علت درد زایمان چیست؟ چگونه نشانه‌های درد واقعی زایمان را تشخیص دهیم؟ علائم زایمان طبیعی چیست؟ آیا راهی برای مدیریت درد زایمان طبیعی وجود دارد؟ زایمان طبیعی که به آن زایمان واژینال نیز گفته میشود، رایج‌ترین روش زایمان است و به فرآیند زایمان از طریق کانال زایمان و عبور جنین از واژن اشاره دارد. می‌دانیم که زایمان واژینال یک فرآیند طبیعی و فیزیولوژیک است. با این حال این فرایند اغلب با درجات مختلفی از درد و ناراحتی برای مادر همراه است. در این ادامه، به بررسی عوامل موثر در ایجاد درد زایمان طبیعی، انواع درد تجربه شده و تکنیک‌های مدیریتی ممکن برای کاهش ناراحتی را بررسی خواهیم کرد.
درد زایمان طبیعی: مراحل زایمان
اولین مرحله زایمان زمانی اتفاق می‌افتد که شما شروع به احساس انقباضات مداوم می‌کنید. این انقباضات با گذشت زمان قوی‌تر، منظم‌تر و مکرر می‌شوند. این امر باعث باز شدن و نرم شدن دهانه رحم و نیز کوتاه و نازک شدن آن می‌شوند. مرحله اول طولانی‌ترین مرحله از سه مرحله زایمان است. مرحله اول در واقع خود به دو مرحله تقسیم میشود. مرحله زودرس و زایمان فعال.
مرحله اول زایمان
۱. مرحله زودرس
در طول زایمان زودرس، دهانه رحم شما گشاد و نازک میشود. در این فاز احتمالاً انقباضات خفیف و نامنظم را احساس خواهید کرد. همانطور که دهانه رحم شروع به بازشدن می‌کند، ممکن است متوجه ترشحات صورتی شفاف یا کمی خونی از واژن خود شوید. این احتمالاً بافت مخاطی است که دهانه رحم را در دوران بارداری مسدود می‌کند. مدت زمان فاز زایمان زودرس غیرقابل پیش‌بینی است. برای مادرانی که اولین زایمان خود را تجربه می‌کنند، مدت زمان آن از چند ساعت تا چند روز متفاوت است. این فاز در بارداری‌های بعدی کوتاه میشود. اگر حاملگی شما بدون عارضه است، ممکن است بیشتر این زمان را در خانه بگذرانید تا زمانی که تعداد و شدت انقباضات شروع به افزایش کنند.
۲. مرحله فعال
در طول زایمان فعال، دهانه رحم شما از ۶ سانتی‌متر به ۱۰ سانتی‌متر گشاد میشود. انقباضات قوی‌تر، بیشتر و منظم‌تر می‌شوند. زایمان فعال اغلب ۴ تا ۸ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد. به‌طور متوسط دهانه رحم شما تقریباً ۱ سانتی‌متر در هر ساعت گشاد میشود.
مرحله دوم: تولد نوزاد
نوزاد خود را در مرحله دوم زایمان به دنیا خواهید آورد. این مرحله از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. ممکن است برای مادران با اولین بارداری و زنانی که بی‌حسی نخاعی انجام داده‌اند، بیشتر طول بکشد. بعد از اینکه سر نوزاد خارج شد، بقیه بدن بلافاصله خارج میشود.
مرحله سوم: خروج جفت
در مرحله سوم زایمان، جفت از بدن خارج میشود. جفت معمولاً طی ۳۰ دقیقه خارج شده، اما این روند میتواند تا یک ساعت طول بکشد.
بیشتر بدانید: همه چیز درباره مراحل زایمان طبیعی
چه چیزی عامل ایجاد درد زایمان طبیعی است؟
عموم افراد زایمان طبیعی را با درد شدید آن می‌شناسند. اما برای درک بهتر تجربیات همراه با زایمان واژینال، بهتر است منشا درد ایجاد شده طی فرایند زایمان را بشناسیم. عوامل متعددی در ایجاد درد در هنگام زایمان واژینال نقش دارند.
