بیماری نوروفیبروماتوز چیست و چرا رخ می‌دهد؟ علائم بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟ علت اصلی این بیماری چه عاملی است و چه افرادی درگیر آن می‌شوند؟ آیا می‌توان از ابتلا به آن جلوگیری کرد؟
نوروفیبروماتوز (NF) مطرح‌کننده گروهی از اختلالات ژنتیکی است که باعث ایجاد تومور در بافت عصبی می‌شود. این تومورها می‌توانند در هر جایی از سیستم عصبی از جمله مغز، نخاع و اعصاب ایجاد شوند. بیماری نوروفیبروماتوز اساساً به سه نوع تقسیم می‌شود: نوروفیبروماتوز نوع ۱ (NF1)، نوروفیبروماتوز نوع ۲ (NF2) و شوانوماتوز، که هر کدام علل ژنتیکی و تظاهرات بالینی مشخصی دارند.
بیماری نوروفیبروماتوز: انواع و علت ایجاد این بیماری
علت اساسی ایجاد بیماری نوروفیبروماتوز شامل جهش در ژن‌های خاصی است که برای رشد و تمایز سلولی حیاتی هستند.
بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۱
نوروفیبروماتوز نوع ۱ یا NF1 بیشتر به دلیل جهش در ژن NF1 در کروموزوم ۱۷ ایجاد می‌شود. ژن NF1 نوروفیبرومین را تولید می‌کند. پروتئین نوروفیبرومین پروتئینی است که به تنظیم رشد سلولی کمک می‌کند. جهش منجر به کاهش نوروفیبرومین و در نتیجه تکثیر سلولی کنترل نشده و تشکیل تومور می‌شود.
این بیماری میتواند به صورت وراثتی و با الگوی اتوزومال غالب منتقل شود. این به این معناست که فرد مبتلا به احتمال ۵۰ درصد بیماری را به فرزند خود منتقل خواهد کرد. البته الگوی وراثتی تنها راه ابتلا به این بیماری نیست. تقریبا نیمی از افراد دچار این بیماری، یک جهش جدید در ژن‌های خود دارند.
تخمین زده می‌شود که از هر ۳۰۰۰ نفر ۱ نفر در سراسر جهان دارای جهش NF1 باشد. نوع ۱ بیماری نوروفیبروماتوز یک اختلال نادر است که مردان و زنان را به میزان مساوی درگیر کرده و همه نژادها و گروه‌های قومی را به طور یکسان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۲
بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۲ یا NF2 شامل جهش در ژن NF2 در کروموزوم ۲۲ است که پروتئین مرلین (به عنوان شوانومین نیز شناخته می‌شود) را تولید می‌کند. مرلین پروتئینی است که با کنترل زمان و نحوه تقسیم سلول‌ها، تومورها را سرکوب می‌کند. جهش در NF2 توانایی مرلین را برای انجام عملکرد خود کاهش می‌دهد و منجر به رشد تومور می‌شود.
این بیماری نیز مانند نوع یک الگوی وراثتی اتوزومال غالب دارد. تقریبا ۵۰ درصد موارد ابتلا به این بیماری الگوی وراثتی دارد. اگر یکی از والدین ژن معیوب را داشته باشند، به احتمال ۵۰ درصد، هر کدام از فرزندان ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
این بیماری از هر ۲۸۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ تولد، یک مورد را درگیر می‌کند و هر دو جنس را به میزانی برابر تحت تاثیر قرار می‌دهد.
شوانوماتوز
نوع سوم این بیماری شوانوماتوز نام دارد. شوانوماتوز با جهش در ژن‌های SMARCB1 و LZTR1 همراه است. این ژن‌ها در تنظیم تکثیر سلولی نقش داشته و جهش آن‌ها منجر به ایجاد شوانوما می‌شود.
شوانوماتوز، در مقایسه با انواع دیگر بیماری نوروفیبروماتوز، به میزان کمتری به صورت ارثی منتقل می‌شود. تنها ۱۵ درصد از موارد ابتلا به آن ارثی بوده و در باقی موارد، جهش ژنتیکی جدید، عامل بیماری است.
تظاهرات بالینی بیماری نوروفیبروماتوز
تظاهرات بالینی بیماری نوروفیبروماتوز در بین افراد، حتی اعضای یک خانواده، بسیار متفاوت است.
علائم و نشانه‌های بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۱
بیماری NF1 میتواند با لکه‌های متعدد قهوه‌ای، نوروفیبروم‌ها (تومورهای خوش‌خیم در بافت عصبی)، کک و مک در زیر بغل یا کشاله ران، ضایعات کوچک روی عنبیه، بدشکلی‌های استخوانی و افزایش خطر ناتوانی‌های یادگیری تظاهر یابد.
علائم نوروفیبروماتوز نوع ۱ ممکن است بلافاصله پس از تولد وجود داشته باشد. برخی از علائم مانند لکه‌های قهوه‌ای ممکن است در بدو تولد دیده شود.
علائم و نشانه‌های بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۲
بیماری NF2 شیوع کمتری داشته و عمدتاً برای تومورهای دو‌طرفه روی اعصاب دهلیزی شناخته شده است. اعصاب دهلیزی اعصابی هستند که پیام‌های شنوایی را از گوش داخلی به مغز منتقل می‌کند. در نتیجه این بیماری میتواند به کاهش شنوایی، مشکلات تعادلی و تومورهای مغزی و ستون فقرات منجر شود.
افراد مبتلا به نوع خفیف NF2 ممکن است تا سن ۴۰ سالگی یا حتی سنین بالاتر متوجه هیچ علامتی نشوند. علائم نوروفیبروماتوز نوع ۲ متفاوت است، اما تقریباً همه افراد مبتلا به NF2 دچار شوانوم دهلیزی، تومورهای عصبی خوش‌خیم، در هر دو گوش می‌شوند.
علائم و نشانه‌های بیماری شوانوماتوز
این بیماری باعث ضایعاتی دردناک در اعصاب جمجمه، نخاعی و محیطی می‌شود. بر خلاف NF2، شوانوماتوز به طور معمول بر اعصاب دهلیزی تأثیر نگذاشته و باعث کاهش شنوایی به عنوان یک علامت اولیه نمی‌شود. علائم و نشانه‌های شوانوماتوز معمولا در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. شایع‌ترین علامت درد طولانی مدت (مزمن) است که میتواند هر بخشی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. در برخی موارد، درد در مناطقی که تومور شناخته شده‌ای وجود ندارد احساس می‌شود.
تشخیص بیماری نوروفیبروماتوز
تشخیص بیماری نوروفیبروماتوز بر اساس علائم و نشانه‌های بالینی، سابقه خانوادگی و آزمایش ژنتیکی است. نوع ۱ این بیماری اغلب در کودکی و نوع ۲ نیز در اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شوند.
برای تشخیص بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۱، پزشک به دنبال تظاهرات بالینی بیماری است. از جمله شش یا تعداد بیشتر لکه‌های صاف و قهوه‌ای روشن روی پوست، که شایع‌ترین ویژگی NF1 هستند. قطر این لکه‌های چندگانه در کودکان بیش از ۵ میلی‌متر و در نوجوانان و بزرگسالان بیش از ۱۵ میلی‌متر است.
اگر فردی شوانوم عصب شنوایی (نوروم آکوستیک) در هر دو گوش داشته باشد یا اگر شوانوم عصب دهلیزی در یک گوش داشته و یک یا چند نفر از خویشاوندان درجه اول فرد به NF2 مبتلا باشند، تشخیص توسط پزشک صورت می‌گیرد.
