اسهال نوزاد چرا رخ می‌دهد و چگونه باید آن را مدیریت کرد؟ چه نکاتی را باید در مورد درمان اسهال نوزادان بدانیم؟ چه زمانی اسهال در نوزادان خطرناک است و باید به پزشک مراجعه کرد؟ راه حل جلوگیری از اسهال نوزاد و مدیریت آن چیست؟ اسهال نوزادان و اسهال اطفال میتواند برای خود کودک و والدین او آزاردهنده باشد. اسهال در واقع یک علامت گوارشی است که به دنبال یک علت زمینه‌ای رخ می‌دهد. شدت اسهال در نوزادان و شیرخواران متغیر بوده و جوانب متعددی وجود دارد که تعیین‌کننده وخامت حال کودک است. همه موارد اسهال در نوزادان جدی و خطرناک نیست، اما مهم است که والدین و مراقبین کودک، بینشی عمیق نسبت به اسهال داشته و بتوانند شرایط جدی‌تری را پیرامون این علامت شایع در کودک خود، تشخیص دهند. در ادامه به بحث پیرامون اسهال در نوزادان و شیرخواران (سن ۰ تا ۱۲ ماه) می‌پردازیم.
اسهال نوزاد و شیرخوار: تعریف اسهال را بدانیم
افزایش ناگهانی تعداد دفع و شل شدن مدفوع
اگر در مورد اسهال کودک خود نگران هستید، لازم است تعریف درست آن را بدانید. اسهال به معنای سه مرتبه یا دفعات بیشتر مدفوع آبکی یا خیلی شل است. اما چرا سه مرتبه؟ این به این دلیل است که یک یا دو مرتبه مدفوع شل میتواند با تغییر در رژیم غذایی کودک، به طور طبیعی رخ دهد. همچنین اسهال نوزاد برای دندان درآوردن نیز ممکن است رخ دهد که در این مورد نیز شدت آن خفیف بوده و نیازی به نگرانی نیست.
اسهال نوزاد و شیرخوار: علت اسهال حاد
- ویروس‌ها (مانند روتاویروس): عفونت روده با انواع ویروس‌ها شایعترین علت اسهال حاد است.
- باکتری‌ها (مانند سالمونلا): علت کمتر شایع اسهال بوده که اغلب با رگه‌هایی از خون در مدفوع همراه است.
- ژیاردیا (انگل): احتمال شیوع اسهال انگلی با ژیاردیا در مراکز مراقبت از کودکان بیشتر است.
- اسهال آنتی‌بیوتیکی: بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث اسهال خفیف می‌شوند. این وضعیت را با حساسیت کودک اشتباه نگیرید. اسهال آنتی‌بیوتیکی یک واکنش آلرژیک نیست و باید به دادن آنتی‌بیوتیک به کودک خود ادامه دهید. در صورت بروز علائم جدی با پزشک خود تماس بگیرید.
موارد جدی‌تر
برای مدیریت بهینه و درمان اسهال نوزاد، باید بتوانیم موارد جدی‌تر آن را بشناسیم. اغلب موارد اسهال حاد که به دنبال عفونت ویروسی اتفاق بیفتند، خفیف هستند و خود‌به‌خود برطرف می‌شوند. بیشتر اسهال‌های باکتریایی نیز خود به خود از بین می‌روند. اما تعداد کمی از موارد اسهال باکتریایی در نوزادان ممکن است باعث عفونت شدید روده بزرگ (مانند کولیت شیگلا) شوند. عفونت روده‌ها با باکتری C.difficile نیز یک علت جدی دیگری است که میتواند پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قوی در کودک ایجاد شود.
اسهال نوزاد و شیرخوار: عارضه جدی اسهال
اگر چه اسهال برای خود کودک و خانواده او ناخوشایند و آزاردهنده است، موارد خفیف و خود محدود شونده آن با عوارض جدی همراه نبوده و نیازی به نگرانی نیست. اما در موارد جدی و طول کشیده اسهال کودکان، خطر جدی کمآبی وجود دارد. کم آبی بدن مهمترین عارضه جدی اسهال است که در صورت تداوم آن و عدم مدیریت صحیح، میتواند به وخامت حال کودک بینجامد.
اسهال نوزاد و شیرخوار: علل اسهال مکرر
ممکن است اسهال کودک شما حاد نباشد و مکررا شل شدن مدفوع را در کودک خود مشاهده کنید. اما علت اسهال مکرر در نوزاد چیست؟
آلرژی به شیر گاو
ممکن است شیرخوار شما به شیر گاو حساسیت داشته باشد. این شرایط میتواند باعث مدفوع شل و لزج در نوزادان شود. همچنین آلرژی به شیر گاو ممکن است با رگه‌های خونی در مدفوع کودک تظاهر یابد. نکته مهمی که در مورد این نوع اسهال به تشخیص کمک می‌کند، زمان شروع آن است. این نوع آلرژی اغلب در ۲ ماه اول زندگی آغاز شده و با مصرف انواع شیر خشک حاوی شیر گاو تشدید می‌شود. برای مدیریت این آلرژی در نوزادان و شیرخواران اجتناب از شیرخشک‌های حاوی پروتئین شیر گاو ضروری است.
عدم تحمل لاکتوز
علت دیگر اسهال مکرر در شیرخواران عدم تحمل لاکتوز است. لاکتوز قند موجود در شیر است. بسیاری از افراد نمی‌توانند لاکتوز را جذب کنند. باکتری‌های روده لاکتوزی که بدن نتوانسته جذب کند را به گاز تبدیل می‌کنند. علائم اصلی عدم تحمل به لاکتوز عبارتند از افزایش گاز روده، مدفوع شل و نفخ معده است. این وضعیت معمولاً در سن ۴ یا ۵ سالگی شروع می‌شود. این نوع حساسیت اغلب در خانواده‌ها و به صورت ژنتیکی رخ می‌دهد.
اسهال نوزاد و شیرخوار: تعیین شدت اسهال
همه موارد اسهال همواره شدت یکسانی ندارند. برای مدیریت شرایط اسهال در نوزادان و کودکان، لازم است که شدت آن را بتوانیم به صورت تقریبی مشخص کنیم. این رویکرد به مدیریت بهینه شرایط کمک می‌کند.
- اسهال خفیف: دفع ۳ تا ۵ مرتبه مدفوع آبکی در روز
- اسهال متوسط: دفع ۶ تا ۹ مرتبه مدفوع آبکی در روز
- اسهال شدید: دفع ۱۰ مرتبه یا بیشتر مدفوع آبکی در روز
همانطور که بالاتر اشاره کردیم، خطر اصلی و مهم اسهال کمآبی بدن است. صرفا، مدفوع شل باعث کم آبی بدن نمی‌شود. مدفوع مکرر و آبکی میتواند به کم آبی بدن منجر شود.
اسهال نوزاد و شیرخوار: تشخیص کم آبی بدن
کم آبی بدن به این معنی است که بدن مایعات زیادی از دست داده است. این شرایط میتواند با استفراغ و یا اسهال اتفاق بیفتد. در کنار تشخیص علت استفراغ نوزاد و اسهال او، باید بتوان شدت کم آبی را به طور تقریبی تعیین کرد. برای تعیین کم آبی کاهش وزن بیش از ۳ درصد مورد نیاز است. اسهال خفیف یا استفراغ خفیف باعث این امر نمی‌شود. همچنین کاهش اندک مصرف مایعات، به کم آبی بدن منجر نمی‌شود. کم آبی بدن مهمترین عارضه اسهال است. این عارضه دلیل اصلی برای مراجعه فوری به پزشک است.
این موارد نشانه‌های کم آبی بدن هستند:
- کاهش ادرار (عدم دفع ادرار در بیش از ۸ ساعت) در اوایل کم آبی اتفاق می‌افتد. رنگ زرد تیره هم نشانه کم آبی است. اگر رنگ ادرار به رنگ زرد روشن باشد، کودک شما به احتمال زیاد دچار کم آبی نیست.
- خشکی زبان و داخل دهان؛ صرفا به لب‌های خشک اکتفا نکنید.
- خشکی چشم؛ کاهش یا عدم وجود اشک چشم
- فونتانل‌های نرم و فرو رفته در نوزادان (فونتانل حفره‌ای در بالا و پس‌سر نوزاد است که به دلیل عدم اتصال کامل استخوان‌ها وجود دارد)
- بازگشت آهسته خون در تست بازگشت خون، این تست به این صورت است که نوک انگشت کودک را فشار می‌دهید تا زیر ناخن سفید شود، سپس رها می‌کنید. اگر بازگشت خون به قسمت تحت فشار و صورتی شدن مجدد زیر ناخن، بیش از ۲ ثانیه طول بکشد، بدن کودک کم آب است. ابتدا روی تصویر کوچک فشار دهید و آن را رنگ پریده کنید.
- بی‌حالی، خستگی یا کسالت نوزاد، اگر کودک شما هوشیار، شاد و بازیگوش است، دچار کم آبی نیست.
اسهال در نوزاد مصرف‌کننده شیر مادر
تشخیص اسهال در نوزادی که با شیر مادر تغذیه می‌شود، گاهی سخت است. مدفوع معمولی نوزاد یا شیرخواری که با شیر مادر تغذیه می‌شود شل (اغلب آبکی) است. مدفوع زرد است، اما گاهی اوقات ممکن است سبز باشد. رنگ سبز از صفرا است و بنابراین هر مدفوع آبکی سبز رنگی بیانگر اسهال سبز نوزاد و ابتلا به بیماری نیست. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند اغلب بیش از ۶ مرتبه در روز دفع مدفوع دارند. تا ۲ ماهگی ممکن است بعد از هر بار تغذیه مدفوع دفع کنند. اما،
- اگر دفعات مدفوع ناگهان زیاد و قوام آن شل شد، به اسهال مشکوک شوید.
- اگر ۳ مرتبه یا دفعات بیشتری، مدفوع شل‌تر و آبکی‌تر مشاهده کردید، کودک اسهال دارد.
- اگر مدفوع حاوی مخاط، خون یا بوی بد باشد، به اسهال اشاره دارد.
- سایر سرنخ‌های اسهال، بد غذا خوردن، بی‌حالی یا تب است.
اسهال در نوزادان مصرف‌کننده شیر خشک
- نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، در هفته اول روزانه ۱ تا ۸ مرتبه مدفوع دفع می‌کنند. سپس میزان دفع به ۱ تا ۴ مرتبه در روز کاهش می‌یابد. این وضعیت تا ۲ماهگی ادامه دارد. رنگ مدفوع در این نوزادان زرد و غلیظ، مانند کره بادام زمینی است.
- اگر تعداد دفعات مدفوع به صورت ناگهانی زیاد و مدفوع شل شد به اسهال مشکوک شوید.
- اگر ۳ مرتبه مدفوع آبکی یا بیشتر در روز مشاهده کردید، کودک اسهال دارد.
- اگر مدفوع حاوی مخاط، خون یا بوی بد باشد، به اسهال اشاره دارد.
- سایر سرنخ‌های اسهال، بی‌اشتهایی، بی‌حالی یا تب است.
اسهال در نوزادان: چه زمانی در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنیم؟
- کودک شما بی‌حرکت است
- به نظر شما فرزندتان یک وضعیت اورژانسی تهدید کننده زندگی دارد
- کودک مشکوک به کمآبی بوده و در بیش از ۸ ساعت گذشته ادرار نداشته، ادرار بسیار تیره بوده یا دهان بسیار خشک است
- خون در مدفوع وجود دارد
- دل درد نوزاد، در همراهی با اسهال مداوم بوده و بیش از ۲ ساعت طول بکشد
- نوزاد ۳ مرتبه یا بیشتر استفراغ کند
- سن کودک کمتر از ۱ماه بوده و در ۲۴ ساعت گذشته ۳ مرتبه یا بیشتر مدفوع اسهالی داشته باشد
- اسهال شدید باشد (۱۰ مرتبه یا بیشتر مدفوع آبکی در ۲۴ ساعت گذشته)
- تب بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد
- تب در نوزاد کمتر از ۱۲هفته (در این کودکان، قبل از معاینه پزشک به کودک خود داروی تب‌بر ندهید)
- سیستم ایمنی کودک ضعیف باشد، به عنوان مثال موارد ابتلا به بیماری سلول داسی شکل، HIV، سرطان، پیوند اعضا یا مصرف استروئیدهای خوراکی
- کودک شما بسیار بیمار و بدحال به نظر می‌رسد
برای نوبت دهی پزشکان در دکترنکست کلیک کنید.
در موارد زیر طی ۲۴ ساعت با پزشک تماس بگیرید
- اسهال متوسط، ۶ مرتبه یا بیشتر مدفوع آبکی در ۲۴ساعت گذشته
- تب بیش از ۳ روز
- تماس نزدیک با شخص یا حیوانی که اسهال باکتریایی دارد
- تماس با خزنده (مار، مارمولک یا لاک پشت) در ۱۴ روز گذشته
- سفر به کشور در معرض خطر شیوع اسهال در ماه گذشته
اسهال نوزاد: توصیه‌های مراقبتی برای اسهال
برای اسهال نوزاد چی خوبه؟ آنچه باید در مورد اسهال بدانیم این است که:
- بیشتر موارد اسهال توسط یک ویروس ایجاد می‌شود.
- عفونت‌های باکتریایی به عنوان علت اسهال شایع نیستند.
- اسهال مکانیسم دفاعی بدن برای خلاص شدن از شر میکروب‌ها است. از مصرف خودسرانه شربت اسهال و انواع داروهای ضد اسهال اجتناب کنید.
- خطر اصلی اسهال کمآبی بدن است. کمآبی بدن به این معنی است که بدن مایعات زیادی از دست داده است.
- اکثر کودکان مبتلا به اسهال نیازی به مراجعه به پزشک ندارند.
در ادامه به چند نکته پیرامون چگونگی جلوگیری از اتلاف مایعات می‌پردازیم:
اسهال خفیف:
- اکثر کودکان مبتلا به اسهال خفیف میتوانند رژیم غذایی معمولی داشته باشند.
- برای جلوگیری از کمآبی بدن، کودک باید مایعات بیشتری بنوشد. شیر خشک یا شیر مادر گزینههای خوبی برای اسهال هستند.
- از آب میوه، نوشابه یا انواع نوشیدنیهای شیرین استفاده نکنید. این نوشیدنیها میتوانند اسهال کودک را تشدید کنند.
- غذاهای جامد، خصوصا غذاهای نشاستهای را ادامه دهید.
اگر کودک با شیرخشک تغذیه می‌شود
- به دادن شیر خشک ادامه دهید اما بیشتر از مواد غذایی استفاده کنید. به علت کمآبی، کودک ممکن است تشنه باشد، به اندازه‌ای که فرزندتان مایل است شیر خشک بدهید.
- شیرخشک را به روش معمولی تهیه کنید. شیرخشک تهیه شده برای نوزاد حاوی مقدار زیادی آب است و به آب بیشتری نیاز ندارد.
- مصرف غذاهای جامد در دوره اسهال مفید است. اگر از غذاهای کودک استفاده می‌کنید، آنها را ادامه دهید. غلات بهترین نوع مواد غذایی هستند.
اگر نوزاد با شیر مادر تغذیه می‌شود
- شیر بیشتری به نوزاد خود بدهید.
- همچنین اگر مقدار شیر مادر با میزان از دست دادن مایعات سازگاری ندارد، مایعات اضافی بدهید. می‌توانید از محلول‌های ORS برای احیای مایعات بدن نوزاد استفاده کنید.
- اگر از غذاهای کودک استفاده می‌کنید، آنها را ادامه دهید. غلات بهترین گزینه غذایی برای کودکان هستند.
متخصصان بیماری های کودکان در دکترنکست
اسهال نوزاد و شیرخوار: محلول‌های آبرسانی خوراکی یا ORS
ORS مایع خاصی است که میتواند به کودک شما کمک کند هیدراته بماند. ترکیب این دارو به گونه‌ای است که علاوه بر جبران مایعات از دست رفته، تعادل برهم‌خورده الکترولیت‌ها را نیز احیا می‌کند. ORS اغلب به صورت ساشه‌هایی موجود است که باید با یک لیتر آب جوشیده سرد ترکیب شده و مورد استفاده نوزاد قرار گیرد. چه زمانی باید استفاده از ORS را آغاز کرد؟ اگر فکر می‌کنید کودک دهیدره است و آب زیادی از دست داده، در موارد اسهال مکرر و آبکی ORS را شروع کنید. مایعات بدن کودک را با استفاده از ORS افزایش دهید. به دادن شیر مادر، شیر خشک یا غذایی که به کودک می‌دادید، ادامه دهید. مقدار ORS لازم برای احیای مایعات بدن نوزاد چقدر است؟ در نوزادان، ۶۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر ORS بعد از هر مدفوع آبکی حجیم توصیه می‌شود.
نکته‌ای که باید در مورد ORS مدنظر داشته باشید این است که نباید آن را به عنوان تنها مایع مصرفی، بیش از ۶ ساعت به کودک بدهید. این مایع کالری ندارد و فقط آب و املاح است. نوزاد به کالری نیاز دارد و در صورت تداوم این نوع رژیم، کالری کافی دریافت نخواهد کرد.
اسهال نوزاد: مدیریت تب
برای موارد تب بالاتر از ۳۹ درجه سانتیگراد، می‌توانید از قطره استامینوفن استفاده کنید.
انتخاب دیگر داروی ایبوپروفن است. از مصرف ایبوپروفن تا سن ۶ ماهگی خودداری کنید.
نکته‌ای که لازم است در مورد تب بدانیم این است که تب‌های کمتر از ۳۹ درجه سانتیگراد برای مبارزه با عفونت‌ها مهم هستند. در تمامی موارد تب لازم است که نوزاد خود را به خوبی هیدراته نگه دارید. دمای مایعات مصرفی را کاهش دهید.
پیشگیری از حساسیت ناشی از پوشک
- بعد از هر بار دفع اسهال، ناحیه باسن کودک را به خوبی با آب بشویید تا از بثورات ناشی از تماس پوست با مدفوع و پوشک جلوگیری کنید.
- برای محافظت از پوست، از پماد‌های پوستی مخصوص نوزادان و شیرخواران استفاده کنید. این اقلام را روی پوست اطراف مقعد بمالید و سپس کودک را پوشک کنید.
اسهال نوزاد و شیرخوار: آنچه باید انتظار داشت
- پس از اینکه مدفوع به حالت عادی برگشت، کودک شما میتواند به روال عادی تغذیه‌ای خود باز گردد.
- تب نیز باید از بین برود.
- اسهال ویروسی ممکن است ۵ تا ۱۴ روز طول بکشد.
- اسهال شدید فقط در ۱ یا ۲ روز اول رخ می‌دهد. اما، مدفوع شل میتواند ۱ تا ۲ هفته ادامه داشته باشد.
- اگر خون در اسهال وجود داشت، کودک شما مشکوک به کمآبی بود (در ۸ ساعت گذشته ادرار نداشته، ادرار بسیار تیره بوده یا دهان بسیار خشک بود)، اسهال بیش از ۲هفته طول کشید، حال عمومی کودک در حال بدتر شدن بود یا در مورد سلامت او نگران بودید، با پزشک تماس بگیرید.
جمع‌بندی
اسهال نوزاد یافته‌ای شایع بوده و ممکن است باعث ناراحتی کودک و نگرانی والدین شود. آنچه باید در مورد اسهال نوزادان و شیرخواران بدانیم این است که همه موارد اسهال نیاز به مراجعه به پزشک ندارد. موارد اسهال خفیف، در خانه و با مراقبت موثر مدیریت می‌شود. شایعترین عامل، اسهال حاد ویروسی بوده و موارد اسهال باکتریایی کمتر شایع است. مهمترین عارضه اسهال کمآبی بدن بوده و شناخت علائم و نشانه‌های آن برای مدیریت بهتر بیماری مهم است. در دوران اسهال نوزاد، در صورت مشاهده هر علامت خطرناک و مهم و همچنین تشدید کمآبی بدن، باید به پزشک مراجعه شود. برای نوبت دهی پزشکان فوق تخصص نوزادان کلیک کنید.
منبع:
