آخرین پیشرفت‌ها در زمینه واکسن ویروس HIV

HIV از نگاه سازمان جهانی بهداشت

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، ویروس HIV همچنان یک مشکل عمده بهداشت عمومی جهان است. این ویروس تاکنون جان ۳۶.۱ میلیون نفر (۲۷.۲-۴۷.۸ میلیون) را گرفته است. تا به امروز هیچ درمانی برای عفونت HIV یافت نشده، با این حال با افزایش دسترسی به روش‌های پیشگیری، تشخیص، درمان و مراقبت موثر، عفونت HIV به یک اختلال مزمن قابل کنترل تبدیل شده است. این اتفاق افراد مبتلا به HIV را قادر می‌سازد تا زندگی طولانی و سالمی داشته باشند.

در پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۳۷.۷ میلیون [۳۰.۲-۴۵.۱ میلیون] نفر مبتلا به HIV زندگی می‌کردند که بیش از دو سوم آن‌ها (۲۵.۴میلیون) در مناطق آفریقایی هستند. در سال ۲۰۲۰، ۶۸۰ هزار نفر به دلایل مرتبط با HIV جان خود را از دست دادند و ۱.۵ میلیون [۱-۲ میلیون] نفر به HIV مبتلا شدند. برای دستیابی به اهداف پیشنهادی جهانی که توسط UNAIDS تعیین شده است، باید تلاش‌های خود را برای جلوگیری از بدترین سناریوی مرگ و میر ناشی از HIV در طی ۱۰ سال آینده دو برابر کنیم.

بیماری‌زایی ویروس HIV

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) سیستم ایمنی را هدف قرار می‌دهد و دفاع افراد را در برابر بسیاری از عفونت‌ها و برخی از انواع سرطان که افراد دارای سیستم ایمنی سالم می‌توانند با آن‌ها مبارزه کنند، ضعیف می‌کند. ویروس، عملکرد سلول‌های ایمنی را از بین می‌برد و آن‌ها را مختل می‌کند. در نتیجه افراد آلوده به تدریج دچار نقص ایمنی می‌شوند. عملکرد سیستم ایمنی معمولاً با تعداد سلول‌های CD4 اندازه‌گیری می‌شود.

علائم و نشانه‌های عفونت با ویروس HIV

علائم HIV بسته به مرحله عفونت متفاوت است. اگرچه افراد مبتلا به HIV در چند ماه اول پس از آلودگی بیشتر مسری هستند، بسیاری از آن‌ها تا مراحل بعدی از وضعیت خود آگاه نیستند. در چند هفته اول پس از عفونت اولیه، افراد ممکن است هیچ علامتی از جمله تب، سردرد، بثورات پوستی یا گلودرد را تجربه نکنند. همانطور که عفونت به تدریج سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، علائم و نشانه‌هایی مانند تورم غدد لنفاوی، کاهش وزن، تب، اسهال و سرفه ممکن است ایجاد شوند. بدون درمان، افراد مبتلا همچنین ممکن است به بیماری‌های شدیدی مانند سل، مننژیت کریپتوکوک، عفونت‌های باکتریایی شدید و سرطان‌هایی مانند لنفوم و سارکوم کاپوزی مبتلا شوند.

روش‌های انتقال چیست؟

HIV می‌تواند از طریق تبادل انواع مایعات بدن از افراد آلوده مانند خون، شیر مادر، مایع منی و ترشحات واژن انتقال یابد. این ویروس همچنین در دوران بارداری و زایمان از مادر به فرزند منتقل می‌شود. افراد نمی‌توانند از طریق تماس معمولی روزمره مانند بوسیدن، در آغوش گرفتن، دست دادن و به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی، غذا یا آب، آلوده شوند. توجه به این نکته مهم است که افراد مبتلا به HIV که ART مصرف می‌کنند تجمع ویروس بسیار پایینی دارند و HIV را به شریک جنسی خود منتقل نمی‌کنند. بنابراین دسترسی زودهنگام به ART و حمایت برای ادامه درمان نه تنها برای بهبود سلامت افراد مبتلا به HIV بلکه برای جلوگیری از انتقال HIV نیز ضروری است.

ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی

پیشرفته‌ترین مرحله عفونت HIV، سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) است که در صورت عدم درمان، بسته به فرد، ممکن است ایجاد آن چندین سال طول بکشد. ایدز با ایجاد برخی سرطان‌ها، عفونت‌ها یا سایر تظاهرات بالینی شدید درازمدت مرتبط است.

چه درمان‌هایی در دسترس است؟

ایدز را می‌توان با رژیم‌های درمانی متشکل از ترکیبی از سه یا چند داروی ضد رتروویروسی (ART) مدیریت کرد. درمان ضد رتروویروسی فعلی عفونت HIV را درمان نمی‌کند، اما تکثیر ویروسی را در بدن فرد به شدت سرکوب می‌کند و به سیستم ایمنی فرد اجازه می‌دهد تا توانایی مبارزه با عفونت‌های فرصت‌طلب و برخی سرطان‌ها را تقویت کرده و دوباره به دست آورد.

