هر سال روز جهانی پرستاری در تاریخ ۱۲ می در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. این روز در واقع سالگرد تولد فلورانس نایتینگل است که به عنوان بنیانگذار پرستاری مدرن شناخته شده است. او در راستای ایجاد پایه‌های نظام پرستاری و قوانین برای حفاظت از حرفه پرستاری به مبارزه پرداخت و در توسعه این حرفه تلاش زیادی کرد.
فلورانس نایتینگل کیست؟
فلورانس نایتینگل را “بانوی چراغ‌دار” می‌نامیدند؛ زیرا در طول جنگ کریمه در تاریکی و در حالی که چراغی در دست داشت به جستجوی مجروحان در میدان جنگ برای کمک به آن‌ها می‌رفت. او در آن زمان نقش برجسته‌ای در کاهش میزان مرگومیر سربازان ایفا کرد.
موضوع روز جهانی پرتاری در سال ۲۰۲۲
موضوع منتخب برای روز جهانی پرستاری در سال ۲۰۲۲، “سرمایه‌گذاری در حرفه پرستاری و احترام به حقوق پرستاران برای تامین سلامت جهانی” است.
پرستاران بیش از نیمی از نیروی انسانی ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی درمانی را تشکیل می‌دهند
نیروی کار پرستاری در جهان شامل ۲۷.۹ میلیون نفر است که ۱۹.۳ میلیون نفر آن پرستاران حرفه‌ای هستند. این داده‌ها حاکی از آن است که ۵۹ درصد از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت در جهان پرستار هستند. توسعه پرستاری برای دستیابی به هدف پوشش همگانی سلامت (UHC)، یعنی «تضمین دسترسی مؤثر همه افراد به خدمات بهداشتی»، مستلزم برنامه‌ریزی استراتژیک برای آموزش و تأمین نیروی کار پرستاری است. علاوه بر این، توسعه پرستاری مستقیماً بر مؤلفه‌های اجتماعی سلامت تأثیر می‌گذارد. توسعه پرستاری در سطح بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به طوری که سازمان جهانی بهداشت (WHO) سال ۲۰۲۰ را به عنوان سال پرستاری و مامایی نام‌گذاری کرده است. در این سال، جهان با یک بیماری همه‌گیر غیرمنتظره مواجه شد که در چنین بحرانی، پرستاران بزرگترین گروه ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی در خط مقدم مراقبت‌های بهداشتی بودند.
چالش‌های پیش روی جوامع در آینده
تا سال ۲۰۵۰، سیستم‌های بهداشتی در تمام کشورهای جهان با چالش‌های جدی از جمله مرگ سالانه ۳۸ میلیون نفر بر اثر بیماری‌های واگیر، شیوع بیماری‌های نوظهور و افزایش جمعیت بالای ۶۰ سال مواجه خواهند شد. ارائه خدمات پرستاری در پاسخ به این چالش‌ها امری حیاتی است. پرستاران به عنوان عضو و هماهنگ‌کننده حرفه‌ای خدمات مردم‌محور، خدمات به سالمندان، اقدامات در راستای کاهش مرگومیر نوزادان، مادران و کودکان و همچنین خدمات اورژانسی برای مراقبت‌های تسکینی نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
چالش‌های نظام پرستاری ایران در آینده
نظام سلامت ایران نیز با چالش‌های بزرگی از جمله سونامی سالمندان، افزایش بار بیماری‌های غیرواگیر و تغییر سبک زندگی مواجه است. در پاسخ به این موارد، وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۲ با تأسیس معاونت پرستاری، توسعه کمی و کیفی خدمات پرستاری را آغاز کرد. ایجاد و توسعه مراکز مشاوره، ارائه خدمات پرستاری در منزل، تدوین آیین‌نامه بلندمدت برای مراکز و بیمارستان‌ها و ایجاد ساختاری برای آموزش سلامت بیمار و خانواده از جمله مهمترین سیاست‌های معاونت پرستاری بود.
پیشرفت‌های اخیر نظام پرستاری در ایران چه بوده است؟
در چهار دهه گذشته پیشرفت‌هایی در نظام پرستاری ایران حاصل شده است. به طوری که حدود ۲۳۰۰۰۰ پرستار در بخش دولتی و خصوصی مشغول به کار هستند و نسبت متوسط پرستار به تخت، ۰.۸ برآورد شده است. سیستم آموزش دانشگاهی نیز از یک برنامه مبتنی بر بیمارستان به یک سیستم تحت نظارت دانشگاه تبدیل شده است. به گونه‌ای که آموزش آکادمیک پرستاری در سه سطح کلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌شود. پرستاری بالینی نیز در چهار رده مدیریتی، عمومی، تخصصی و اولیه طبقه‌بندی می‌شود.