انقباضات رحمی
علت اصلی درد در حین زایمان، انقباضات قدرتمند رحمی است. آغاز انقباضات رحمی شدید در واقع یکی از علائم درد زایمان طبیعی است که به فشار دادن نوزاد به داخل کانال زایمان و خروج آن از رحم کمک می‌کند. این انقباضات به دلیل ترشح هورمون‌هایی مانند هورمون اکسی‌توسین رخ می‌دهد. هورمون‌های محرک ماهیچه‌های رحم را تحریک می‌کند تا منقبض شوند. این انقباضات به تدریج تشدید شده و درد قابل توجهی را برای مادر ایجاد می‌کند. درد اغلب به صورت احساس گرفتگی شدید توصیف شده و میتواند از نظر شدت و مدت در طول روند زایمان متفاوت باشد.
اتساع دهانه رحم (دیلاتاسیون)
با پیشرفت زایمان، دهانه رحم که قسمت پایینی رحم است، گشاد شده تا امکان عبور نوزاد فراهم شود. روند اتساع دهانه رحم میتواند دردناک باشد، به خصوص در مرحله فعال زایمان که دهانه رحم با سرعت بیشتری باز میشود. درد ناشی از دیلاتاسیون، اغلب به‌عنوان یک احساس عمیق، شدید و فشار مانند در قسمت تحتانی شکم و لگن توصیف میشود.
کشش و پارگی پرینه
با پایین آمدن و خروج نوزاد از طریق کانال زایمان، پرینه، ناحیه‌ای که بین واژن و مقعد قرار دارد، کشیده میشود تا سر نوزاد را در خود جای دهد. این کشش میتواند باعث ناراحتی و گاهی اوقات منجر به پارگی شود. اگر خروجی کانال زایمان برای سر نوزاد کوچک باشد، ممکن است کارشناسان مامایی یا متخصصین زنان برشی را همراه با بی‌حسی موضعی (اپیزیوتومی)، در ناحیه پرینه ایجاد کنند. پارگی و برش نیاز به بخیه پس از زایمان دارد. درد ناشی از برش یا پارگی اغلب به عنوان احساس سوزش در ناحیه پرینه توصیف میشود. همچنین آسیب به پرینه میتواند با درد لگن بعد از زایمان طبیعی همراه باشد.
وارد آمدن فشار در لگن
با حرکت کودک در کانال زایمان، زنان ممکن است فشار شدیدی را در لگن احساس کنند که این امرمی‌تواند ناراحت‌کننده یا حتی دردناک باشد. این فشار در اثر پایین آمدن سر نوزاد و فشار بر عضلات کف لگن و ساختارهای اطراف ایجاد میشود.
بیشتر بدانید: درد استخوان واژن در بارداری: علل، علائم و درمان
انواع درد زایمان طبیعی
در طول زایمان واژینال، زنان ممکن است انواع مختلفی از درد را تجربه کنند:
درد زایمان
این درد ناشی از انقباضات رحمی است و اغلب به‌صورت گرفتگی شدید و متناوب توصیف میشود. درد با شدت کم آغاز شده و با پیشرفت زایمان به تدریج بر شدت آن افزوده میشود. شدت درد زایمان در زنان متفاوت است و تحت تأثیر عواملی مانند اندازه و موقعیت نوزاد، قدرت انقباضات و آستانه درد مادر قرار می‌گیرد.
کمردرد
برخی از زنان ممکن است در حین زایمان دچار درد در ناحیه کمر شوند. این تجربه میتواند به دلیل موقعیت یا فشار کودک بر روی استخوان خاجی و ستون فقرات رخ دهد. کمردرد در حین زایمان میتواند بسیار چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا ناراحتی کلی مادر را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی ممکن است به تکنیک‌های خاصی برای تسکین درد نیاز باشد.
درد پرینه
از آنجایی که سر نوزاد در حین زایمان، پرینه را می‌کشد، زنان ممکن است احساس درد و سوزش در این ناحیه را تجربه کنند. اگر اپیزیوتومی یا پارگی رخ دهد، درد ممکن است شدیدتر باشد. همانطور که پیش‌تر گفتیم درد پرینه احتمالا پس از زایمان نیز ادامه داشته و به تکنیک‌های مدیریت درد و مراقبت مناسب از زخم نیاز دارد.
فشار لگن
با حرکت کودک در کانال زایمان، زنان ممکن است فشار شدیدی را در لگن احساس کنند. این تجربه اغلب دردناک است و احساس درد عمیق را به‌همراه دارد. این فشار میتواند به صورت احساس سنگینی و فشار سر نوزاد به استخوان‌ها و اندام‌های لگن توصیف شود.