تشخیص شوانوماتوز کمی مشکل است. زیرا تاریخچه پزشکی و معاینه بالینی معمولاً غیراختصاصی هستند. آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT) تا حدی مشکل تشخیص اشتباه را حل کرده است.
درکنار موارد فوق، پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر و رد سایر علل محتمل، آزمایشات و تصویربرداری‌های بیشتری را درخواست کند.
مدیریت و درمان بیماری نوروفیبروماتوز
کدام دکتر برای بیماری نوروفیبروماتوز مورد نیاز است؟ با توجه به اینکه این بیماری اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد، پزشک متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژیست میتواند آن را تشخیص دهد. راه درمان بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟ با توجه به منشا ژنتیکی این بیماری، هیچ درمان قطعی و نهایی برای آن وجود ندارد. مدیریت بیماری نوروفیبروماتوز عمدتاً علامتی و حمایتی است و هدف آن نظارت و مدیریت عوارض و بهبود کیفیت زندگی است. برای دریافت نوبت متخصص پوست و مو کلیک کنید.
در صورتی که تومورها باعث درد، اختلال عملکردی یا از نظر زیبایی نامطلوب باشند، حذف آن‌ها به روش جراحی اغلب ضروری است. با این حال، جراحی خطر آسیب عصبی را به همراه دارد.
در نوروفیبروماتوز نوع ۱، مدیریت و درمان ممکن است شامل حمایت آموزشی برای ناتوانی‌های یادگیری، فیزیوتراپی برای ناهنجاری‌های اسکلتی و نظارت منظم برای جلوگیری از ایجاد تومورهای بدخیم غلاف عصبی محیطی باشد.
مدیریت بیماری نوروفیبروماتوز نوع ۲ شامل درمان‌های شنوایی از راه‌های مختلف مانند سمعک یا کاشت حلزون برای کاهش شنوایی و نظارت منظم در صورت رشد مجدد تومورها در بافت عصبی است.
در بیماری شوانوماتوز، مدیریت درد بسیار مهم است. این امر اغلب به یک رویکرد چند رشته‌ای از جمله دارودرمانی، فیزیوتراپی و گاهی اوقات جراحی نیاز دارد.
متخصصان بیماری‌های مغز و اعصاب در دکترنکست
پیش‌آگهی بیماری نوروفیبروماتوز
پیش آگهی برای هر نوع نوروفیبروماتوز (NF) بر اساس عوامل متعددی از جمله شدت بیماری، وجود عوارض و پاسخ فردی به درمان متفاوت است. در اینجا یک مرور کلی از پیش آگهی برای NF1، NF2، و شوانوماتوز وجود دارد:
نوروفیبروماتوز نوع ۱
NF1 شایع‌ترین نوع نوروفیبروماتوز بوده و به طور کلی به دلیل طیف وسیع تظاهرات بالینی دارای پیش‌آگهی متغیر است. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری زندگی طبیعی و سازنده‌ای دارند، اگرچه ممکن است برای مدیریت عوارض به مراقبت‌های پزشکی مداوم نیاز داشته باشند. امید به زندگی میتواند در این بیماری اندکی کاهش یابد. این امر در درجه اول به دلیل افزایش خطر برخی بدخیمی‌ها (مانند تومورهای بدخیم غلاف عصبی محیطی) و عوارض قلبی‌عروقی است. تشخیص زودهنگام و نظارت منظم کلیدی برای مدیریت موثر NF1 و به حداقل رساندن تأثیر عوارض است. برای دریافت نوبت متخصص پوست و فلوشیپ پاتولوژی پوست کلیک کنید.
نوروفیبروماتوز نوع ۲
پیش آگهی NF2 میتواند چالش برانگیزتر از NF1 باشد زیرا احتمال عوارض عصبی جدی وجود دارد. شوانومای دهلیزی دو طرفه مشخصه این بیماری بوده که میتواند منجر به از دست دادن شنوایی، مشکلات تعادلی و در برخی موارد فشار بر ساقه مغز شود که تهدیدکننده حیات است. با این حال، پیشرفت در درمان‌های جراحی و دارویی نتایج را برای بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری بهبود بخشیده است. تشخیص زودهنگام و مداخله برای حفظ عملکرد عصبی و بهبود کیفیت زندگی حیاتی است. امید به زندگی برای افراد مبتلا به NF2 ممکن است کاهش یابد، به خصوص اگر تومورها تهاجمی باشند یا مداخله جراحی امکان‌پذیر نباشد. تحقیقات در حال توسعه و استراتژی‌های درمانی بهبود یافته امیدی را برای مدیریت بهتر NF2 ایجاد می‌کند.
شوانوماتوز
شوانوماتوز با ایجاد شوانوم‌های متعدد در سراسر بدن، به جز اعصاب دهلیزی، مشخص می‌شود و میتواند باعث درد قابل توجهی شود. پیش‌آگهی شوانوماتوز تا حد زیادی به شدت درد و پاسخ فرد به استراتژی‌های مدیریت درد بستگی دارد. بر خلاف NF1 و NF2، شوانوماتوز به طور معمول با کاهش قابل توجهی در امید به زندگی همراه نیست. با این حال، کیفیت زندگی میتواند به شدت تحت تاثیر درد مزمن باشد. مدیریت موثر درد و مراقبت‌های حمایتی برای بهبود نتایج در افراد مبتلا به شوانوماتوز بسیار مهم است.
در همه انواع نوروفیبروماتوز، پیش‌آگهی به عوامل مختلفی از جمله تعداد و محل ضایعات، وجود عوارض و سلامت کلی فرد بستگی دارد.
جمع‌بندی
نوروفیبروماتوز مطرح‌کننده گروهی از اختلالات ژنتیکی است که باعث ایجاد تومور در بافت عصبی می‌شود. این تومورها در هر جایی از سیستم عصبی از جمله مغز، نخاع و اعصاب ایجاد می‌شوند. بیماری نوروفیبروماتوز اساساً به سه نوع نوروفیبروماتوز نوع ۱، نوروفیبروماتوز نوع ۲ و شوانوماتوز تقسیم می‌شود که هر کدام علل ژنتیکی و تظاهرات بالینی مشخصی دارند. علت اساسی ایجاد بیماری نوروفیبروماتوز، جهش در ژن‌های خاصی است که برای رشد و تمایز سلولی حیاتی هستند.
نوع ۱ این بیماری با لکه‌های متعدد قهوه‌ای، نوروفیبروم‌ها (تومورهای خوش‌خیم در بافت عصبی)، کک و مک در زیر بغل یا کشاله ران، ضایعات کوچک روی عنبیه، بدشکلی‌های استخوانی و افزایش خطر ناتوانی‌های یادگیری تظاهر می‌یابد. بیماری NF2 شیوع کمتری داشته و عمدتاً برای تومورهای دو‌طرفه روی اعصاب دهلیزی شناخته شده است. بیماری شوانوماتوز باعث ضایعاتی دردناک در اعصاب جمجمه، نخاعی و محیطی می‌شود. بر خلاف NF2، شوانوماتوز به طور معمول بر اعصاب دهلیزی تأثیر نگذاشته و باعث کاهش شنوایی به عنوان یک علامت اولیه نمی‌شود. با توجه به منشا ژنتیکی این بیماری، هیچ درمان قطعی و نهایی برای آن وجود ندارد. مدیریت بیماری نوروفیبروماتوز عمدتاً علامتی و حمایتی است و هدف آن نظارت و مدیریت عوارض و بهبود کیفیت زندگی است. در همه انواع نوروفیبروماتوز، پیش‌آگهی به عوامل مختلفی از جمله تعداد و محل ضایعات، وجود عوارض و سلامت کلی فرد بستگی دارد.
منابع:
