بزرگ شدن قلب که به آن کاردیومگالی هم گفته می‌شود، وضعیتی است که در آن قلب در اثر عواملی مانند عفونت، استرس یا در نتیجه سایر بیماری‌های قلبی بزرگ یا متسع می‌شود. این بیماری معمولا با علائم شایعی مثل تنگی نفس، تپش قلب و خستگی غیرعادی شناخته خواهد شد. در این مقاله قصد داریم تا به طور مفصل این بیماری را از علل تا درمان بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.
بزرگ شدن قلب چیست؟
بزرگ شدن قلب در اصطلاح پزشکی کاردیومگالی (Cardiomegaly) نامیده می‌شود و به معنای افزایش غیر طبیعی اندازه‌ی قلب است. در اثر این اختلال ممکن است قلب به طور غیر عادی ضخیم یا متسع شده باشد. بزرگ شدن قلب بسته به علت می‌تواند موقت یا دائمی بوده یا ممکن است فقط در قسمت‌هایی از قلب اتفاق بیفتد یا کل آن را در بر بگیرد.
بزرگ شدن قلب علت‌های مختلفی دارد. دلیل بروز این عارضه می‌تواند وجود اختلالی در خود این اندام باشد یا در اثر یک اختلال سیستمیک در بدن به وجود آید. در نتیجه آن قلب مجبور است برای جبران نقص به وجود آمده بیشتر از حد معمول فعالیت داشته باشد. این اتفاق مثل این است که به جای اینکه روی زمین قدم بزنید، همیشه در سربالایی راه بروید. در نهایت افزایش غیر طبیعی عملکرد با گذشت زمان باعث بروز بیماری بزرگ شدن قلب (کاردیومگالی) می‌شود.
تخمین عمر قلب بزرگ کار راحتی نیست؛ چون معمولا در اثر عوامل مختلف می‌توان از وخامت بیماری و افزایش شدت علائم جلوگیری کرد. بعضا حتی دیده شده است که با رعایت مراقبت‌های لازم و پایبندی به درمان و رژیم سالم فرد بیمار چندین سال بیشتر از زمان پیش‌بینی‌شده عمر می‌کند. معمولا افراد زیر بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند:
- سابقه خانوادگی بزرگ شدن قلب
- مصرف زیاد الکل یا مصرف مواد
- مصرف تنباکو
- فشار خون بالا
- سابقه سکته قلبی در خود یا اعضای خانواده
- شیوه زندگی کم‌تحرک
مقاله پیشنهادی: برای تپش قلب چه بخوریم
علت بزرگ شدن قلب چیست؟
هر عارضه‌ای که باعث شود قلب شما سخت‌تر و بیشتر کار کند، می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب شود. قلب ساختار ماهیچه‌ای دارد؛ بنابراین همان‌طور که با فعالیت و ورزش بیشتر حجم ماهیچه‌ها افزایش پیدا می‌کند، فعالیت بیشتر قلب هم بعد از مدتی باعث افزایش حجم و اندازه‌ی آن می‌شود. با این وجود برخلاف ماهیچه‌های بازو، قلب شما با بزرگ‌تر شدن، کارآمدتر نمی‌شود؛ بلکه عملکرد آن کاهش پیدا می‌کند و آسیب می‌بیند. مهم‌ترین دلایل بروز بیماری کاردیومگالی شامل موارد زیر هستند:
- بیماری عروق کرونر؛ شایع‌ترین علت بزرگ شدن قلب
- کم خونی
- میزان بالای آهن در خون (هموکروماتوز)
- بارداری
- روماتیسم قلبی و مفصلی
- آریتمی (ریتم غیر طبیعی قلب)
- سارکوئیدوز
- رسوب غیر معمول پروتئین در قلب (آمیلوئیدوز قلبی)
- کاردیومیوپاتی
- بیماری قلبی مادرزادی
- بیماری فشار خون بالا
- تجمع مایع در لایه پوشاننده‌ی قلب (افیوژن پریکارد)
- نارسایی کلیه
- میوکاردیت ناشی از عفونت ویروسی
- بیماری دریچه قلب
- پرکاری تیروئید
- کم‌کاری تیروئید.
- بیماری‌های ریوی مانند COPD و فشار خون ریوی
البته در برخی موارد استثنا بزرگ شدن قلب معمولا منجر به بیماری جدی نمی‌شود؛ مثلا در ورزشکاران حرفه‌ای. ورزش حرفه‌ای و مداوم در طی سالیان طولانی باعث افزایش اندازه قلب ورزشکاران می‌شود؛ با این وجود عملکرد قلب در این افراد طبیعی است و بعضا حتی بهتر از حالت عادی کار می‌کند.
فوق تخصصان جراحی قلب و عروق در دکترنکست
علائم بزرگ شدن قلب چیست؟
علائم هر بیماری می‌تواند با توجه به فیزیک بدن هر فرد، سبک زندگی و عوامل محیطی متفاوت باشد. بنابراین بیماری بزرگ شدن قلب در بعضی از افراد با تظاهرات شدیدی همراه است؛ در حالی که بعضی ممکن است با هیچ علامتی مواجه نشوند. اما به طور کل شایع‌ترین علائم بیماری بزرگ شدن قلب شامل موارد زیر است:
- سرگیجه
- ادم (تورم)، به ویژه در پاها، پاها یا شکم
- خستگی یا خستگی غیرعادی
- تپش قلب
- انرژی کم
- تنگی نفس؛ به خصوص هنگام دراز کشیدن
- بیدار شدن با تنگی نفس
- افزایش وزن در اطراف شکم
- نفخ شکم
علاوه بر آن عدم درمان مناسب و وخامت این بیماری می‌تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد. خطرات بزرگ شدن قلب شامل موارد زیر هستند:
- لخته‌شدن خون؛ این عارضه جریان خون را مسدود می‌کند و منجر به حمله قلبی، سکته مغزی یا آمبولی ریه (لخته شدن در ریه) می‌شود.
- بیماری نارسایی قلبی؛ معمولا در اثر هیپرتروفی بطن چپ (بزرگ‌شدن سمت چپ قلب) یا سوفل قلبی به وجود می‌آید.
- سوفل قلب؛ این بیماری در اثر اختلال در بسته‌شدن دریچه‌های قلب بروز پیدا می‌کند.
- مرگ ناگهانی قلبی؛ از عوارض کشنده کاردیومگالی ریتم غیر طبیعی ضربان قلب است که می‌تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد.
بزرگ شدن قلب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در ابتدا لازم است پزشک یک شرح حال کامل از وضعیت جسمی بیمار بگیرد و سابقه پزشکی او را بررسی کند. به همین علت ممکن است پزشک از شما راجع به سابقه ورزشی‌تان بپرسد و برای اطمینان از وجود اختلال با گوشی پزشکی صدای قلب شما را بسنجد. در کنار این بررسی‌ها پزشک علائم ظاهری بدن بیمار مثل ورم پا، ورم رگ‌های بدن و ریه‌ها را ارزیابی می‌کند؛ چون عملکرد ضعیف قلب می‌تواند باعث تجمع مایعات اضافی در بخش‌های مختلف بدن شود و همچنین ارتباط مستقیمی بین آب آوردن ریه و بزرگ شدن قلب وجود دارد.
در کنار این بررسی‌ها پزشک از آزمایشاتی برای تشخیص قطعی این بیماری کمک می‌گیرد:
- آزمایش خون؛ آزمایش خون ممکن است به تایید یا رد شرایطی که باعث بزرگ شدن قلب می‌شوند، کمک کند. اگر بزرگ شدن قلب همراه با درد قفسه سینه یا سایر علائم حمله قلبی رخ دهد، پزشک با درخواست آزمایش خون می‌تواند سطح وجود برخی از مواد ناشی از آسیب قلب را در بدن بررسی کند.
- اشعه ایکس قفسه سینه (Chest X-ray)؛ رادیوگرافی قفسه سینه با نشان‌دادن قلب و ریه به ارزیابی وضعیت این دو ارگان مهم بدن کمک می‌کند. اگر قلب در عکس رادیوگرافی بزرگ شود، معمولاً آزمایشات بیشتری برای تایید قطعی تشخیص و یافتن علت لازم است.
- الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)؛ در طی این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب اندازه‌گیری و بررسی می‌شود. برای انجام این تست تعدادی الکترود را روی قفسه سینه و بعضا روی بازوها و پاها قرار می‌دهند و الکترودها را به یک کامپیوتر وصل می‌کنند تا به کمک نمایشگر بتوانند میزان فعالیت قلب را ارزیابی کنند.
- اکوکاردیوگرافی؛ در طی این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از اندازه، ساختار و میزان حرکت قلب استفاده می‌کنند. اکوکاردیوگرافی حرکت جریان خون را در حفره‌های قلب نشان می‌دهد و در تعیین میزان عملکرد قلب بسیار موثر است. کاردیومگالی می‌تواند به عنوان علت بزرگ شدن ضربان قلب شناخته شود.
- تست ورزش یا تست استرس؛ در طی این آزمایش از بیمار خواسته می‌شود تا روی تردمیل راه برود یا دوچرخه‌سواری کند تا پزشک حین انجام فعالیت میزان عملکرد قلب را مورد بررسی قرار دهد. اگر نمی‌توانید ورزش کنید، ممکن است به صورت جایگزین داروهایی به شما داده شود که اثر ورزش را بر قلب شما تقلید کنند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری قلب (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)؛ در طول سی تی اسکن قلب، شما معمولا روی یک تخت دراز می‌کشید. یک لوله اشعه ایکس در داخل دستگاه در اطراف بدن شما می‌چرخد و از قلب و قفسه سینه شما در زوایای مختلف تصویربرداری می‌کند.
- کاتتریزاسیون قلبی؛ پزشک یک لوله نازک (کاتتر) را از طریق یک رگ خونی در بازو یا کشاله ران به یک سرخرگ در قلب می‌رساند و ماده‌ای رنگی را به داخل این لوله (کاتتر) تزریق می‌کند. به وسیله این ماده رنگی شریان‌های قلب با اشعه ایکس واضح‌تر نشان داده می‌شوند. در طول این آزمایش پزشک فشار درون حفره‌های قلب را اندازه‌گیری می‌کند تا ببیند خون با چه شدتی در قلب پمپاژ می‌شود. همچنین گاهی اوقات کمی از بافت قلب برای معاینه برداشته خواهد شد (بیوپسی).
بزرگ شدن قلب چگونه درمان می‌شود؟
معمولا بزرگ شدن قلب در اثر بروز اختلال و عارضه‌ی دیگری در بدن بروز پیدا می‌کند. در نتیجه فرایند درمان بیشتر بر درمان علت زمینه‌ای این بیماری تمرکز دارد. در این قسمت مقاله به بررسی همین موضوع می‌پردازیم و روش‌های مختلف درمان قطعی بزرگ شدن قلب را معرفی می‌کنیم. در قدم اول برای کاهش بروز عوارض این بیماری و جلوگیری از وخامت آن لازم است بیمار سبک زندگی خود را تغییر دهد. این تغییرات مفید در سبک زندگی شامل موارد زیر هستند:
- کاهش مصرف نمک
- ترک سیگار
- کاهش مصرف الکل
- کنترل مصرف مایعات
همچنین رایج‌ترین داروهای جلوگیری از بزرگ شدن قلب برای کاهش عوارض کاردیومگالی عبارتند از:
- داروهای ضد آریتمی برای حفظ ضربان قلب در یک ریتم طبیعی
- مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) به منظور کاهش فشار خون
- مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین برای کاهش فشار خون
- داروهای ضد انعقاد برای کاهش خطر لخته شدن خون
- بتابلوکرها برای کنترل فشار خون و بهبود عملکرد قلب
- دیورتیک‌ها برای کاهش میزان سدیم و آب در بدن
اگر بعد از گذشت زمان بهبودی حاصل نشد، لازم است با تشخیص پزشک در روند درمان تغییر ایجاد شود. همچنین در صورت تاثیر ناکافی دارو برای درمان این عارضه ممکن است به روش‌های درمانی پیشرفته‌تر یا جراحی نیاز باشد. در این قسمت به معرفی این روش‌های تخصصی می‌پردازیم:
- ضربان‌ساز (Pacemaker)؛ ضربان‌ساز یک دستگاه کوچک است که معمولاً در نزدیکی استخوان ترقوه تعبیه می‌شود. اگر ضربان قلب خیلی کند باشد یا متوقف شود، ضربان‌ساز تکانه‌های الکتریکی می‌فرستد تا قلب را تحریک کند که با سرعت ثابتی بکوبد.
- دفیبریلاتور قلبی قابل کاشت (ICD)؛ اگر بزرگ شدن قلب باعث مشکلات جدی ضربان شود یا در خطر مرگ ناگهانی قرار داشته باشید، جراح ممکن است از دستگاه دفیبریلاتور قلبی (ICD) استفاده کند. ICD وسیله‌ای است که با باتری کار می‌کند و در زیر پوست نزدیک استخوان ترقوه قرار می‌گیرد. این دفیبریلاتور قلبی به طور مداوم بر ریتم قلب نظارت می‌کند. اگر ICD ضربان قلب نامنظم را تشخیص دهد، شوک‌هایی با انرژی کم یا زیاد برای تنظیم مجدد ریتم قلب ارسال می‌کند تا ضربان قلب را به حالت طبیعی برگرداند.
- جراحی دریچه قلب؛ اگر بزرگ شدن قلب ناشی از بیماری دریچه قلب تشخیص داده شود، ممکن است برای ترمیم یا اصلاح دریچه آسیب‌دیده به جراحی نیاز باشد.
- جراحی بای‌پس عروق کرونر؛ اگر بزرگ شدن قلب به دلیل انسداد در عروق کرونر باشد، ممکن است برای تغییر مسیر جریان خون در اطراف شریان مسدود شده جراحی قلب باز انجام شود.
- دستگاه کمکی بطن چپ (LVAD)؛ اگر علائم بیماری قلبی یا نارسایی قلبی دارید، پزشک ممکن است LVAD را برای کمک به پمپاژ قلب شما توصیه کند. ممکن است یک دستگاه کمکی بطن چپ (LVAD) در زمانی که منتظر پیوند قلب هستید یا به عنوان یک درمان طولانی‌مدت برای نارسایی قلبی تعبیه شود.
- پیوند قلب؛ پیوند قلب آخرین گزینه درمانی برای قلب بزرگ شده‌ای است که قابل درمان نیست و به عنوان آخرین راه از این روش جراحی استفاده می‌شود.
درمان خانگی بزرگ شدن قلب
لازم است به محض تشخیص این بیماری درمان‌های دارویی و تخصصی را شروع کنید تا از عوارض کاردیومگالی در امان بمانید. به یاد داشته باشید که استفاده از درمان‌های خانگی به تنهایی نمی‌تواند جواب‌گوی نیاز قلب آسیب‌دیده‌ی بیمار باشد؛ اما استفاده از مواد طبیعی و گیاهی در کنار داروهای تجویز شده به کاهش شدت علائم بیماری کمک می‌کند. داروهای گیاهی موثر برای درمان بزرگ شدن شامل موارد زیر هستند:
- زردچوبه؛ زردچوبه را می‌توانید به مواد غذایی اضافه یا دو قاشق از آن را به چای یا آب گرم اضافه کنید و آن را بنوشید.
- فلفل هندی؛ یک چهارم قاشق چای‌خوری از فلفل هندی را به فنجان آب اضافه کنید و روزی دو فنجان از آن بنوشید.
- چای زنجبیل؛ چای زنجبیل را در برنامه غذایی خود اقرار دهید. برای این کار کافی است ریشه زنجبیل را ریز و به آب اضافه کنید. سپس حدود 10 تا 15 دقیقه آن را روی حرارت قرار دهید تا بجوشد.
- بابونه؛ نوشیدن چای بابونه قبل از خواب توصیه می‌شود. همچنین می‌توانید روغن بابونه را روی بدن بمالید و حدود 10 تا 15 دقیقه ماساژ دهید.
- نعناع؛ برگ نعناع را پودر و تقریبا به اندازه دو قاشق چای‌خوری آن را به یک فنجان آب اضافه کنید. سپس بعد از 10 تا 15 دقیقه قراردادن روی حرارت آن را بنوشید. نوشیدن روزی 2 فنجان از این چای توصیه می‌شود.
درمان بزرگ شدن قلب کودک
کاردیومیوپاتی کودکان که به آن بزرگ شدن قلب در کودک هم گفته می‌شود، یک مشکل قلبی جدی است. ممکن است درمان قطعی برای کاردیومیوپاتی کودکان وجود نداشته باشد، اما می‌توان تا حدودی آن را درمان کرد. تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی و تعبیه دستگاه در قلب با جراحی به مدیریت علائم کمک می‌کنند و منجر به کاهش پیشرفت بیماری می‌شوند. همچنین در موارد شدید ممکن است پیوند قلب ضروری باشد.
جمع بندی
در این مقاله به بررسی بیماری بزرگ شدن قلب (کاردیومگالی) پرداختیم. اگر تا به حال با علائم غیر طبیعی مشابه این عارضه مواجه شده‌اید یا سابقه خانوادگی این بیماری را دارید، بهتر است مراقبت‌های لازم را جدی بگیرید. برای مثال رژیم غذایی کم‌چرب و سالم داشته باشید، روزی 30 دقیقه ورزش کنید و از مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزید. همچنین توصیه می‌شود برای اطلاعات بیشتر راجع به یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری به مقاله «علت تپش قلب» مراجعه کنید تا شناخت بهتری درباره‌ی این عارضه و دلایل آن داشته باشید.
علاوه بر آن اگر به این بیماری مبتلا هستید و دارو مصرف می‌کنید، در صورت مواجهه با علائمی مثل درد قفسه سینه، تنگی نفس در حالت استراحت، درد یا سوزن سوزن‌شدن بازوها، گردن یا فک فورا به اورژانس مراجعه کنید. در انتها پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر در این زمینه سوالات خود را از متخصص قلب آنلاین دکترنکست بپرسید.
منابع:
clevelandclinic، mayoclinic، nortonchildrens، baptisthealth، cdc
