تغییرپذیری ضربان قلب و مدیریت بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مزمن و شیوع در حال افزایش

بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت بیماری‌های مزمن غیرواگیر، از جمله بیماری‌های قلبی‌ عروقی، سرطان، بیماری‌های تنفسی مزمن، دیابت و بیماری‌های روان، مسئول تقریباً ۷۰ درصد از کل مرگ‌‌ومیر در سراسر جهان در سال ۲۰۱۶ بوده‌اند. شیوع جهانی این بیماری‌ها در حال افزایش است. بنابراین کیفیت و اثربخشی مدیریت بیماری‌های مزمن یک نگرانی عمده برای بهبود مراقبت از بیمار و کاهش هزینه‌های مراقبت بهداشتی تلقی می‌شود.

اختلال تعادل در سیستم اتونوم در بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مزمن عموما با اختلال تعادل سیستم عصبی اتونوم مرتبط هستند. در این بیماری‌ها تحریک بیش از حد سمپاتیک و فقدان فعالیت کافی واگ وجود دارد. این اختلال تعادل در سیستم اتونوم را می‌توان به عنوان یک پیامد ناشی از بیماری و همچنین به عنوان یک عامل خطر اصلی دخیل در نقطه شروع بیماری‌های مزمن و در تکامل آن‌ها در نظر گرفت. وضعیت بیماری شامل تغییرات فیزیولوژیکی متعددی مانند ترشح بیش از حد هورمون‌های استرس (به عنوان مثال کورتیزول و نوراپی نفرین)، تغییرات خواب، انتشار واسطه‌های التهابی (به عنوان مثال IL6 ) فشار خون بالا، یا اختلال عملکرد سیستم ایمنی است. این تغییرات ممکن است به بدتر شدن وضعیت عمومی منجر شود.

تغییر پذیری ضربان قلب (HRV‌) چیست و چه کاربردی دارد؟

تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) اندازه‌گیری شده در حالت استراحت، به عنوان شاخصی از عملکرد اتونوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این متغیر همچنین به‌عنوان نشانگر زیستی سلامت در نظر گرفته می‌شود. HRV بالا نشان‌دهنده توانایی سیستم قلبی برای انطباق با تغییرات درونی و بیرونی است (مانند استرس و ورزش). در حالی که HRV پایین نشانگر خطر ابتلا به عوارض قلبی عروقی و مرگ‌و‌میر است. تغییرپذیری ضربان قلب عمدتاً ناشی از تنظیم کوتاه مدت اتونوم توسط سیستم عصبی سمپاتیک (SNS) و عصب واگ سیستم عصبی پاراسمپاتیک (PNS) است.

هر دو این سیستم‌ها به یکدیگر وابسته هستند و ضربان قلب را با تسریع یا کاهش آن بر اساس مکانیسم‌های فیزیولوژیکی درگیر در تنظیم کوتاه مدت HRV، به ویژه کنترل بارورفلکس و آریتمی سینوسی تنفسی (RSA) تعدیل می‌کنند. مکانیسم‌های فیزیولوژیکی دیگر در تنظیم طولانی‌مدت HRV دخیل هستند. برای مثال عوامل فیزیولوژیکی (مانند هورمون‌ها و التهاب)، عوامل عصبی روان‌شناختی (مانند احساسات، اضطراب و تنظیم شناختی)، عوامل محیطی یا سبک زندگی (مثلاً ورزش بدنی، تنباکو و الکل).

اندازه‌گیری تغییرپذیری ضربان قلب

HRV با تغییرات زمانی بین هر ضربان قلب مشخص می‌شود و با فاصله RR در الکتروکاردیوگرام (ECG) مرتبط است. سطح HRV در حوزه زمان و در حوزه فرکانس ECG یا امواج پالس اندازه‌گیری می‌شود.

تغییرپذیری ضربان قلب تحت تاثیر چیست؟

با توجه به تبادلات عصبی بین شبکه اتونوم مرکزی و فعالیت قلبی، HRV تحت تأثیر ساختارهای ساقه مغز، نواحی کورتیکال و ساب‌کورتیکال است. متقابلاً، فعالیت مغز می‌تواند تحت تأثیر HRV باشد. تحقیقات کنونی نشان می‌دهد که آمیگدال، اینسولا و سینگوله قدامی در پردازش هیجانی درگیر هستند. این امر نشان‌دهنده ارتباط بین حالات هیجانی و HRV است. فعالیت واگ در حالت استراحت از طریق تأثیرات کنترل‌کننده قوی قلبی غالب است. بر این اساس یک مدل همبستگی عصبی احشایی مطرح شد که در آن فعالیت واگ از تعامل متقابل بین قلب و مغز پشتیبانی می‌کند. این مدل مطرح می‌کند که HRV می‌تواند فعالیت مغزی را تعدیل کند.

پس از آن، مدل دیگری ارائه شد. در این مدل یک الگوی ریتم قلب خاص زمانی رخ می‌دهد که HR خود را با سایر سیستم‌های نوسانی، مانند RSA و بارورفلکس در یک فرکانس رزونانس خاص که مربوط به حدود 6 نفس در دقیقه است، هماهنگ می‌کند. همزمانی این سیستم‌های نوسانی با نوسانات موج سینوسی تنفس، HR و BP نشان داده می‌شود که یک “حالت انسجام” را منعکس می‌کند.

مداخله بایوفیدبک تغییرپذیری ضزبان قلب

بایوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب (HRVB) یک مداخله غیردارویی است. این مداخله جهت اثرات تنظیمی آن بر تنظیم اتونوم قلب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تنظیم با افزایش HRV، بازگرداندن کنترل واگال قلب و بهبود خود تنظیمی هیجانی استفاده می‌شود. وقتی آهنگ تنفس تقریباً ۶ تنفس در دقیقه است، بارورفلکس و تنفس، خود را با تولید الگوی خاصی از سیگنال HRV هماهنگ می‌کنند. این حالت انسجام قلبی در فرکانس رزونانس تقریباً ۰.۱ هرتز رخ می‌دهد. این حالت، دامنه‌های بالایی در نوسانات موج سینوسی سیگنال HRV و نقطه اوج قابل توجهی در باند LF HRV ایجاد می‌کند.

سوال: بایوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب می‌تواند در مدیریت بیماری مزمن مفید باشد؟

مطالعه حاضر یک بررسی سیستماتیک بوده که هدف آن تعیین پاسخ به این پرسش بود: آیا HRVB می‌تواند یک مداخله غیردارویی عملی و مؤثر برای مدیریت بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن باشد یا خیر؟ در نتیجه، در این بررسی تمام مطالعات مربوط به بیماران بزرگسال که اثرات HRVB را بر پیامدهای روانی فیزیولوژیکی مرتبط با بیماری‌های مزمن بررسی کردند، وارد شدند. در مجموع ۲۹ مقاله ارزیابی شد. نتایج گزارش شده مفید بودن HRVB را در بیماران مزمن بدون عوارض جانبی نشان داد.

اثرات مثبت قابل توجهی بر پروفایل‌های مختلف بیماران از جمله فشار خون بالا، پیش‌آگهی قلبی‌عروقی، وضعیت التهابی، اختلالات آسم، افسردگی و اضطراب، اختلالات خواب، عملکرد شناختی و درد یافت شد. بهبود در نتایج بالینی همزمان با بهبود تغییرپذیری ضربان قلب اتفاق افتاد. این امر نشان‌دهنده اثر تنظیمی احتمالی HRVB بر عملکرد اتونوم است. بنابراین به نظر می‌رسد HRVB می‌تواند در مدیریت بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن موثر باشد. برای تایید این نتایج و توصیه موثرترین روش، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

Elsevier – Heart rate variability biofeedback in chronic disease management: A systematic review

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام  تلگرام  لینکدین  آپارات  توییتر  فیسبوک  یوتیوب