امروزه با پیشرفت علم و فناوری در حوزه پزشکی و زنان، روش‌های پیشگیری از بارداری گسترش و تنوعی زیادی پیدا کرده است. انواع روش‌های فیزیکی و دارویی برای جلوگیری از بارداری وجود دارد. از جمله می‌توان به کاندوم یا آمپول ضد بارداری اشاره کرد. از میان این روش‌ها IUD (آی یو دی) یا دستگاه داخل رحمی یکی از روش‌های محبوب بارداری است که امروزه مورد استفاده زنان قرار می‌گیرد. اما آیا کسانی که آی یو دی گذاشتن احتمال بارداری دارند؟ احتمال بارداری با این روش چقدر است؟ آیا قرارگیری و گذاشتن آی یو دی درد دارد؟ این کار توسط چه کسی انجام می‌شود؟ عوارض دستگاه آی یو دی در صورت استفاده چیست؟ مراقبت‌های بعد از گذاشتن آی یو دی به چه صورت است؟ عوارض برداشتن آی یو دی چیست؟ آیا میان استفاده از آی یو دی و عفونت واژن ارتباطی وجود دارد؟ در ادامه این مقاله به تشریح دستگاه داخل رحمی یا IUD، انواع آن، عوارض و نکات پیرامون استفاده از آن می‌پردازیم.
دستگاه داخل رحمی (IUD) چیست؟
دستگاه داخل رحمی آی یو دی نوعی روش کنترل بارداری است که پزشک در رحم خانم قرار می‌دهد. IUDها رایج‌ترین نوع پیشگیری از بارداری برگشت‌پذیر طولانی اثر هستند. هنگامی که IUD قرار داده می‌شود، تا زمان تعویض آن (بسته به برند مورد استفاده، ۳ تا ۱۰ سال) لازم نیست فرد نگران کنترل بارداری باشد. روش‌های پیشگیری از بارداری طولانی اثر، که شامل IUD و ایمپلنت‌های ضد بارداری هستند، موثرترین شکل پیشگیری از بارداری بوده که نیازی به جراحی ندارند. عملکرد آی یو دی به این صورت است که با حضور در رحم، از لانه‌گزینی سلول تخم جلوگیری می‌کند. زمانی که فرد تصمیم به باروری داشته باشد، آی یو دی توسط پزشک یا ماما خارج می‌شود. باید به این نکته توجه داشت که آی یو دی برخلاف سایر اشکال پیشگیری از بارداری، مانند کاندوم، از عفونت‌های مقاربتی جلوگیری نمی‌کند. فرد می‌تواند از آی یو دی همراه با کاندوم برای جلوگیری از بارداری استفاده کند تا همزمان خطر ابتلا به عفونت‌های مقاربتی را نیز کاهش دهد.
انواع مختلف آی یو دی چیست؟
دو نوع آی یو دی وجود دارد، آی یو دی مسی و آی یو دی هورمونی. هر دو دارای فریمهای پلاستیکی هستند که در داخل رحم به شکل T باز می‌شوند. اندازه نخ آی یو دی باید به حدی باشد تا به داخل واژن امتداد یافته و در صورت لزوم ماما یا پزشک بتواند به کمک آن، دستگاه را از رحم خارج کند.
- آی یو دی مسی
آی یو دی مسی دارای سیم نازکی از جنس مس است که در اطراف قسمت ساق‌مانند آن می‌پیچد. ساقه آن به یک انتهای توپی ختم می‌شود که مانع از سوراخ شدن دهانه در هنگام قرار دادن IUD می‌گردد.
- IUD های هورمونی
قسمت بالایی و “T” مانند آی یو دی حاوی هورمون است که از طریق ساقه جریان می‌یابد.
هر دو نوع دستگاه آی یو دی حاوی عناصری هستند که باعث می‌شوند از طریق فرآیندهای تصویربرداری قابل شناسایی باشند. پزشک متخصص زنان یا ماما می‌تواند IUD را در طول بازدیدهای سلامتی بررسی کند تا مطمئن شود که به درستی در محل قرار گرفته است یا خیر. اگر در محل درست نباشد، علت پایین آمدن آی یو دی و یا افتادن نخ آی یو دی را بررسی می‌کنند.
چه کسانی نباید از IUD استفاده کنند؟
آی یو دی در کسانی که این شرایط را دارند توصیه نمی‌شود:
- افراد باردار
- افراد مبتلا به یک عفونت مقاربتی فعال
- افراد ابتلا به یک بیماری مقاربتی پرخطر
- ابتلا به سرطان دهانه رحم یا قرارگیری در معرض خطر بالا ابتلا به آن
- داشتن خونریزی غیر قابل توجیه از واژن
در صورتی که حساسیت به مس یا بیماری ویلسون دارید (یک بیماری ژنتیکی که باعث تجمع مس در بدن می‌شود) نباید از IUDهای مسی استفاده شود. اگر فرد بیماری شدید کبد یا سرطان سینه دارد، نباید از IUDهای هورمونی استفاده کند. اگر در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه هستید نیز نباید از IUD استفاده کنید.