علائم شروع زایمان طبیعی
علائم شروع درد زایمان طبیعی دختر و پسر را بشناسید. چندین نشانه برای شروع درد زایمان وجود دارد:
- شروع انقباضات یا سفت شدن
- خروج پلاک مخاطی چسبناک از دهانه رحم
- كمر درد
- نیاز مکرر برای اجابت مزاج، که به دلیل فشار دادن سر کودک به روده ایجاد میشود
- پاره شدن کیسه آب
به بیمارستان مراجعه کنید اگر:
- کیسه آب شما پاره شده است
- خونریزی واژینال دارید
- حرکت جنین کم شده
- هر ۱۰ دقیقه ۳ بار یا بیشتر انقباض دارید
درد زایمان طبیعی بیشتر است یا سزارین
سزارین یک عمل جراحی بوده که با برش رحم از ناحیه شکم و در مواردی که زایمان واژینال ممکن نیست، انجام میشود. در طول سزارین به احتمال زیاد درد زیادی احساس نخواهید کرد. با این حال، پس از سزارین، درد بسیار زیادی را تجربه می‌کنید. زمان بهبودی پس از سزارین نیز معمولاً طولانی‌تر از نقاهت پس از زایمان طبیعی است. اما به‌طور کلی درد زایمان طبیعی ممکن است بیشتر از سزارین باشد.
راهکار‌هایی برای مدیریت درد زایمان طبیعی
برای کاهش درد در هنگام زایمان واژینال، تکنیک‌های مدیریتی مختلفی در دسترس است:
روش‌های مدیریت طبیعی درد
بسیاری از زنان تکنیک‌های غیردارویی مدیریت درد مانند تمرین‌های تنفسی، تکنیک‌های آرام‌سازی، تغییر وضعیت، ماساژ و نشستن در آب را انتخاب می‌کنند. تمرینات تنفسی، مانند تنفس آهسته، عمیق یا تکنیک‌های تنفسی خاص، میتواند به زنان کمک کند تا در هنگام انقباضات رحمی آرام شوند و درد را مدیریت کنند. تکنیک‌های آرام‌سازی، مانند تجسم فضای متفاوت و کاهش تمرکز بر درد، می‌توانند حواس را از درد منحرف کرده و حس آرامش را تقویت کنند. تغییر موقعیت مکرر مانند راه رفتن، تکان خوردن یا استفاده از توپ زایمان میتواند به کاهش فشار و بهبود رفاه کلی طی این فرایند پیچیده کمک کند. ماساژ، به‌ویژه در ناحیه کمر یا ناحیه پرینه، می تواند به طور موقت درد را تسکین دهد. غوطه ور شدن در آب، چه در وان حمام و چه در استخر زایمان، میتواند به آرامش بدن و کاهش شدت انقباضات کمک کند.
تسکین دارویی درد زایمان
برای کمک به مدیریت درد در حین زایمان، می‌توان داروهایی را تجویز کرد. تجویز دارو برای کاهش درد زایمان صرفا باید توسط متخصص زنان صورت گیرد. این داروها شامل مواد افیونی مانند مورفین یا فنتانیل است که میتواند به‌صورت داخل وریدی تجویز شود. این داروها می‌توانند به طور موقت درد را تسکین دهند و ممکن است در اوایل زایمان برای کمک به آرامش زنان استفاده شوند. بی‌حسی اپیدورال یکی دیگر از روش‌های رایج مورد استفاده است. در این روش تزریق موضعی ماده بی‌حس‌کننده داخل فضای اپیدورال نخاع صورت می‌گیرد تا نیمه پایینی بدن بی‌حس شود. این روش به‌طور موثری باعث تسکین درد شده و در عین حال به مادر اجازه می‌دهد بیدار بماند و فرایند زایمان را ادامه دهد.
مراقبت حمایتی
حمایت عاطفی از طرف همسر، اعضای خانواده یا کادر درمانی اتاق زایمان میتواند به زنان کمک کند تا با درد در حین زایمان کنار بیایند. حضور مداوم و تشویق میتواند باعث اطمینان خاطر شده و به کاهش اضطراب کمک کند. کاهش اضطراب مادر در طی تجربه این روند سخت، آسودگی و همکاری او برای تداوم زایمان را آسان می‌کند.
آموزش
شرکت در کلاس‌های زایمان و یادگیری در مورد روند نزول جنین و زایمان طبیعی میتواند زنان را برای درک بهتر و مقابله با درد توانمند کند. این کلاس‌ها اطلاعاتی در مورد گزینه‌های مدیریت درد، موقعیت‌های زایمان و استراتژی‌های مقابله با درد را ارائه می‌دهند و به زنان این امکان را می‌دهند که آگاهانه تصمیم بگیرند.
بی‌حسی موضعی
در برخی موارد، می‌توان از بی حسی موضعی برای تسکین درد در طی روش‌های خاص مانند اپیزیوتومی یا ترمیم پارگی پرینه استفاده کرد. بی حسی موضعی ناحیه تحت درمان را بی‌حس کرده و درد و ناراحتی را کاهش می‌دهد.
بیشتر بدانید: تزریق اپیدورال؛ کاربردهای آن برای کاهش درد
تکنیک‌های خاص کاهش درد زایمان طبیعی
روش لاماز (Lamaze)
این راهکار یک روش طبیعی زایمان است که بر تکنیک‌های تنفس و آرامش، برای کمک به مدیریت درد و ایجاد تجربه مثبت زایمان تمرکز دارد. در این روش والدین آینده تشویق می‌شوند تا در کلاس‌های آموزش زایمان شرکت کنند و در مورد روند زایمان و همچنین تکنیک‌های مقابله با درد و مدیریت استرس آگاه شوند. این کلاس‌ها اغلب موضوعاتی مانند مراحل زایمان، تمرینات تنفسی، تکنیک‌های آرام سازی و نقش همسر را پوشش می‌دهند.
- تکنیک‌های تنفس بخش اصلی روش لاماز است. هدف بهبود آرامش و کمک به مدیریت درد در حین زایمان است. این تکنیک‌ها معمولاً شامل تنفس آهسته و عمیق و تمرکز بر الگوهای ریتمیک است.
- این تکنیک همچنین اهمیت بر احساس آرامش برای کاهش تنش و تجربه زایمان راحت‌تر تأکید می‌کند. تکنیک‌هایی مانند تجسم، ماساژ، تغییر وضعیت و استفاده از پک‌های سرد یا گرم میتواند برای کمک به آرام شدن فرد در بین انقباضات استفاده شود.
- تکنیک لاماز آزادی حرکت در طول زایمان را توصیه کرده تا به تسهیل پیشرفت زایمان و کاهش ناراحتی کمک کند. تغییر مکرر وضعیت بدن، مانند راه رفتن، تکان خورد یا استفاده از توپ زایمان، میتواند به تسکین درد و بهبود موقعیت جنین کمک کند.
- پدر آینده نقش فعالی در روش لاماز دارد. او حمایت فیزیکی و عاطفی را در طول فرآیند زایمان ارائه می‌دهد. این امر میتواند شامل اقداماتی از قبیل نوازش، تشویق و کمک به تکنیک‌های آرام‌سازی باشد.
- روش لاماز تصمیم‌گیری آگاهانه را توصیه کرده و ارتباط با پزشک و ماما را تشویق می‌کند. این امر با هدف اطمینان از تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد مداخلات صورت می‌گیرد. هدف این است که مداخلات پزشکی غیر ضروری را به حداقل برسانیم و به بدن اجازه دهیم به‌طور طبیعی زایمان کند.
روش برادلی (Bradley Method)
این روش یک تکنیک زایمان است که بر زایمان طبیعی و مشارکت فعال همسر تمرکز دارد. این روش که توسط دکتر رابرت برادلی در اواخر دهه ۱۹۴۰ ابداع شد، بر سبک زندگی سالم، آرامش و تنفس عمیق شکمی برای مدیریت درد تاکید دارد. روش برادلی آموزش جامع فرایند زایمان را، هم برای مادر باردار و هم برای پدر تشویق می‌کند. این آموزش شامل درک مراحل زایمان، آناتومی و فیزیولوژی زایمان، تکنیک‌های آرام سازی، تغذیه، ورزش و تصمیم‌گیری آگاهانه است.
- عنصر اصلی روش برادلی، تنفس عمیق شکمی است که به عنوان “نفس با الگوی خاص” نیز شناخته میشود. این تکنیک شامل نفس‌های آهسته و عمیق است که از طریق بینی کشیده میشود و به آرامی از طریق دهان آزاد میشود. هدف آن تقویت آرامش، افزایش اکسیژن‌رسانی و کاهش تنش و درد در طول انقباضات است.
- روش بردلی بر تکنیک‌های آرام‌سازی جهت کاهش ترس و تنش در طول زایمان تاکید دارد. تکنیک‌هایی مانند تمرینات تمدد اعصاب، ماساژ، آب درمانی (استفاده از آب برای تسکین درد) و تغییر وضعیت معمولا مد نظر است. همسر نقش فعالی در کمک به این تکنیک‌ها ایفا می‌کند.
- روش برادلی بر اهمیت سبک زندگی سالم در دوران بارداری تاکید دارد. تغذیه مناسب، از جمله یک رژیم غذایی متعادل با پروتئین کافی و کربوهیدرات‌های پیچیده، مد نظر است. ورزش منظم مانند پیاده روی و حرکات کششی نیز برای حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری مهم است.
- این روش بر مشارکت فعال همسر تاکید می‌کند. همسر حمایت، تشویق و کمک فیزیکی مداوم در طول فرآیند زایمان را ارائه می‌دهد. این حمایت میتواند شامل ماساژ، فشار متقابل، پیشنهادهایی برای تغییر موقعیت و حمایت عاطفی باشد.
- روش برادلی زنان را تشویق می‌کند تا در صورت امکان، با حداقل مداخلات پزشکی، زایمان طبیعی داشته باشند. این تکنیک بر اهمیت تصمیم‌گیری آگاهانه و درک خطرات و مزایای احتمالی مداخلات پزشکی تاکید می‌کند.
توجه به این نکته مهم است که روش برادلی و لاماز ممکن است برای همه مناسب نباشد و تجربیات و ترجیحات فردی متفاوت است. توصیه میشود با پزشک متخصص زنان در مورد یادگیری روش‌های مختلف، مشورت کنید.
کدام موقعیت برای کاهش درد زایمان طبیعی بهتر است؟
آیا درد زایمان طبیعی ایستاده کمتر است؟ جاذبه به نوزاد کمک می‌کند تا در مسیر تولد به سمت پایین حرکت کند. زنان باردار که می‌ایستند و در طی زایمان فعال هستند، به مسکن‌های درد یا مداخلات کمتری برای بیرون آوردن نوزاد نیاز دارند. همچنین نوزاد اکسیژن‌رسانی بهتری داشته و در حالت ایستاده در وضعیت بهتری قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، بهترین تجربه زایمان در وضعیت قرار‌گیری روی دست‌ها و زانوها بوده است. در این موقعیت فشار از روی ستون فقرات برداشته شده و درد کمر کاهش می‌یابد. خم شدن به جلو در این حالت نیز میتواند لگن را باز کند. برای استراحت دادن به بازوهای خود، شانه‌های خود را روی تخت یا تشک پایین آورده و سر خود را روی بالش قرار دهید. برخی از زنان ممکن است با حالت ایستاده و زانوهای خم احساس راحتی بیشتری کنند. ایستادن در حالت اسکات، با حمایت همسر و یا حفظ تعادل به کمک یک میله نیز موقعیت مطلوبی است. مادر باید بین انقباضات با ایستادن و صاف کردن زانوها به پاهای خود استراحت دهد.
متخصصان زنان و زایمان و نازایی در دکترنکست
جمع‌بندی
زایمان واژینال یک فرآیند طبیعی است که میتواند با درجات مختلفی از درد و ناراحتی همراه باشد. درد زایمان طبیعی ناشی از عوامل متعددی است. درد در درجه اول از انقباضات رحم و در ادامه از گشاد شدن دهانه رحم، کشش پرینه و پارگی ناشی میشود. با این حال، تکنیک‌های مدیریتی مختلف، چه غیردارویی و چه دارویی، برای کمک به کاهش درد و داشتن تجربه‌ای خوشایند در دسترس هستند. برای زنان ضروری است که ترجیحات و گزینه‌های خود را با ماما یا پزشک در میان گذاشته تا یک برنامه مدیریت درد شخصی‌سازی شده متناسب با نیازها و خواسته‌های آن‌ها در طول زایمان ایجاد شود. با استفاده از ترکیبی از رویکردها، زنان می‌توانند چالش‌های زایمان طبیعی را پشت سر گذاشته و در عین حال حمایت‌های لازم و تسکین درد را برای داشتن یک تجربه مثبت زایمان دریافت کنند. دریافت نوبت متخصص زنان دکترنکست میتواند برای شما کمک‌کننده باشد.
منابع:
