داروی فنازوپریدین دارویی است که برای دهه‌ها جهت تسکین علائم ناراحتی مرتبط با عفونتهای دستگاه ادراری (UTI) و سایر مشکلات دستگاه ادراری استفاده میشود. علی‌رغم تاریخچه طولانی این دارو، که به ساخت اولیه آن در سال 1914 و تایید آن توسط فارماکوپه ایالات متحده در سال 1928 باز می‌گردد، مکانیسم دقیقی که فنازوپریدین توسط آن باعث تسکین میشود به‌طور کامل شناخته نشده است. با این حال، به‌نظر می‌رسد که اثر ضد درد و سوزش موضعی بر روی مخاط دستگاه ادراری دارد و به کاهش درد، سوزش و فوریت ادرار کمک می‌کند.
در این مقاله از مجله سلامت دکترنکست به بررسی جامع قرص فنازومکس (فنازوپیریدین) شامل کاربردها، عوارض جانبی، دوز، اقدامات احتیاطی و تداخلات آن می‌پردازیم. با بررسی شواهد علمی و بالینی پیرامون این دارو، چگونگی تجویز قرص فنازوپریدین را در کنار آنتی‌بیوتیک‌ها برای افزایش راحتی بیمار در طول درمان عفونت ادراری، اثربخشی آن در محیط‌های بالینی برای کاهش آسیب ناشی از قرار دادن کاتتر و مداخلات جراحی و محدودیت‌های آن بررسی خواهیم کرد.
کاربردهای فنازوپریدین
فنازوپیریدین (phenazopyridine) دارویی است که معمولاً برای اثرات ضد درد موضعی آن بر دستگاه ادراری تجویز میشود، به‌ویژه برای کاهش علائم مرتبط با عفونتهای دستگاه ادراری (UTI)، جراحی یا آسیب به دستگاه ادراری. در ادامه یک مرور کلی از کاربردهای قرص فنازوپریدین خواهیم داشت:
عفونتهای دستگاه ادراری
فنازوپیریدین اغلب برای کمک به مدیریت درد، تحریک و فوریت‌های ناشی از عفونتهای دستگاه ادراری استفاده میشود. در طول عفونت ادراری تسکین علامتی ایجاد می‌کند اما خود عفونت زمینه‌ای را درمان نمی‌کند. می‌توان این دارو را همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها (به‌طور معمول مصرف همزمان سیپروفلوکساسین و فنازوپیریدین) در ابتدای دوره درمان برای کاهش ناراحتی استفاده کرد. در واقع فنازوپریدین یک قرص عفونت ادراری نیست بلکه قرص برای سوزش ادرار است که موجب تسکین موقتی میشود.
ناراحتی پس از جراحی یا بعد از آسیب
علاوه بر عفونتهای ادراری، فنازوپیریدین 100 برای تسکین سوزش یا ناراحتی در حین ادرار بهدنبال اقداماتی که ممکن است مجاری ادراری را تحریک کند، تجویز میشود. این اقدامات شامل موارد پس از استفاده کاتتر فولی، روش‌های تشخیصی مانند سیستوسکوپی یا جراحی‌های مربوط به مجرای ادرار، پروستات یا مثانه است که میتواند منجر به تحریک پوشش مخاط در دستگاه ادراری شود.
تسکین علائم
فنازوپریدین برای استفاده کوتاه‌مدت برای تسکین علائم در طول عفونت ادراری، بهبودی پس از جراحی یا آسیب به دستگاه ادراری توصیه میشود. بسیار مهم است که استفاده از آن را به 1-2 روز در کنار درمان آنتی‌باکتریال محدود کنید؛ زیرا استفاده طولانی‌مدت ممکن است علائم را پنهان کند و مداخله پزشکی مناسب را برای درمان عفونت‌ها به تاخیر بیندازد.
علاوه بر عفونت ادراری و ناراحتی پس از عمل، فنازوپریدین ممکن است در موارد دیگری که نیاز به تسکین سوزش یا ناراحتی در هنگام ادرار وجود دارد، تجویز شود. ذکر این نکته ضروری است که فنازوپیریدین قرص برای عفونت ادراری نیست و عفونت‌ها را درمان نمی‌کند، بلکه بر کاهش علائم و بهبود راحتی بیمار تمرکز دارد. با درک این کاربردهای مختلف فنازوپریدین و نقش آن در بهبود موضعی در دستگاه ادراری، پزشکان می‌توانند به‌طور موثر از این دارو برای افزایش راحتی بیمار و مدیریت علائم مرتبط با طیف وسیعی از مشکلات دستگاه ادراری استفاده کنند.
متخصصان اورولوژی در دکترنکست
عوارض جانبی فنازوپریدین
عوارض جانبی فنازوپریدین میتواند از نظر شدت و تأثیر بر روی افراد متفاوت باشد. از جمله عوارض جانبی قرص فنازوپریدین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عوارض جانبی شایع
فنازوپریدین ممکن است عوارض جانبی شایعی مانند سردرد، سرگیجه، ناراحتی معده و خارش پوست ایجاد کند. این اثرات معمولاً خفیف هستند و ممکن است با سازگاری بدن با دارو فروکش کنند.
