روز جهانی جذام، یک عفونت باکتریایی

جذام، علائم و تاریخچه

جذام یا بیماری هانسن یک عفونت باکتریایی مزمن و پیشرونده است که توسط یک باکتری باسیل میله‌ای شکل اسیدفست به نام Mycobacterium leprae ایجاد می‌شود. M leprae به آرامی تکثیر می‌شود و دوره کمون بیماری به طور متوسط ​​5 سال است. اگر چه بروز علائم ممکن است در عرض 1 سال رخ دهد، اما ممکن است تا 20 سال یا حتی بیشتر نیز طول بکشد. جذام در درجه اول بر اعصاب محیطی، پوست، مخاط بینی و دستگاه تنفسی فوقانی و چشم تأثیر می‌گذارد. جذام سبب ایجاد زخم‌های پوستی، آسیب عصبی و ضعف عضلانی می‌شود. اگر درمان نشود، می‌تواند باعث تغییر شکل شدید صورت و بدن و ناتوانی قابل توجه شود.

بیماری جذام یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های ثبت شده در تاریخ است و قدمت آن به هزاران سال پیش برمی‌گردد. اولین اشاره مکتوب شناخته شده به جذام مربوط به حدود 600 سال قبل از میلاد مسیح است. جذام همواره یکی از ترسناک‌ترین بیماری‌های تاریخ بشیریت بوده است. این بیماری در سراسر اروپای قرون وسطی به خصوص در جنوب اسکاندیناوی بسیار رایج بود تا به تدریج در قرن شانزدهم به شدت کاهش یافت اما هرگز ریشه‌کن نشد. “جذام را شکست دهید، به استیگما پایان دهید و از سلامت روانی حمایت کنید.” این شعار روز جهانی جذام در سال ۲۰۲۲ است. روز جهانی جذام در تقویم شمسی 10 بهمن است.

علائم اصلی جذام چیست؟

• ضعف عضلانی
• بی‌حسی در اندام محیطی
• ضایعات پوستی مزمن که به درمان معمول جواب نمی‌دهند
• لکه‌های هیپوپیگمانته یا قرمز روی پوست
• کاهش یا از دست دادن حس لمس، دما و درد درون لکه‌های پوستی
• گزگز یا بی حسی در اندام محیطی (دست و پا)
• زخم یا سوختگی بدون درد در اندام محیطی
• برآمدگی یا تورم در لاله گوش یا صورت
• اعصاب محیطی حساس و بزرگ شده

جذام چگونه تشخیص داده می‌شود؟

• علائم بالینی، شرح حال و معاینه فیزیکی
• بیوپسی از ضایعات پوست
• تست PCR
• اسمیر پوست
• تست پوستی لپرومین

به یاد داشته باشید که تست‌های سرولوژیکال خیلی کمک‌کننده نیستند.

آیا جذام انواع محتلفی دارد؟

طبقه‌بندی Ridley-Jopling :

• توبرکلوئید: نوع خفیف‌تر بیماری. فقط یک یا چند تکه پوست صاف و هایپوپیگمانته (جذام Paucibacillary). ناحیه آسیب دیده پوست ممکن است به دلیل آسیب عصبی زیرین احساس بی‌حسی داشته باشد. کمتر از سایر اشکال مسری است.
• لپروماتوز: شکل شدیدتر بیماری. برجستگی‌ها و بثورات پوستی (جذام Multibacillary)، بی‌حسی و ضعف عضلانی را به همراه دارد. بینی، کلیه‌ها و اندام‌های تناسلی مردانه نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. مسری‌تر از جذام توبرکلوئید است.
• Bordeline: افراد مبتلا به این نوع جذام، علائم هر دو نوع توبرکلوئید و لپروماتوز را دارند.

طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت:

Paucibacillary تک ضایعه (SLPB): یک ضایعه

Paucibacillary (PB): دو تا پنج ضایعه

Multibacillary (MB): شش ضایعه یا بیشتر

عوارض بالقوه جذام چیست؟

تاخیر در تشخیص و درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی شود که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییر شکل صورت و بدن
• ریزش مو به خصوص در ابروها و مژه‌ها
• ضعف عضلانی
• آسیب دائمی عصبی در دست و پا
• ناتوانی در استفاده از دست و پا
• احتقان مزمن بینی، خونریزی بینی و فروپاشی تیغه بینی
• التهاب عنبیه چشم
• گلوکوم و آسیب عصب بینایی
• کوری
• اختلال نعوظ (ED)
• ناباروری
• نارسایی کلیه

جذام از چه راهی منتقل می‌شود؟

جذام احتمالاً از طریق قطرات از بینی و دهان، در طول تماس نزدیک و مکرر با موارد درمان نشده منتقل می‌شود. این بیماری خیلی مسری نیست. با این حال، تماس نزدیک و مکرر با یک فرد درمان نشده برای مدت طولانی می‌تواند منجر به ابتلا به جذام شود. این معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مبتلا به جذام، عطسه یا سرفه می‌کند. پیشگیری از تماس با قطرات ترشحات بینی و سایر ترشحات بیماران مبتلا به جذام درمان نشده در حال حاضر موثرترین راه برای جلوگیری از این بیماری است. به گفته مجله پزشکی نیوانگلند، یک آرمادیلو بومی جنوب ایالات متحده و مکزیک نیز می‌تواند ناقل این بیماری و عامل انتقال آن به انسان باشد.

اپیدمیولوژی بیماری جذام در جهان گویای چیست؟

میزان شیوع جهانی این بیماری از سال ۱۹۸۱ تا به امروز با کاهش ۹۰ درصدی رو به رو بوده است و بیش از ۱۶ میلیون نفر از افراد مبتلا به بیماری جذام بهبود یافتند. علاوه بر این از 4 میلیون مورد معلولیت پیشگیری شده است. بر اساس آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی از 139 کشور، در سال 2020، 127558 مورد جدید جذام در سراسر جهان شناسایی شد. این شامل 8629 کودک زیر 15 سال است. بیشتر کشورهایی که نرخ بالای تشخیص موارد جدید را دارند در مناطق آفریقا و جنوب شرق آسیا هستند.

برزیل، هند و اندونزی همچنان سهم عمده‌ای از بار جذام را در سال 2020 گزارش کردند. جذام در بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهایی که آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری دارند، شایع است. این بیماری اما در ایالات متحده زیاد رایج نیست. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) گزارش می‌دهد که سالانه تنها 150 تا 250 مورد جدید در ایالات متحده تشخیص داده می‌شود.

آیا ایران کشوری اندمیک از لحاظ بیماری جذام است؟

از سال ۱۳۰۳ خورشیدی تاکنون ۱۱ هزار و ۸۸۴ مورد ابتلا به بیماری جذام گزارش شده است که از این تعداد 2 هزار و ۴۴۱ مورد به دلایل مختلفی نظیر کهولت سن و حوادث دیگر فوت کردند. حدود ۹ هزار و ۲۰ مورد از این تعداد بهبود یافته‌اند و در حال حاضر تنها ۱۰ مورد تحت درمان دارویی قرار دارند. در ایران از ۳۵ سال گذشته این بیماری درمان‌پذیر شده است.

در سال ۱۳۹۶ طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت ۲۴ مورد ابتلا به جذام گزارش شد که از این تعداد ۱۹ مورد ایرانی و ۵ مورد اتباع غیرایرانی بودند. سال ۹۷ نیز ۱۸ بیمار جدید مبتلا به جذام در کشور شناسایی شدند. این عدد در سال ۹۸ به تنها ۱۲ نفر بیمار جدید تقلیل یافت که از این تعداد ۶ نفر ایرانی و همگی بالاتر از ۱۵ سال سن داشتند. مشخص شده است که خط سیر مناطق جذام‌خیز کشور از خراسان شروع و از مازندران، گیلان و آذربایجان گذشته و به کردستان و کرمانشاه منتهی می‌شود.

درمان فعلی جذام چیست؟

تغییر شکل صورت یکی از دلایل اصلی استیگما است که بر رفتار سلامت‌جویانه و مقبولیت اجتماعی تأثیر می‌گذارد. تشخیص زودهنگام و درمان سریع چنددارویی (MDT) می‌تواند به طور قابل توجهی بار جذام را کاهش دهد. MDT از سال 1995 از طریق WHO به صورت رایگان در اختیار همه بیماران در سراسر جهان قرار گرفته است. بیش از 17 میلیون بیمار در طول چهار دهه گذشته MDT دریافت کرده‌اند. علاوه بر تشخیص و درمان به موقع، شناسایی افراد در تماس با مبتلایان به بیماری جذام و افرادی که اخیرا به مناطق اندمیک جذام سفر داشته‌اند و پیشگیری با ریفامپیسین تک دوز توسط WHO توصیه می‌شود. رژیم درمان چنددارویی توصیه شده:

• درمان برای بیماران مبتلا به نوع توبرکلوئید: داپسون (100 میلی گرم در روز) و ریفامپیسین (600 میلی گرم در روز) به مدت 12 ماه.
• درمان برای بیماران مبتلا به نوع لپروماتوز: داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین (50 میلی گرم در روز) به مدت 24 ماه.

این گایدلاین با برنامه ملی بیماری هانسن ایالات متحده (NHDP) سازگار است اما با دستورالعمل‌های صادر شده توسط WHO متفاوت است. دستورالعمل WHO در سال 1998، مدت زمان توصیه شده برای رژیم‌های فوق را به ترتیب 6 ماه و 12 ماه اعلام کرد. مدت زمان کوتاه رژیم درمانی جهت ملاحظات هزینه برای کشورها با منابع مالی محدود تنظیم شده است. با این حال، رژیم‌های درمانی کوتاه‌تر با بروز بیشتر عود همراه است.

آیا جذام به “مرحله حذف” در ایران رسیده است؟

سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۰ نشست مشترکی میان ۱۲۲ کشور بومی جذام برگزار کرد که بر اساس آن باید این کشورها متعهد می‌شدند در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی به مرحله حذف جذام برسند. مرحله حذف جذام به این معنا بود که میزان شیوع بیماری جذام را به کمتر از یک مورد در بین ۱۰ هزار نفر جمعیت برسانند. ایران با شیوع ۱۵-۵ مورد جذام در هر ۱۰ هزار نفر جمعیت در ۲۵ سال گذشته جزو مناطق هیپرآندمیک جذام در سطح جهان محسوب می‌شد اما این کشور نیز از سال ۱۳۷۱ و پیش از قرار معین شده توسط سازمان بهداشت جهانی وارد مرحله حذف بیماری و در سال‌های ۱۳۷۵و ۱۳۷۶وارد مرحله حذف جذام در سطح استانی و شهرستانی شده است.

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام  تلگرام  لینکدین  آپارات  توییتر  فیسبوک  یوتیوب