرات باشید. نخستین تغییرات از جلسۀ دهم تا پانزدهم خود را نشان خواهند داد. در صورتی‌ که این تغییرات مشاهده نگردند، معمولا روند درمان اصلاح و در موارد مقاوم که درصد اندکی ار بیماران را شامل می‌شود، درمان متوقف خواهد شد.

برای درمان اختلال، معمولا به 25 تا 30 جلسه و برای ارتقای عملکرد، به 15 تا 20 جلسه نیاز است. جلسات معمولا به صورت دو تا سه روز در هفته و در برخی پروتکل‌های درمانی هر روز ارائه می‌شود.

نوروفیدبک‌‌ درمانی به تنظیم سیستم عصبی مرکزی (CNS) یعنی مغز می‌پردازد و بایوفیدبک ‌‌درمانی به مداخلۀ درمانی بر سیستم عصبی پیرامونی (PNS) یعنی اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک می‌پردازد. در درمان برخی اختلال‌ها، به همراه نوروفیدبک از بایوفیدبک هم استفاده می‌شود. بایوفیدبک بسیار شبیه به نوروفیدبک است؛ اما به جای تنظیم الکتریکی در مغز، به تنظیم اعصاب پیرامونی در ارگان‌های قلب و عضله و دستگاه تنفسی می‌پردازد. ضمن اینکه نام دیگر نوروفیدبک، EEG بایوفیدبک است؛ یعنی بایوفیدبکِ امواج مغزی.

تحریک الکتریکی مغز (Transcranial Electrical Stimulation) که آن هم یکی از تکنولوژی‌های نوین پزشکی است، ابزاری غیر از نوروفیدبک است که در بسیاری از موارد اگر شدت مشکل و اختلال فرد زیاد باشد و با تشخیص متخصص بخواهیم با سرعت بیشتر و در کوتاه‌ترین زمان به نتیجۀ مطلوب برسیم، در کنار نوروفیدبک و بایوفیدبک از روش تحریک الکتریکی مغز (TES) نیز استفاده می‌کنیم. در برخی موارد، مانند افزایش حافظه نیز می‌توان از تحریک الکتریکی مغز (TES) به تنهایی استفاده کرد.

لورتانورفیدبک نوعی نوروفیدبک است که می‌تواند بخش‌های عمیق‌تر مغز را تحت تاثیر قرار دهد. در برخی موارد به تشخیص متخصص، به جای نرمال‌‌نوروفیدبک (نوروفیدبک استاندارد) از لورتا‌نوروفیدبک استفاده می‌شود و نقاطی از سر که در آن الکترود وصل می‌شود، بسیار بیشتر از نوروفیدبک استاندارد است.