کلیهها دو عضو لوبیاشکل‌اند در دو طرف بدن هستند و بالای آن‌ها غدد فوق کلیوی قرار دارند. کلیهها نقشی مهم در سلامت بدن ایفا می‌کنند؛ آن‌ها به غیر از کار تصفیه خون و خارج‌کردن سموم از بدن، وظیفه کنترل فشار خون و تنظیم سطح الکترولیت بدن را هم به عهده دارند. کلیهها هم مثل هر عضو دیگر بدن دچار بیماری می‌شوند که در مقاله بیماری‌های کلیه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم. یکی از بیماری‌هایی که این عضو را درگیر می‌کند، نارسایی کلیه است.
نارسایی کلیه که بیماری مزمن کلیه هم نامیده میشود، بسیار خطرناک است و تقریبا تمام قسمت‌های بدن انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مقاله همه‌چیز درباره این بیماری خطرناک، روش‌های تشخیص و درمان آن را برایتان توضیح می‌دهیم.
نارسایی کلیه چیست؟
در این بیماری، عملکرد کلیهها بهطور تدریجی از دست می‌رود؛ کار اصلی کلیهها فیلترکردن سموم و مایعات اضافی و دفع‌کردن آن‌ها از طریق ادرار است. بیماری مزمن کلیوی می‌تواند باعث ایجاد سطوح خطرناک مایعات، الکترولیت‌ها و سموم در بدن شما شود. اگر بیماری در مراحل اولیه‌اش باشد، به آن نارسایی خفیف کلیه می‌گویند. عملکرد کلیهها در این مرحله هنوز طبیعی است؛ اما نشانه‌هایی از شروع بیماری هم وجود دارد.
علائم بیماری مزمن کلیه چیست؟
اگر آسیب کلیه پیشرفت کندی داشته باشد، علائم نارسایی کلیه به مرور ایجاد می‌شوند. بسته به شدت بیماری علائم آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع
- استفراغ
- ازدستدادن اشتها
- خستگی و ضعف
- مشکلات خواب
- ادرارکردن بیشتر یا کمتر از حد معمول
- ضعیفشدن عملکرد ذهن
- گرفتگی عضلات
- ورم پا
- خشکی پوست و خارش آن
- فشار خون بالا (که کنترلش دشوار باشد)
- تنگی نفس (اگر مایع در ریهها جمع شود)
- درد در قفسه سینه (اگر مایع در اطراف دیواره قلب جمع شود)
علائم این بیماری غیر اختصاصی هستند؛ یعنی ممکن است ریشه در بیماری دیگری داشته باشند. برای مثال، نارسایی کلیه و ورم پا می‌توانند مرتبط به هم باشند؛ اما گاهی اوقات هم ورم پا می‌تواند دلیل دیگری داشته باشد.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنید
درصورت داشتن علایم نارسایی کلیه بیماری حتما به پزشک متخصص کلیه و مجاری ادراری مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری کلیوی به نارسایی کلیه جلوگیری کند. اگر شرایط پزشکی دارید که ممکن است خطر ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش دهد، پزشک ممکن است فشار خون و عملکرد کلیه شما را با آزمایش خون و ادرار کنترل کند.
علت‌های نارسایی کلیه
بیماری مزمن کلیوی زمانی رخ می‌دهد که یک بیماری یا شرایط خاص، عملکرد کلیه را مختل کند و باعث بدترشدن آسیب کلیه در طی چندین ماه یا چندین سال شود. بیماری‌ها و شرایطی که باعث این بیماری می‌شوند عبارتند از:
- دیابت نوع 1 یا 2
- فشار خون بالا
- گلومرولونفریت یا التهاب واحدهای فیلترکننده کلیه
- نفریت بینابینی یا التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف آن
- بیماری کلیه پلی کیستیک یا سایر بیماری‌های کلیوی ارثی
- مسدودبودن طولانی مدت مجاری ادراری، ناشی از بیماری‌هایی مانند بزرگ‌بودن پروستات، سنگ کلیه و برخی سرطان‌ها
- ریفلاکس مجاری ادراری (وضعیتی که در آن ادرار به کلیهها برگردد)
- عفونت مکرر کلیه که پیلو نفریت هم نامیده میشود.
متخصصان اورولوژی در دکترنکست
عوامل افزایش‌دهنده شانس ابتلا به بیماری مزمن کلیه
احتمال ابتلا به این بیماری در بعضی گروه‌ها بیشتر است. برای مثال، شانس ابتلا به نارسایی کلیه در سالمندان بیشتر از جوانان است. عواملی که می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد شامل موارد زیر است:
- دیابت
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
- سیگارکشیدن
- چاقی
- ساختار غیرطبیعی کلیه
- سن بالاتر
- استفاده مکرر از داروهایی که به به کلیه آسیب می‌زنند.
عوارض نارسایی کلیه چیست؟
بیماری مزمن کلیه می‌تواند هر قسمت از بدن شما را تحت تاثیر قرار دهد؛ این عوارض به اندازه‌ای جدی هستند که اگر درمان نارسایی کلیه انجام نشود، صدمات جبران‌ناپذیری به شخص وارد می‌کند و حتی خطر مرگ را در پیش دارد. عوارض بالقوه این بیماری شامل موارد زیر است:
- حبس‌شدن مایعات در بدن (این اتفاق منجر به تورم در پاها و بازوها، فشار خون بالا و ورود مایعات به ریه میشود)
- افزایش ناگهانی سطح پتاسیم در خون (می‌تواند عملکرد قلب را مختل و زندگی افراد را تهدید کند)
- کم خونی
- بیماری قلبی
- ضعیفشدن استخوان و افزایش خطر شکستگی آن
- کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ یا کاهش باروری
- آسیب به سیستم عصبی (باعث مشکل در تمرکز، تغییرات شخصیتی یا تشنج میشود)
- ضعیفشدن سیستم ایمنی بدن و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف
- پریکاردیت (التهاب غشای کیسه مانندی که قلب شما را می‌پوشاند)
- عوارض بارداری که برای مادر و جنین در حال رشد خطراتی را به همراه دارد
- آسیب غیر قابل درمان به کلیهها و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه
چطور از ابتلا به بیماری مزمن کلیه پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از نارسایی کلیه کاری سخت است؛ اما غیر ممکن نیست. میتوان خطر ابتلا به این بیماری را با انجام کارهای زیر کم کرد:
- دستورالعمل مربوط به داروهای بدون نسخه را دنبال کنید. هنگام استفاده از مسکن‌های بدون نسخه، حتما آن‌ها را طبق دستورالعمل مصرف کنید. مصرف بیش‌ازحد مسکن‌ها برای مدت طولانی می‌تواند منجر به آسیب کلیه شود.
- وزنتان را کنترل کنید. اگر وزنتان مناسب است، آن را با فعالیت کافی و تغذیه درست حفظ کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، با پزشک حود درباره استراتژی‌های کاهش وزن صحبت کنید.
- سیگار را کنار بگذارید؛ سیگار به کلیه‌های شما آسیب می‌زند و اگر بیماری کلیوی داشته باشید، آن را بدتر می‌کند.
- شرایط پزشکی‌تان را با کمک پزشک مدیریت کنید. اگر بیماری یا شرایطی دارید که خطر ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد، از پزشکتان برای کنترل آن کمک بگیرید و بهطور مرتب آزمایش دهید.
- فشار خونتان را پایین‌تر از 90/140 نگه دارید یا از پزشکتان بپرسید بهترین فشار خون برای شما چیست.
- اگر دیابت دارید، تا حد امکان در محدوده قند خونتان بمانید.
- کلسترول خونتان را کنترل کنید.
- میوه و سبزیجات بیشتری بخورید.
- نمک کمتر مصرف کنید.
روش‌های تشخیص بیماری مزمن کلیه
در اولین قدم برای تشخیص بیماری کلیوی، پزشک درباره سابقه پزشکی شما و خانواده‌تان سوال می‌پرسد. این سوال‌ها می‌تواند درباره فشار خون شما یا داروهایی که مصرف کرده‌اید باشد. در مرحله بعد، پزشک یک معاینه فیزیکی می‌کند. در این معاینه وضعیت قلب و عروق را بررسی می‌کند و یک معاینه عصبی هم انجام می‌دهد.
برای تشخیص بیماری کلیوی، احتمالا نیاز به آزمایش تشخیص نارسایی کلیه روش‌های خاص باشد تا مشخص شود بیماری‌تان در چه مرحله‌ای است. این آزمایش‌ها و روش‌ها شامل موارد زیر است:
- تشخیص با آزمایش‌های خون: این روش برای تعیین میزان وجود سموم و مواد زائد در خون است تا مشخص شود که کلیهها کارشان را به‌خوبی انجام می‌دهند یا خیر.
- آزمایش‌های ادرار: این آزمایش‌ها می‌توانند ناهنجاری‌هایی را نشان دهند که به نارسایی مزمن کلیه اشاره می‌کنند و در تشخیص علت بیماری هم کاربرد دارند.
- تشخیص نارسایی کلیه با سونوگرافی: پزشک ممکن است از سونوگرافی برای بررسی ساختار و اندازه کلیهها استفاده کند.
- برداشتن یک نمونه از بافت کلیه برای آزمایش: گاهی ممکن است پزشک این روش را پیشنهاد دهد تا عامل بیماری مشخص شود. برداشتن نمونه از کلیه با بی‌حسی موضعی و استفاده از یک سوزن بلند و نازک که از طریق پوست به کلیه شما داخل میشود، انجام میشود.
روش‌های درمان قطعی نارسایی کلیه
هیچ روش قطعی‌ای برای درمان نارسایی کلیه وجود ندارد. بسته به علت بیماری، بعضی از انواع بیماری‌های کلیوی قابل درمان هستند. با‌این‌حال، در بیشتر مواقع، بیماری مزمن کلیه هیچ درمانی ندارد. درمان نارسایی کلیه در مراحل اولیه معمولا شامل اقداماتی برای کمک به کنترل علائم و نشانه‌های بیماری، کاهش عوارض و کندکردن پیشرفت آن است. اگر کلیه‌های شما آسیب خیلی جدی دیده باشند، احتمالا به مرحله پایانی درمان نیاز داشته باشید.
درمان علت بیماری
در این روش، پزشک شما تلاش می‌کند تا علت بیماری کلیوی را کنترل کند. گزینه‌های درمانی بسته به علت، متفاوت است. متاسفانه آسیب کلیه حتی زمانی که یک بیماری زمینه‌ای مثل دیابت یا فشار خون کنترل شود، می‌تواند بدتر شود.
درمان عوارض
در این روش با کنترل عوارض بیماری میتوان از درد و ناراحتی بیمار کم کرد تا راحت‌تر بتواند زندگی کند. پزشک سعی می‌کند تا بر حسب نوع بیماری که شخص را درگیر می‌کند، بهترین دارو برای نارسایی کلیه را تجویز کند. درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروهای فشار خون بالا: وضعیت فشار خون در افراد مبتلا به بیماری کلیوی ممکن است بدتر از سایر افراد درگیر با فشار خون باشد. پزشک معمولا از «مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین»، برای کنترل فشار خون استفاده می‌کند.
داروهای فشار خون در ابتدا می‌توانند عملکرد کلیه را ضعیف کنند و سطح الکترولیت را تغییر دهند؛ پس، ممکن است برای نظارت بر وضعیت خود به آزمایش خون مکرر نیاز داشته باشید. پزشک همچنین ممکن است یک قرص ادرارآور و رژیم غذایی کم‌نمک را توصیه کند.
- داروهای تسکین تورم: افراد مبتلا به بیماری کلیوی اغلب، آب را در بدن خود نگه می‌دارند. این می‌تواند منجر به تورم در پاها و همچنین فشار خون بالا شود. داروهایی به نام «دیورتیک‌ها» می‌توانند به حفظ تعادل آب در بدن کمک کنند.
- داروهایی برای درمان کم‌خونی: مکمل‌های هورمون اریتروپویتین، گاهی اوقات با مقداری آهن، به تولید گلبول‌های قرمز کمک می‌کند. خستگی و ضعف ناشی از کم‌خونی ممکن است به این طریق رفع شود.
- داروهایی برای کاهش سطح کلسترول: پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش کلسترول تجویز کند. افراد مبتلا به بیماری کلیوی اغلب دارای سطح بالایی از کلسترول هستند که می‌تواند مشکلات قلبی را برایشان ایجاد کند.
- داروهایی برای محافظت از استخوان: مکمل‌های کلسیم و ویتامین D می‌توانند به جلوگیری از ضعیفشدن و شکستن استخوان‌ها کمک کنند. همچنین ممکن است دارویی برای کاهش فسفات خون و محافظت از عروق خونی در برابر آسیب رسوبات کلسیم برایتان تجویز شود.
- یک رژیم غدایی با پروتئین کمتر: جدا از تجویز قرص برای درمان نارسایی کلیه، تغییر رژیم غذایی هم به کنترل بیماری کمک می‌کند. همان‌طور که بدن شما پروتئین را از غذاها می‌گیرد، مواد زائدی تولید می‌کند که کلیهها باید از خون فیلتر کنند. پزشک ممکن است برای کم‌کردن فشار روی کلیهها توصیه کند که پروتئین کمتری مصرف کنید.
درمان مرحله نهایی بیماری مزمن کلیه
اگر کلیه‌های شما نتوانند به‌تنهایی از پس دفع سموم و مواد زائد بر بیایند، بیمار دچار نارسایی کامل یا تقریبا کامل کلیه شده است. در این مرحله بیمار نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد.
درمان جدید نارسایی کلیه
حدودا 20 سالی میشود که درمان جدیدی برای نارسایی کلیه پیدا نشده است. جدیدا داروهایی توانسته‌اند تاییدیه سازمان‌های معتبر جهانی از جمله FDA را بگیرند. چند داروی ضد دیابت و کاهنده گلوکز، تاثیرات مثبتی را روی نارسایی کلیه نشان داده‌اند. برای اطلاعات بیشتر درباه آن‌ها بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.
تغییر سبک زندگی و درمان خانگی نارسایی کلیه
به عنوان بخشی از درمان بیماری مزمن کلیوی، پزشک ممکن است رژیم غذایی خاصی را برای کمک به حمایت از کلیهها و کم‌کردن کاری که باید انجاد دهند، توصیه کند. در مقاله رژیم غذایی برای بیماری مزمن کلیه بهطور مفصل درباره این موضوع توضیح داده‌ایم. البته این کار با مشورت یک متخصص تغذیه انجام میشود. بعضی از راه‌های خانگی درمان نارسایی کلیه می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- دوری‌کردن از نمک: مصرف سدیم کمتر می‌تواند به عملکرد کلیهها و کمشدن آسیب وارده به آن‌ها کمک کند.
- غذاهای کم پتاسیم را امتحان کنید: مواد غذایی با پتاسیم بالا مانند موز، پرتقال، سیب زمینی، اسفناج، گوجه فرنگی است. خوراکی‌های کم پتاسیم مثل سیب، هویج، کلم، لوبیا سبز، انگور و توت فرهنگی می‌شوند. سیب بهترین میوه برای نارسایی کلیه است.
- دوری‌کردن از غذهای حاوی فسفر: فسفر هم مانند پتاسیم، کلیه را تحت فشار قرار می‌دهد. پس بهتر است مصرف غذاهای حاوی فسفر را هم محدود کنید.
درمان نارسایی کلیه در طب سنتی
استفاده از داروهای گیاهی برای این بیماری می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد. برخی از داروهای گیاهی که می‌تواند برای کلیه مفید باشد، عبارتند از:
- چای سبز
- دمنوش زنجبیل
- عرق زنیان
- دمونش گلپر
جمع‌بندی
کلیه به‌عنوان یکی از اعضای اصلی بدن، نقش تصفیه خون، تنظیم فشار خون و کنترل سطح الکترولیت بدن را بر عهده دارد. بیماری‌های کلیه، از جمله نارسایی کلیه، اگر کنترل و درمان نشوند می‌توانند تمام بدن را تحت تاثیر قرار دهند و عوارض بسیار جدی و جبران‌ناپذیری داشته باشند. در صورت مشاهده هر کدام از علائم نارسایی کلیه بهتر است به پزشک مراجعه کنید. این بیماری اگر در مراحل اولیه‌اش تشخیص داده شود، به‌سادگی قابل کنترل است.
منابع