تغییر رنگ ادرار با مصرف فنازوپریدین
یکی از اثرات قابل توجه فنازوپریدین تغییر رنگ واضحی است که در ادرار ایجاد می‌کند و معمولاً آن را به رنگ نارنجی تیره تا مایل به قرمز تبدیل می‌کند. این تغییر رنگ بی‌ضرر است اما میتواند با خون در ادرار اشتباه گرفته شود. علاوه بر این، فنازوپریدین میتواند لباس‌ها و سطوحی را که با آن‌ها در تماس است لکه‌دار کند.
عوارض جانبی غیر معمول
عوارض جانبی کمتر شایع یا نادر شامل گرفتگی یا درد معده، سوء هاضمه و بثورات پوستی است. در حالی که این عوارض جانبی به‌طور مکرر گزارش نشده‌اند، اما در صورت تداوم یا بدتر شدن باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرند.
عوارض جانبی جدی فنازوپریدین
در موارد نادر، فنازوپریدین ممکن است منجر به عوارض جانبی جدی شود که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. این عوارض شامل زرد شدن پوست یا چشم‌ها، تب، گیجی، تغییر رنگ پوست (آبی تا بنفش مایل به آبی)، تنگی نفس، تورم صورت، انگشتان، پاها، کاهش ناگهانی حجم ادرار و علائم مشکلات کلیوی است. اگر هر یک از این عوارض جانبی شدید رخ دهد، بسیار مهم است که به‌سرعت به دنبال کمک پزشکی باشید.
واکنش‌های آلرژیک
اگرچه نادر است، برخی افراد ممکن است واکنش‌های آلرژیک جدی به فنازوپیریدین را تجربه کنند. علائم یک واکنش آلرژیک شامل بثورات پوستی، خارش، تورم (به‌ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید و مشکل در تنفس است. در صورت بروز هرگونه نشانه‌ای از واکنش آلرژیک شدید، دریافت کمک فوری پزشکی ضروری است.
فوق تخصصان بیماری های عفونی در دکترنکست
نحوه مصرف قرص فنازوپریدین
مقدار مصرف فنازوپریدین بسته به سن، وضعیت و شدت علائم فرد متفاوت است. همواره از دستورالعمل تجویزی پزشک خود پیروی کنید. به‌طور معمول:
دوز معمول بزرگسالان
فنازوپیریدین هر چند ساعت مصرف میشود؟ برای بزرگسالانی که دچار سوزش و ناراحتی ادرار میشوند، به‌طور معمول فنازوپیریدین 200 میلی‌گرم به‌صورت خوراکی سه بار در روز (هر ۸ ساعت) توصیه میشود. مصرف این دارو بعد از غذا با یک لیوان پر آب توصیه میشود. مدت زمان استفاده همزمان با یک داروی آنتیبیوتیک نباید از 2 روز تجاوز کند، زیرا استفاده طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود. در نظر داشته باشید که حتما طبق دستورالعمل پزشک عمومی یا متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری دارو را مصرف کنید.
دوز معمول کودکان
قرص فنازوپریدین برای کودکان 12 ساله و بالاتر توسط پزشک میتواند 190 تا 199 میلی‌گرم سه بار در روز تجویز شود. مانند بزرگسالان، کودکان نیز باید دارو را بعد از غذا با یک لیوان پر آب مصرف کنند و در صورت استفاده در کنار درمان ضد باکتریایی، محدودیت 2 روزه را رعایت کنند. اطلاعات در مورد مصرف این دارو در کودکان زیر 12 سال محدود است اما با توجه به صلاح‌دید پزشک متخصص ممکن است تجویز شود.
ملاحظات مربوط به مقدار مصرف فنازوپریدین
رعایت احتیاطات خاص در هنگام استفاده از فنازوپریدین ضروری است، مانند پرهیز از مصرف آن در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی، اطمینان از مصرف کافی مایعات در حین مصرف دارو و آگاهی از تداخلات احتمالی که ممکن است بر آزمایش ادرار تأثیر بگذارد. علاوه بر این، فنازوپیریدین میتواند باعث تغییر رنگ ادرار (نارنجی یا قرمز) شود که یک اثر طبیعی است. فنازوپیریدین در موارد نارسایی کلیوی منع مصرف دارد و تنظیم دوز بر اساس عملکرد کلیه ضروری است.
تداخلات فنازوپریدین
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر دهد یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. فهرستی از تمام فرآورده‌هایی که استفاده می‌کنید (شامل داروهای نسخه‌ای، بدون نسخه و داروهایی گیاهی) تهیه کنید و آن را با پزشک و داروساز خود به اشتراک بگذارید. هیچ دارویی را بدون تایید پزشک شروع یا متوقف نکنید یا دوز آن را تغییر ندهید.