چالش‌های فعلی پرستاری در ایران چیست؟
سیاست‌های کلان پرستاری در ایران توسط معاونت پرستاری، هیئت پرستاری، سازمان نظام پرستاری و انجمن‌های علمی و حرفه‌ای اتخاذ می‌شود. علی‌رغم پیشرفت‌های صورت گرفته، پرستاری در ایران با چالش‌هایی در تامین نیروی انسانی، رضایت شغلی، موقعیت اجتماعی، شکاف تئوری-عملی، کیفیت برنامه‌های درسی آموزش پرستاری و ضعف در استقرار پرستاری جامعه محور مواجه است.
آینده مبهم پرستاری در ایران
با وجود پیشرفت‌ها و چالش‌های مذکور، به نظر می‌رسد آینده پرستاری در ایران موضوعی بحث‌برانگیز است که با ابهامات زیادی مواجه خواهد شد. برخی از رهبران بین‌المللی پرستاری نیاز به توسعه یک رویکرد آینده‌نگر را مبرم می‌دانند. هر کشوری باید یک کمیته آینده‌نگری متشکل از رهبران پرستاری برای بهبود وضعیت پرستاری داشته باشد. آینده‌پژوهان پرستاری همچنین توصیه می‌کنند که رهبران پرستاری باید استراتژی‌های آینده را با در نظر گرفتن تأثیر تغییرات جهانی بر پرستاری تدوین کنند. از این رو، در ادامه به چند مورد از چالش‌های آینده پرستاری در نظام سلامت ایران از دیدگاه متخصصان پرستاری اشاره می‌کنیم. تغییرات آتی پرستاری در ایران از دیدگاه صاحب‌نظران در سه حوزه چالش حاکمیت متمرکز، عدم کفایت توسعه حرفه‌ای با مطالبات اجتماعی و چالش مدیریت منابع انسانی طبقه‌بندی شده است.
ضعف حاکمیت در نظام پرستاری
ظرفیت سیاست‌گذاری و حاکمیت مستلزم نهادها، سازوکارها و رویه‌هایی برای طراحی و اجرای صحیح سیاست‌های پرستاری و سلامت است. در ایران، موضع سیاست پرستاری نامنسجم است. بنابراین تقویت حاکمیت پرستاری ضروری است. تقویت ظرفیت رهبری و مدیریت پرستاری در خاورمیانه یک ضرورت انکارناپذیر است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۵۳ درصد از ۷۶ کشور در سال ۲۰۲۰ برنامه‌های ملی برای توسعه رهبری پرستاری داشتند. بنابراین وزارت بهداشت باید به تربیت مدیران ارشد پرستاری کشور توجه بیشتری داشته باشد.
حاکمیت پرستاری باید فعالیت‌های مختلف پرستاری را از نزدیک نظارت و ارزیابی کند. فعالیت‌های آموزش پرستاری در ایران تحت نظارت شورای پرستاری است. اما نظارت و ارزیابی خدمات بالینی پرستاری توسط معاونت امور درمانی انجام می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد با وجود اقداماتی از جمله صدور مجوز برای صلاحیت حرفه‌ای پرستاران، لزوم توسعه نقش نظارتی معاونت پرستاری بر خدمات بالینی همچنان یک چالش جدی است.
عدم کفایت توسعه حرفه‌ای متناسب با مطالبات اجتماعی
آینده‌پژوهان گسترش تخصص‌های مختلف پرستاری را برای کنترل تغییرات آینده ضروری می‌دانند. دو نمونه از تلاش‌های ایران برای گسترش پرستاری جامعه‌محور شامل تحصیلات تکمیلی پرستاران جامعه و تأسیس کلینیک‌های بیماری‌های مزمن است. اما خدمات پرستاری در ایران عمدتاً در سطح سوم و بیمارستان‌ها ارائه شده و فعالیت پرستاران ایرانی تا به امروز پاسخگوی نیاز جامعه نبوده است. یکی از مهمترین دلایل این ناکامی نبود جایگاه مناسب برای پرستاران در مراکز درمانی مختلف کشور است.