آی یو دی چگونه عمل می‌کند؟
همه IUDها باعث پاسخ ایمنی می‌شوند. بدن آی یو دی را به عنوان یک مهاجم تشخیص می‌دهد و برای دفاع از خود وارد عمل می‌شود. این فرآیند منجر به التهاب می‌شود. التهاب در رحم محیطی را ایجاد می‌کند که برای اسپرم سمی است. در نتیجه، اسپرم نمی‌تواند به لوله‌های فالوپ برسد تا تخمک را بارور کند. خواص خاص مس و آی یو دی‌های هورمونی نیز از خروج اسپرم از رحم جلوگیری می‌کند.
IUDهای مسی: پاسخ التهابی را تشدید می‌کند و باعث می شود پوشش داخلی رحم (آندومتر) ملتهب شود. حتی اگر قرار باشد اسپرم یک تخمک را بارور کند، پوشش داخلی رحم لانه گزینی و رشد تخمک بارور شده (جنین) را دشوار می‌کند.
IUD های هورمونی: مقدار کمی از هورمون را به مرور زمان آزاد می کنند. لوونورژسترول مخاط دهانه رحم شما را غلیظ می‌کند و باعث می‌شود اسپرم به سمت لوله‌های فالوپ شنا کند. همچنین پوشش داخلی رحم شما را نازک می‌کند و تا حدی توانایی شما برای آزاد کردن تخمک را در طول چرخه قاعدگی سرکوب می‌کند. با پزشک خود در مورد اینکه کدام برند IUD برای شما مناسب‌تر است صحبت کنید.
ماندگاری آی یو دی
بسته به عواملی مانند سن و سلامت شما، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است به شما توصیه کند که می‌توانید با خیال راحت از یک دستگاه برای مدت طولانی‌تری استفاده کنید و همچنان از همان مقدار محافظت برخوردار شوید. راهنمایی‌های پزشک خود را دنبال کنید.
دستگاه داخل رحمی چگونه وارد می‌شود؟
فقط یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی، ماما یا متخصص زنان می‌تواند IUD را وارد، تنظیم یا خارج کند.
قبل از گذاشتن IUD چه اتفاقی می‌افتد؟
متخصص به فرد اطمینان می‌دهد که بر اساس سلامت و سبک زندگی، وی کاندید مناسبی برای IUD است. ممکن است لازم باشد قبل از جای‌گذاری آزمایش بارداری یا آزمایش بیماری‌های مقاربتی انجام شود. قبل از انجام این فرآیند با پزشک خود در مورد مدیریت درد صحبت کنید. بسیاری از افراد قرار دادن IUD را بدون مشکل تحمل می‌کنند. دیگر افراد از استفاده از IUD اجتناب می‌کنند زیرا نگران این هستند که این تجربه چگونه خواهد بود و چه نتایجی خواهد داشت. متخصص ممکن است توصیه کند که از قبل از داروهای ضد درد استفاده کنید تا هر گونه درد یا ناراحتی که ممکن است احساس کنید کاهش یابد. وی همچنین ممکن است ناحیه را قبل از عمل بی‌حس کند.
در حین قرار دادن IUD چه اتفاقی می‌افتد؟
قرار دادن IUD پانزده دقیقه یا کمتر طول می‌کشد. مشابه حالتی که برای انجام تست پاپ‌اسمیر یا معاینه واژینال لازم است، روی تخت قرار می‌گیرید. ممکن است برای کاهش هر گونه درد یا ناراحتی، یک بی‌حس کننده در نزدیکی دهانه رحم تزریق شود. متخصص از اسپکولوم برای باز کردن واژن استفاده می‌کند. هنگامی که متخصص IUD را وارد می‌کند، ممکن است گرفتگی خفیف تا شدید را احساس کنید.
بعد از گذاشتن IUD چه اتفاقی می‌افتد؟
ممکن است متوجه هیچ عارضه‌ای نشوید. همچنین ممکن است درد خفیف تا شدید را تجربه کنید. بهتر است که در هر صورت به خودتان زمان بهبودی کافی بدهید. اگر می‌توانید بقیه روز از کار مرخصی بگیرید و استراحت کنید. ممکن موارد زیر تجربه شود:
- احساس سبکی سر یا سرگیجه
- گرفتگی یا کمردرد
- خونریزی خفیف یا لکه‌بینی
استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه مثل ژلوفن و پدهای گرم کننده می‌تواند درد را کاهش دهد. پد و نوار بهداشتی می‌تواند به کنترل هرگونه خونریزی کمک کند.