توصیه سازمان جهانی بهداشت برای درمان ایدز

از سال ۲۰۱۶، WHO توصیه کرده است که همه افراد مبتلا به HIV از جمله کودکان، نوجوانان، بزرگسالان، زنان باردار و شیرده بدون توجه به وضعیت بالینی یا تعداد سلول‌های CD4، از ART مادام‌العمر استفاده کنند. علاوه بر استراتژی درمان جامع، WHO شروع سریع ART را برای همه افراد مبتلا به HIV توصیه ‌می‌کند. شروع سریع به معنای دریافت ART در همان روز اول تشخیص می‌باشد.

تا ژوئن ۲۰۲۱، ۸۲ کشور با درآمد کم و متوسط ​​گزارش دادند که این سیاست را اتخاذ کرده‌اند و تقریباً نیمی از آن‌ها اجرای آن را در سراسر کشور گزارش کردند. در سراسر جهان، ۲۸.۲ میلیون نفر مبتلا به HIV در سال ۲۰۲۱ درمان ART دریافت کردند. نرخ پوشش جهانی ART در سال ۲۰۲۰، ۷۳٪ بود. با این حال، تلاش‌های بیشتری برای گسترش درمان، به ویژه برای کودکان و نوجوانان، مورد نیاز است. تنها ۵۴٪ از کودکان مبتلا (۰-۱۴ ساله) در پایان سال ۲۰۲۰، درمان ART دریافت می‌کردند.

واکسن HIV، پیشرفتی امیدوارکننده در دنیای پزشکی

چرا ساخت واکسن برای ویروس HIV امری مشکل است؟

تنوع ژنتیکی بی‌سابقه ویروس HIV و توانایی ویروس در ایجاد عفونت مداوم برای تمام عمر از جمله موانعی هستند که محققان در مسیر ساخت واکسن این بیماری با آن روبه‌رو هستند. با توجه به پیچیدگی‌های گوناگون، راهکارهای سنتی برای تولید واکسن غیرعملی هستند و یا تا به‌حال موثر نبودند. فناوری‌ جدید، واکسن HIV حامل ایمونوژن‌هایی است که سلول‌های B سیستم ایمنی و ایجاد آنتی‌بادی را تحریک می‌کند. در واقع یک ابتکار مهم تحقیقاتی در IAVI توسعه فناوری‌هایی است که امکان رساندن کارآمد و موثر ایمونوژن‌ها به بدن را فراهم می‌کند.

دو فناوری برای دستیابی به واکسن ویروس HIV توسط IAVI و شرکای آن در حال بررسی است:

1. استفاده از وکتور ویروس در حال تکثیر

محققان در IAVI در درجه اول بر روی ویروس استوماتیت تاولی (VSV) تمرکز کردند. آن‌ها در حال کار بر روی یک وکتور VSV نوترکیب هستند که یک ژن HIV Envelope (HE) را در خود جای داده است. وکتور rVSV با درج ژن HIV برای استفاده به‌عنوان واکسن و عامل پیشگیری طراحی شده‌ است. اما می‌تواند کاربردهای درمانی نیز داشته باشد. IAVI همچنین برای تب لاسا، بیماری ویروسی ابولا سودان و کووید-19 واکسن‌های ناقل rVSV طراحی کرده است.

2. استفاده از RNA پیام‌رسان (mRNA)

IAVI و همکارانش در حال بررسی چگونگی استفاده از mRNA برای برانگیختن پاسخ ایمنی علیه ویروس HIV هستند.

آخرین پیشرفت‌ها در تولید واکسن ویروس HIV مبتنی بر فناوری mRNA

Moderna و International AIDS Vaccine Initiative (IAVI) کارآزمایی بالینی واکسن آزمایشی HIV را آغاز کرده‌اند. فناوری مورد استفاده در این واکسن، استفاده از  mRNA برای تولید ایمنی در مقابل ویروس است. این همان فناوری mRNA مورد استفاده در واکسن‌های COVID-19 ساخت شرکت مدرنا است که نتیجه‌بخش بود.

مکانیسم عمل واکسن مبتنی بر mRNA

mRNA موجود در این واکسن‌ها با ورود به بدن دستور تکثیر ایمونوژن‌هایی (آنتی‌ژن‌های سطحی که متعاقبا ایجاد واکنش ایمنی می‌کنند) را به سلول‌ها می‌دهند. این ایمونوژن‌ها آنتی‌ژن‌های موجود در سطح ویروس HIV هستند. در واقع ویروس HIV بعد از ورود به بدن از طریق این آنتی‌ژن‌ها توسط سلول‌های ایمنی شناسایی می‌شود. ایمونوژن‌هایی که توسط سلول‌های بدن و به دستور mRNA ساخته می‌شوند بیماری‌زا نیستند. چرا که نسخه ژنتیک اصلی ویروس در بدن وجود ندارد. مواجهه آن‌ها با سلول‌های ایمنی باعث تولید آنتی‌بادی و همچنین سلول‌های خاطره می‌شود. این پاسخ ایمنی باعث می‌شود سلول‌های ایمنی در بدو ورود ویروس آن را شناسایی کرده و واکنش ایمنی ایجاد کنند. بنابراین ممکن است ریسک ابتلا در افراد واکسینه کاهش یابد. در حال حاضر اولین دوز واکسن در این کارآزمایی تزریق شده و نتایج همچنان در دست بررسی است.

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام  تلگرام  لینکدین  آپارات  توییتر  فیسبوک  یوتیوب