مراقبت در منزل، نیازی در حال افزایش و چالشی برای نظام پرستاری
در بسیاری از کشورهای اروپایی، خدمات طولانی مدت بهداشتی درمانی در منزل ارائه می‌شود. مراقبت در منزل در آینده باید بیشتر بیمارمحور باشد و با استفاده از فناوری‌های تخصصی ادغام شود. معاونت پرستاری در سال ۱۳۹۵ آیین‌نامه ایجاد مرکز مشاوره و ارائه مراقبت‌های پرستاری در منزل را ابلاغ کرد. با این حال مراقبت در منزل در ایران با سه چالش فرهنگی، زیرساختی و درمان‌محور مواجه است. با وجود پیشرفت‌های حاصل در برنامه مراقبت در منزل، به نظر می‌رسد برنامه منسجمی برای آن وجود ندارد. مراقبت در منزل باید بتواند مراجعات به بیمارستان‌ها را کاهش دهد.
فقدان مراکز میانی (Intermediate centers)
این مراکز خدمات انتقالی را به عنوان پیوندی بین مراقبت در منزل و مراقبت‌های بیمارستانی ارائه می‌دهند. مهمترین مراکز میانی شامل آسایشگاه‌ها و کلینیک‌های مشاوره هستند. کشورهای اروپایی تعداد خانه‌های سالمندان را در ۱۰ سال گذشته افزایش داده‌اند. با این حال، مراکز مراقبت در منزل در نظام سلامت ایران گسترده نیستند. وزارت بهداشت نیز بر ایجاد این مراکز تاکید کرده است. نیاز به چنین مراکزی در ایران با توجه به افزایش جمعیت سالمند و ناتوانی این افراد و همچنین عدم نیاز به مراقبت‌های حاد بیمارستانی، حیاتی است.
ضرورت استفاده از فناوری‌های ارتباطی در نظام پرستاری
کارشناسان بر اهمیت استفاده از فناوری‌های ارتباطی مانند فناوری اطلاعات سلامت و پزشکی از راه دور و اپلیکیشن‌های تلفن همراه و نیاز به گزارش الکترونیک پرستاری تاکید کردند. طبق مطالعات، پرستاران استفاده از فناوری توانبخشی و مشاوره از راه دور را در افزایش کارایی خود مؤثر دانستند. همچنین اسناد الکترونیکی پرستاری در کاهش میزان خطاهای مستندسازی و صرفه‌جویی در زمان موثر است.
آموزش پرستاری منطبق بر نیاز کنونی جامعه
لزوم تناسب آموزش پرستاری بر نیازهای جامعه امری شایان توجه است. بنابراین آموزش پرستاری در ایران باید با توجه به تغییرات جدی و بار بیماری‌ها اصلاح شود.
توانمندسازی مدیران در نظام پرستاری
مدیران پرستاری علی‌رغم مسئولیت‌های مدیریتی خود، عمدتاً بر اساس تجربه و تخصص بالینی به عنوان مدیر انتخاب می‌شوند. به نظر می‌رسد راهکارهایی مانند بهبود آموزش، حمایت و جانشین‌پروری در توانمندسازی مدیران پرستاری ایران موثر باشد.
جذب و حفظ پرستاران
سازمان جهانی بهداشت کمبود پرستار را مهمترین چالش در مدیریت منابع انسانی معرفی کرده است. جذب و نگهداری پرستاران در ایران با چالش‌هایی مانند کمبود پرستار، فقدان برنامه‌های توسعه و بهبود پرستاری و نبود رضایت شغلی و فرسودگی شغلی مواجه است. این چالش در ایران تا سال ۲۰۳۰ به دلیل برآورد بالای جمعیت سالمند، کمبود فعلی پرستار، چالش‌های اقتصادی و عدم گسترش خدمات پرستاری در جامعه، بیشتر از سایر کشورها خواهد بود.
پرستاری در آینده نیازمند رهبری منسجم، توسعه حرفه‌ای متناسب با مطالبات اجتماعی و بهینه‌سازی نیروی انسانی است. برای تغییر نظام سلامت در آینده، اصلاح و تعدیل پرستاری در ایران ضروری است. مهمترین نکات اصلاح و تعدیل نظام پرستاری، مشارکت پرستاران در تمامی سطوح سیاست‌گذاری حرفه‌ای و کل نظام سلامت، ادغام خدمات پرستاری در سطح جامعه و بهینه‌سازی پرستاری است.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