این دارو ممکن است با برخی از آزمایشات (مانند آزمایش ادرار برای عملکرد کلیه، بیلی‌روبین و سطح قند) تداخل داشته باشد و احتمالاً باعث نتایج آزمایش نادرست شود. مطمئن شوید که پرسنل آزمایشگاه و پزشک شما از مصرف این دارو مطلع هستند.
فنازوپیریدین و سنگ کلیه
سنگ‌های کلیه می‌توانند باعث درد و ناراحتی قابل توجهی شوند که در مجاری ادراری حرکت می‌کنند. درد اغلب به صورت تیز و شدید توصیف میشود که از پهلو یا پایین شکم منشا میگیرد و معمولاً به سمت کشاله ران می‌زند. فنازوپریدین میتواند به مدیریت علائم مرتبط با این درد متحرک با بی‌حس کردن پوشش مجرای ادرار کمک کند، بنابراین باعث تسکین موقت درد و احساس سوزش میشود.
ملاحظات قبل از مصرف فنازوپریدین
- فنازوپیریدین بهتر است همراه با غذا یا بعد از صرف غذا مصرف شود تا احتمال ناراحتی معده کاهش یابد.
- افرادی که به فنازوپریدین یا هر یک از اجزای آن حساسیت دارند باید از مصرف داروهای حاوی این ماده خودداری کنند. ضروری است فنازوپیریدین را دور از دسترس کودکان قرار دهید و در صورت مصرف بیش از حد یا واکنش آلرژیک به دنبال کمک فوری پزشکی باشید.
- قبل از مصرف فنازوپریدین، افراد باید پزشک خود را در مورد هرگونه واکنش غیرعادی یا آلرژیک به این دارو یا سایر داروها و همچنین هرگونه شرایط پزشکی موجود، مانند دیابت یا فاویسم (کمبود آنزیم G6PD) مطلع کنند.
- داروهای ضد سوزش ادرار فنازوپریدین در دیابت ملاحظات خاصی دارد. شناخته شده است که فنازوپیریدین باعث یک نتیجه مثبت کاذب برای قند در آزمایشات ادرار میشود. این امر به‌ویژه برای بیماران دیابتی که به‌طور منظم ادرار خود را از نظر گلوکز به‌عنوان بخشی از برنامه مدیریت دیابت کنترل می‌کنند، مهم است.
- مصرف فنازوپریدین در بارداری با عوارضی در مطالعات حیوانی همراه نبوده است. با این حال مصرف آن باید به دقت ارزیابی شود و فواید آن در مقابل خطرات احتمالی توسط پزشک سنجیده شود. تأثیر فنازوپریدین در دوران شیردهی روی نوزادان به خوبی درک نشده است. مصرف این دارو در مادران شیردهی که نوزادان مبتلا به فاویسم دارند توصیه نمی‌شود. مشاوره با یک پزشک متخصص قبل از استفاده در دوران شیردهی توصیه میشود.
رعایت این اقدامات احتیاطی مرتبط با استفاده از فنازوپریدین برای اطمینان از درمان موثر و ایمن و در عین حال به حداقل رساندن خطر عوارض جانبی ضروری است.
جمع‌بندی
فنازوپریدین به‌عنوان یک داروی سوزش ادرار برای تسکین علائم ناراحتی دستگاه ادراری مرتبط با شرایطی مانند عفونتهای دستگاه ادراری، آسیب‌های پس از جراحی یا روش‌های تشخیصی عمل می‌کند. فنازوپیریدین با اعمال یک اثر ضد درد موضعی بر روی مخاط دستگاه ادراری به کاهش درد، سوزش و فوریت ادرار کمک می‌کند و راحتی بیمار را در طول درمان افزایش می‌دهد.
در حالی که فنازوپریدین فواید قابل توجهی در مدیریت علائم دستگاه ادراری دارد، استفاده از این دارو همراه با آنتیبیوتیک برای حداکثر 1-2 روز مناسب است؛ زیرا باعث پوشاندن علائم عفونتهای زمینه‌ای و به تاخیر انداختن درمان مناسب میشود. احتیاط‌های مربوط به آلرژی‌ها و شرایط پزشکی مهم است و افراد مصرف‌کننده باید نسبت به عوارض جانبی احتمالی مانند تغییر رنگ ادرار آگاه باشند. در حالی که فنازوپیریدین نقشی حیاتی در تسکین ناراحتی دستگاه ادراری ایفا می‌کند، برای افراد ضروری است که برای مشاوره شخصی با پزشکان متخصص جراحی کلیه، مجاری ادراری و تناسلی مشورت کنند و از نظر هرگونه واکنش نامطلوب یا تداخلات تحت نظارت باشند و مسائل بهداشتی زمینه‌ای را که در علائم ادراری نقش دارند، بررسی کنند.
منابع:
