شاید برای درمان انواع اختلال یادگیری یا مشکلات روحی، اسم طرحواره درمانی یانگ را شنیده باشید. بسیاری تولد این روش درمانی را مدیون دکتر جفری یانگ می‌دانند که یک چهره تاثیرگذار در زمینه روانشناسی است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره هدف از انجام و کاربردهای طرحواره درمانی مقاله پیش رو را بخوانید.
طرحواره چیست؟
تکنیک های طرحواره درمانی همان‌طوری که از نام آن مشخص است، برای درمان طرحوارهها استفاده می‌شود. این اصطلاح از نظر بالینی، برای توصیف الگوهای تفکر ناسازگاری استفاده می‌شود که می‌تواند باعث شوند فردی درگیر رفتار ناسالم شود. تصور غالب این است که طرحوارهها در دوران کودکی به وجود می‌آیند؛ به‌ویژه در افرادی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آنها در کودکی برآورده نشده است.
همچنین طرحوارهها در کودکانی ایجاد می‌شوند که والدین آنها مرزهای درست و مناسبی را در رفتار با آنها رعایت نکرده‌اند. تصور می‌شود که این طرحوارهها به روش‌های منفی بر افکار و اعمال فرد در بزرگسالی تاثیر میگذارند و منجر به رفتارهایی مانند اجتناب، فداکاری یا ازخودگذشتگی بیش‌ازحد می‌شوند. این رفتارها به‌نوبه‌خود، می‌توانند بر روابط عاطفی تاثیر منفی بگذارند.
انواع طرحواره
محققان 18 طرحواره مجزا را شناسایی کرده‌اند که همه آنها در 5 دسته یا حوزه قرار می‌گیرند و پروتکل طرحواره درمانی برای آنها وضع شده است. این 5 نوع طرحواره را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد.
قطع ارتباط و رد
این مدل طرحوارهها، ایجاد روابط سالم را برای فرد بسیار دشوار می‌کنند. ممکن است منشأ ترس از رابطه و اضطراب جنسی هم شامل این مورد شود. برای درمان آن هم علاوه بر سکس تراپی به درمان این طرحواره نیاز است.
اختلال در استقلال و عملکرد
این دسته شامل طرحواره‌هایی‌ست که ایجاد حس اعتماد به خود و عملکرد در جهان را در بزرگسالی دشوار می‌کنند. برای همین است که مستقل‌شدن برای این افراد در بزرگسالی بسیار دشوار و غیر ممکن است.
محدودیت‌های مختل
این دسته شامل طرحواره‌هایی‌ست که بر خودکنترلی و توانایی احترام به مرزها تاثیر میگذارند. همچنین بی‌مسئولیتی در قبال دیگران یا عدم توانایی در دنبال‌کردن اهداف برای طولانی‌مدت از مشخصه‌های آن است.
متخصصان اعصاب و روان در دکترنکست
دیگر جهت‌مندی
طرحواره درمانی برای این دسته از طرحوارهها هم کاربرد دارد که باعث می‌شود فرد بیش از آنکه به نیازها و خواسته‌های خود توجه کند، نیازهای دیگران را در اولویت قرار دهد. همچنین باید اشاره کرد که ایثار و فداکاری بیش‌ازحد و اطاعت، از مشخصه‌های آن است.
مراقبت بیش‌ازحد و بازداری
این دسته شامل طرحواره‌هایی است که فرد برای اجتناب از شکست یا اشتباه پایبندی به قوانین سرسخت و بی‌توجهی به خواسته‌ها یا احساسات را در اولویت قرار می‌دهد. اگر دچار کمال‌گرایی بوده و به فکر کنترل و درمان استرس ناشی از آن هستید، باید مشکل خود را در این طرحواره جست‌وجو کنید.
طرحواره درمانی چیست؟
این روش نوع جدیدی از روان‌درمانی است که عناصری از درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، نظریه دل‌بستگی و درمان متمرکز بر هیجان را ترکیب میکند. در ابتدای کار، یانگ از این روش برای تشخیص و درمان اختلالات شخصیتی چون علائم اختلال مانیا استفاده کرد.
این روزها برای درمان اختلالات خوردن، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات مربوط به سلامت روان، به‌ویژه مواردی که به نظر می‌رسد به اشکال دیگر درمان پاسخ نمی‌دهند، از این روش هم استفاده می‌شود.
اهداف طرحواره درمانی چیست؟
هدف طرحواره درمانی، کمک به فرد است تا رفتار خود را بشناسد و علت‌های زمینه‌ای رفتارهای خود را درک کند؛ همچنین بتواند افکار و رفتارهای خود را تغییر دهد تا بهتر با آنها کنار بیاید. بهطور کلی، با این روش، شما با درمانگر خود روی موارد زیر کار خواهید کرد:
- طرحواره خود و سبک‌های مقابله‌ای برای آن را شناسایی خواهید کرد.
- تغییر الگوهای احساسات و رفتارهای ناشی از طرحوارهها را می‌آموزید تا بتوانید نیازهای عاطفی اصلی خود را به روش‌های سالم و سازگار برآورده کنید.
- در نهایت، همه این‌ها به شما کمک می‌کنند تا به یک فرد قوی و سالم تبدیل شوید.
انواع طرحواره درمانی و تکنیک‌های مورد استفاده
درمانگران در این روش، گاه از چند تکنیک در دوره درمان استفاده می‌کنند. برخی از تکنیک‌ها، ممکن است برای برخی افراد و طرحوارهها بهتر از بقیه جواب دهند. اگر یکی از تکنیک‌ها روی شما جواب نداد، حتما این موضوع را به درمانگر خود اطلاع دهید. در این نکته، به خاطر داشته باشید که رابطه شما با درمانگر بخش مهمی از طرحواره درمانی به زبان ساده است. بهطور کلی، تکنیک‌هایی که در این روش درمانی استفاده می‌شوند را می‌توان به 4 دسته تقسیم کرد.
-
تکنیک احساسی و عاطفی
تکنیک‌های عاطفی شامل استفاده از احساسات برای مقابله با طرحواره‌هاست. درمانگر به شما کمک میکند تا از احساسات خود را بهطور کامل استفاده و آنها را در طول درمان مطرح کنید. تکنیک‌های رایج احساسی شامل تصویرسازی هدایت‌شده و ایفای نقش است.
-
تکنیک بین فردی
این نوع تکنیک‌ها به شما کمک خواهند کرد تا روابط خود با دیگران را بررسی و همچنین تاثیر طرحوارهها بر آنها را شناسایی کنید. این تکنیک ممکن است شامل آوردن یک شریک یا دوست نزدیک به یک جلسه درمانی باشد.
-
تکنیک شناختی
تکنیک‌های شناختی در طرحواره درمانی شامل ارزیابی، شناسایی و به‌چالش‌کشیدن الگوهای رفتاری و فکری مضر ناشی از طرحواره‌هاست. شما با درمانگر، تجربه‌های زندگی خود را بررسی می‌کنید تا ببینید که طرحواره چگونه بر آنها اثر دارد یا در تضاد با آن‌هاست.
-
تکنیک رفتاری
تکنیک‌های رفتاری همان‌طور که از نامشان مشخص است، روی تغییر الگوهای رفتاری تمرکز دارند تا انتخاب‌های مثبت و سالمی داشته باشید. برای تغییر الگوهای رفتاری، ممکن است روی مهارت‌های ارتباطی کار شود. همچنین ممکن است به شما ورزش‌هایی برای انجام بین جلسات داده شود.
تفاوت روانکاوی و طرحواره درمانی
این روش درمانی، عناصری از مکاتب مختلف درمانی مانند شناختی-رفتاری، دل‌بستگی و روانکاوی و… را ادغام میکند. همچنین شبیه به روانکاوی، افکار و احساسات فرد را نشانه می‌گیرد. بااین‌حال، برخلاف روانکاوی، این روش درمانی تاکید زیادی بر رابطه درمانگر و بیمار دارد. درمانگر بهطور فعال، نیازهای عاطفی بیمار را برآورده کرده و راه را برای ایجاد تغییرات باز میکند.
تفاوت طرحواره درمانی با درمان شناختی رفتاری
برعکس این روش، CBT یا همان درمان شناختی رفتاری، تمایل دارد بیشتر بر مشکلات امروزی تمرکز کند تا تجربه‌های گذشته. در اصل، تاثیرات دوران کودکی یا آسیب‌های گذشته را نادیده نمی‌گیرد؛ اما کاوش در آنها اولویت اصلی نیست. در عوض، بر آموزش مهارت‌های عملی برای مدیریت علائم در زندگی روزمره تمرکز دارد.
کاربردها و فواید طرحواره درمانی
شاید در ابتدا، تنها کاربرد این روش برای درمان اختلالات شخصیت بود؛ اما امروزه، درمانگران از آن برای طیف وسیعی از مشکلات استفاده می‌کنند. مطالعات علمی نشان داده است افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-اجباری، اختلال استرس پس از سانحه یا اختلال اضطراب فراگیر، اغلب دارای طرحوارههای ناسازگار هستند. برای همین، این روش در درمان اغلب اختلالات اضطرابی چون درمان وسواس فکری نقش دارد.
در یک مطالعه علمی که در سال 2021 انجام شد، محققان از این روش برای درمان بیماران مبتلا به اختلالات شخصیتی که مرتکب جنایات خشونت‌آمیز هم شده بودند، استفاده کردند. یک گروه از این افراد، درمان استاندارد و گروه دیگر، طرحواره درمانی را دریافت کردند. هر دو گروه بهبود یافتند؛ اما محققان در گروه دوم، شاهد سطوح بالاتری از توانبخشی و سطوح پایین‌تر علائم اختلال شخصیت بودند.
جمع بندی
با توجه به توضیحات داده‌شده، اگر فکر می‌کنید رفتارهایی دارید که ریشه در کودکی دارد، شاید طرحوارهها در ایجاد آن نقش داشته باشند. مشورت با یک روان پزشک آنلاین و شروع طرحواره درمانی، به شما در یافتن الگوهای فکری و رفتاری سالم تا حد زیادی کمک میکند.
منابع:
thechelseapsychologyclinic، attachmentproject، psychologytools، psychologytoday، healthline، medicalnewstoday