فعالیت آی یو دی از چه زمانی آغاز می‌شود؟
آی یو دی مسی بلافاصله عملکرد خود را ایفا می‌کند. انواع هورمونی بسته به آن نقطه زمانی از چرخه قاعدگی که در آن هستید، از بارداری جلوگیری می‌کند. در حالی که منتظر اثرگذاری آی یو دی خود هستید، از سایر اشکال پیشگیری از بارداری مانند کاندوم زنانه یا مردانه استفاده کنید. استفاده صحیح از کاندوم ضروری است.
تاثیر آی یو دی در پیشگیری از بارداری
آی یو دی ۹۹ درصد در پیشگیری از بارداری موثر است. IUDها و ایمپلنت‌های ضد بارداری موثرترین روش‌های کنترل بارداری قابل برگشت موجود هستند.
مزایای آی یو دی
- ۹۹٪ درصد موفقیت‌آمیز است.
- از مصرف داروها و یا ابزار پیشگیری قبل از رابطه جنسی و یا پیشگیری با قرص اورژانسی رها می‌شوید.
- در صورت تصمیم به بارداری یا تغییر روش‌های پیشگیری از بارداری می‌توان آن را برداشت.
- از باردار شدن برای سال‌ها بدون هیچ‌گونه مراقبت مداوم جلوگیری می‌شود.
- شما را از نگرانی در مورد فراموش کردن قرص ضد بارداری، کاندوم و … رها می‌کند.
- برخی از مطالعات نشان داده‌اند که برخی از برندهای IUD می‌توانند خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم، سرطان آندومتر، سرطان تخمدان و بیماری التهابی لگن (PID) را کاهش دهند.
عوارض آی یو دی
- IUD می‌تواند چرخه قاعدگی شما را مختل کند. آی یو دی‌های مسی می‌توانند دردهای قاعدگی را بدتر کرده و خونریزی قاعدگی را به خصوص در چند ماه اول پس از قرار دادن آی یو دی افزایش دهند. انواع هورمونی می‌توانند دوره‌های ماهانه شما را به خصوص در چند ماه اول پس از قرار دادن نامنظم کنند. حتی ممکن است قاعدگی در این زمان رخ ندهد (آمنوره).
- نخ IUD ممکن است در ابتدا سفت باشد و شما یا همسرتان در حین مقاربت متوجه این موضوع شوید. با گذشت زمان، این نخ باید نرم شود. اگر آی یو دی شما را از داشتن یک زندگی جنسی سالم باز می‌دارد یا باعث می‌شود در حین رابطه جنسی درد داشته باشید، با پزشک خود صحبت کنید.
- اکثر افرادی که از IUD استفاده می‌کنند به تخمک گذاری ادامه می‌دهند یا هر ماه یک تخمک در طول چرخه قاعدگی خود آزاد می‌کنند. تخمک‌گذاری ممکن است باعث ایجاد کیست‌های تخمدان شود، توده‌هایی که معمولاً بی‌ضرر هستند و خود به خود برطرف می‌شوند.
متخصصان زنان و زایمان و نازایی در دکترنکست
خطرات IUD
آی یو دی بی‌خطر و موثر در نظر گرفته می‌شود. عوارض اگرچه نادر است، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خروج: آی یو دی ممکن است از رحم خارج شود. معمولاً در طول قاعدگی، در چند ماه اول پس از قرار دادن آن رخ می‌دهد.
- سوراخ شدن رحم: دیواره رحم ممکن است در حین قرار دادن آن سوراخ شود.
- بارداری پرخطر: اطمینان از اینکه آی یو دی خود را بیش از تاریخ انقضای آن استفاده نمی‌کنید می‌تواند از بارداری پرخطر جلوگیری کند.
- عفونت: هنگامی که IUD قرار داده می‌شود، باکتری‌ها می‌توانند وارد بدن شده و باعث عفونت شوند. احتمال بروز عفونت در ۲۰ روز اول پس از جای‌گذاری وجود دارد.
جمع بندی
آی یو دی یک روش ایمن، موثر و راحت برای کنترل بارداری است. پس از قرار دادن آن، این دستگاه می‌تواند برای چندین سال از بارداری جلوگیری کند. دو نوع آی یو دی وجود دارد. آی یو دی مسی و آ یو دی هورمونی. هر نوع ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. مکانیسم عمل اصلی آی یو دی به این صورت است که این دستگاه در رحم به عنوان عامل خارجی شناخته می‌شود و منجر به ملتهب شدن محیط رحم می‌شود. این محیط برای اسپرم سمی است. در کنار این موضوع، این دستگاه با حضور خود در رحم به صورت فیزیکی از لانه‌گزینی جلوگیری می‌کند. می‌توانید با دریافت ویزیت متخصص زنان آنلاین، پاسخ سوالات خود را در مورد آی یو دی، مزایا و عوارض آن بپرسید.
