امسال با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، خودمان را برای روزه داری در عید نوروز آماده می‌کنیم. روزه‌داری در ماه مبارک رمضان از اعمال مهم دینی برای مسلمانان سراسر جهان است. این عمل بدن را در شرایط غذایی بسیار متفاوتی قرار می‌دهد. در این میان، افراد دیابتی باید توجه بیشتری به عمل روزه‌داری و تاثیرات آن داشته باشند. رابطه دیابت و روزه داری چیست؟ مهم است که جوانب مختلف ابتلا به دیابت و روزه داری را بدانیم و تصمیمی منطقی پیرامون روزه داری در این ایام بگیریم.
دیابت و روزه داری: دیابت و قند خون
هنگامی که غذا، به‌ویژه کربوهیدرات‌ها را مصرف می‌کنید، بدن شما آن را به گلوکز تجزیه می‌کند. گلوکز منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن است. در یک فرد سالم بدون دیابت، هورمون انسولین با تسهیل جذب گلوکز از جریان خون به درون سلول‌ها به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. در افراد مبتلا به دیابت، این روند مختل می‌شود. در دیابت نوع 1، لوزالمعده انسولین تولید نمی‌کند، در حالی که در دیابت نوع 2، بدن در برابر اثرات انسولین مقاوم شده یا به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند. در نتیجه، افراد مبتلا به دیابت ممکن است سطح قند خون بالا (هیپرگلیسمی) را تجربه کنند.
دیابت و روزه داری: تاثیر روزه بر قند خون
روزه داری کوتاه مدت
وقتی مدت کوتاهی روزه هستید، بدن شما شروع به استفاده از گلوکز ذخیره شده در کبد (گلیکوژن) می‌کند. در ابتدا، این امر می‌تواند باعث افزایش جزئی در سطح قند خون شود؛ زیرا کبد گلوکز ذخیره شده را برای حفظ قند خون در محدوده طبیعی آزاد می‌کند. با این حال، اگر روزه شما ادامه یابد، به‌ویژه در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا کسانی که داروهای محرک تولید انسولین (از جمله سولفونیل اوره‌ها مثل گلی‌بن‌کلامید) را مصرف می‌کنند، خطر ابتلا به سطح قند خون پایین (هیپوگلیسمی) وجود دارد. این به این دلیل اتفاق می‌افتد که دریافت گلوکز در رژیم غذایی وجود ندارد و داروها ممکن است همچنان ترشح انسولین را تحریک کرده و منجر به افزایش نسبی انسولین بدون گلوکز کافی برای برقراری تعادل شود.
روزه متناوب
روزه داری متناوب شامل چرخشی بین دوره‌های روزه‌داری و غذا خوردن است. رویکردهای رایج رژیم روزه داری متناوب شامل روزه گرفتن به مدت ۱۶ ساعت در روز یا روزه گرفتن برای یک روز کامل، یک یا دو بار در هفته است. فارغ از انواع رژیم روزه متناوب (فستینگ)، روزه متناوب می‌تواند جنبه دینی نیز داشته باشد. آنچه به عنوان روزه داری در ایام ماه رمضان می‌شناسیم روزه متناوب در یک شبانه روز به مدت یک ماه است. این مدت (یک ماه) بیشتر از دوره‌های فستینگ متناوب در رژیم‌ها غذایی مختلف بوده و نیاز به ملاحظات دقیق‌تری دارد.
به‌طور کلی مطالعات نشان می‌دهد که روزه داری متناوب ممکن است اثرات مفیدی بر کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ داشته باشد. با افزایش دوره روزه داری، روزه داری متناوب می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین، کاهش مقاومت به انسولین و کاهش وزن کمک کند. این عوامل به تنظیم بهتر قند خون کمک کرده و ممکن است منجر به کاهش وابستگی به داروهای دیابت شود.
در طول روزه داری طولانی
اگر کسی به مدت طولانی غذا نخورد، بدن ذخایر گلیکوژن خود را تمام کرده و شروع به تجزیه چربی ذخیره شده برای تولید کتون می‌کند. کتون به عنوان منبع انرژی جایگزین عمل می‌کند. در نتیجه، سطح قند خون به تدریج کاهش یافته و خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی)، به‌ویژه در افراد مبتلا به دیابت که داروهای کاهش‌دهنده قند خون مصرف می‌کنند، افزایش می‌یابد.
مهم است توجه داشته باشید که اثرات روزه می‌تواند در بین افراد متفاوت باشد و به عوامل مختلفی از جمله نوع دیابت، رژیم دارویی، سلامت کلی و پاسخ فردی به روزه‌داری بستگی دارد.
دیابت و روزه داری: ضرورت مشورت با پزشک
دیابت نوع دو و روزه داری، آیا مقدور است؟ اگر به عنوان یک فرد مبتلا به دیابت به روزه گرفتن فکر می‌کنید، بسیار مهم است که با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند بر اساس نیازهای خاص شما صلاحیت شما را برای روزه داری بررسی کرده و در صورت لزوم به تنظیم رژیم دارویی شما کمک کند. این اقدامات با هدف تنظیم سطح قند خون در طول روزه داری، برای اطمینان از ایمنی و سلامتی شما انجام می‌شود.
دیابت و روزه داری: من دیابت دارم، آیا می توانم روزه بگیرم
گرفتن روزه و دیابت نوع ۲ ممکن است؟ روزه و دیابت وابسته به انسولین چطور؟ اکثر افراد مبتلا به مشکلات سلامتی مانند دیابت از روزه گرفتن معاف هستند. انجام روزه داری امری فردی بوده و تصمیمی است که باید با مشورت تیم درمانی خود بگیرید. در ادامه افراد مبتلا به دیابت را برای روزه داری، به سه دسته پرخطر، متوسط و کم خطر تقسیم کرده‌ایم. اگر در دسته کم خطر باشید و دیابت شما با رژیم غذایی یا قرص به خوبی کنترل شود، احتمالا می‌توانید روزه بگیرید. اگر شما در معرض خطر بالا یا متوسط هستید، نباید روزه بگیرید مگر اینکه این امر توسط پزشک شما تایید شده باشد. زیرا ممکن است بدن شما به خوبی با روزه داری کنار نیاید.
افراد در معرض ریسک بالا
توصیه می‌شود روزه نگیرید، اگر:
- ابتلا به دیابت نوع ۱ دارید.
- بیش از دو بار در روز انسولین تزریق می‌کنید.
- قند خون شما به خوبی کنترل نشده است.
- به‌طور مکرر دچار کاهش سطح قند خون می‌شوید.
- در شش ماه گذشته به‌علت سطوح بسیار بالای قند خون بستری شده‌اید.
- در شش ماه گذشته به‌علت سطوح بسیار پایین قند خون بستری شده‌اید.
- سطح قند خون پایین و بدون علامت دارید.
- در کنار دیابت، مشکلات دیگری از جمله مشکل در کلیه، کبد، قلب یا بینایی دارید.
- وضعیتی حاد از جمله پای دیابتی، عفونت یا زخم اندام دارید.
- باردار هستید (بنابراین دیابت بارداری و روزه داری در کنار هم ممنوع است).
افراد در معرض ریسک متوسط:
تنها با مشورت پزشک مجاز به گرفتن روزه هستید، اگر:
- کنترل متوسطی بر قند خون و عوارض رایج دیابت خود دارید.
- قند خون شما با مصرف قرص‌های خاص مانند گلی کلازید به خوبی کنترل شده.
افراد در معرض ریسک کم
احتمالا در صورت مشاوره با پزشک می‌توانید روزه بگیرید اگر:
- دیابت شما با رژیم غذایی کنترل شده.
- قند خون شما با قرص‌های خاص مانند متفورمین، سیتاگلیپتین، لیناگلیپتین، پیوگلیتازون، داپاگلیفلوزین و همچنین تزریقات انسولین یا لیراگلوتاید به خوبی کنترل می‌شود.
دیابت و روزه داری: مشکلات محتمل در ماه رمضان برای افراد دیابتی
در صورت ابتلا به دیابت سه مشکل اصلی در ماه رمضان وجود دارد:
سطوح پایین قند خون (هیپوگلیسمی)
چرا کاهش سطح قند خون خطرناک است؟ پاسخ به این سوال ساده است. سلول‌های مغز تنها از گلوکز تغذیه می‌کنند و اگر کلوکز خون کم شود، سلول‌های مغز از کار می‌افتند. هیپوگلیسمی درمان نشده می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- تشنج
- کما
- مرگ
- سرگیجه و ضعف
- سقوط
- خطر بیشتر زوال عقل در افراد مسن
اگر مکررا دچار هیپوگلیسمی می‌شوید، این وضعیت خطرناک‌تر است. با گذشت زمان، دوره‌های مکرر هیپوگلیسمی می‌تواند منجر به عدم آگاهی از آن شود. بدن و مغز به کمبود قند حساسیت خود را از دست داده و دیگر علائم و نشانه‌هایی را ایجاد نمی‌کنند که در مورد قند خون پایین هشدار دهند. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به لرزش یا ضربان قلب نامنظم اشاره کرد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، خطر افت قند خون شدید و تهدید‌کننده زندگی افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی خطر روزه داری بیشتر است.
سطح قند خون بالا
در دوران روزه داری، ممکن است به دلیل عدم استفاده از داروها یا انسولین، قند خون افزایش یابد. افزایش شدید قند خون، در صورت عدم مدیریت و درمان، می‌تواند به کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) تبدیل شده که در آن کمبود انسولین و وجود مقدار زیادی کتون باعث اسیدی شدن خون می‌شود. این وضعیت در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ شایع‌تر است و مدیریت و درمان به‌موقع آن ضروری است.
کم آبی بدن
دیابت و روزه داری می‌توانند منجر به کم آبی یا تشدید آن شوند. اما چرا؟ روزه داری در ایام رمضان با محدودیت خوردن و نوشیدن همراه است. در کنار محدودیت مصرف مایعات، افراد دیابتی که سطوح قند خون بالاتری دارند، احتمالا دفع مایع بیشتری را تجربه می‌کنند. کلیه‌ها تلاش زیادی می‌کنند که گلوکز اضافه را از ادرار جذب کنند، اما در سطوح بسیار بالای قند خون تلاش کلیه کافی نبوده و قند وارد ادرار می‌شود. به‌همراه ورود قند به ادرار مقادیر بیشتری از آب نیز دفع می‌شود.
دیابت و روزه داری، ملاحظات ویژه
روزه داری با دیابت به ملاحظات خاصی نیاز دارد. روزه داری برای بسیاری از مردم اهمیت فرهنگی و معنوی زیادی دارد، اما برای افراد دیابتی نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق است. با اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توانید ضمن مدیریت موثر دیابت، اعمال مذهبی خود را به جا آورید.
چینش برنامه غذایی در فاصله افطار تا سحر
تمام وعده‌های غذایی و مواد مغذی لازم را در این محدوده زمانی مصرف کنید. این امر می‌تواند به حفظ ثبات سطح قند خون کمک کرده و خطر نوسانات شدید را به حداقل برساند. از سحری غافل نشوید. هیچ یک از وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید. برای چینش مناسب وعده‌های غذایی با پزشک خود مشورت کنید.
اندازه‌گیری قند خون در طول روز
بر اساس تجربه خود و در ساعات معینی از روز، قند خود را اندازه بگیرید. حتما به علائم کمبود قند خون توجه کنید و تحت هیچ شرایطی این علائم را دست کم نگیرید. ترجیحا در این ایام در خانه تنها نمانید. برای برنامه‌ریزی بهترین زمان اندازه‌گیری قند خون با پزشک خود مشورت کنید.
تنظیم برنامه دارویی
اگر داروهای دیابت را که باید همراه با وعده‌های غذایی مصرف شوند، مانند انواع خاصی از انسولین مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد برنامه دارویی خود را در طول افطار تا سحر تنظیم کنید. برای تعیین زمان‌بندی و تنظیم دوز مناسب جهت حفظ کنترل قند خون، با پزشک خود مشورت کنید.
پیشگیری از افت قند خون
همانطور که پیش‌تر گفتیم، هیپوگلیسمی یا سطوح پایین قند خون یک نگرانی مهم در طول روزه داری است، به‌ویژه برای افرادی که از انسولین یا داروهای خاص دیابت استفاده می‌کنند. برای جلوگیری از هیپوگلیسمی، کاهش یا تنظیم دوز این داروها را در طول دوره ناشتا در نظر بگیرید. پزشک معالج شما را در انجام این تنظیمات راهنمایی می‌کند. منابع گلوکز سریع الاثر، مانند قند و شکلات را همواره همراه خود داشته باشید.
برنامه‌ریزی و کنترل وعده غذایی
زمانی که غذا می‌خورید، روی وعده‌های غذایی متعادل که شامل ترکیبی از کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های سالم است تمرکز کنید. این امر می‌تواند به تنظیم سطح قند خون و حفظ انرژی در طول دوره روزه داری کمک کند. حواستان به اندازه وعده‌ها باشد و از پرخوری در ساعات دیگر پرهیز کنید، زیرا این امر می‌تواند منجر به افزایش قند خون شود.
فوق تخصصان غدد داخلی و متابولیسم در دکترنکست
هیدراتاسیون و مصرف مایعات
هیدراته ماندن در طول این ایام بسیار مهم است. بین افطار تا سحر مقدار زیادی آب یا مایعات بدون کالری بنوشید تا آب کافی به بدن خود برسانید. از نوشیدنی‌های شیرین یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین خودداری کنید، زیرا می‌توانند بر سطح قند خون تأثیر گذاشته یا باعث کم آبی بدن شوند.
تماس مداوم با پزشک
در طول دوره روزه داری به‌طور مرتب با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند سطح قند خون شما را کنترل کرده، در صورت لزوم داروها را تنظیم کند و پشتیبانی و راهنمایی مفیدی را ارائه دهد. همچنین فراموش نکنید که هر گونه نگرانی یا علامت غیرطبیعی را در این دوران در اسرع وقت به پزشک خود اطلاع دهید.
به یاد داشته باشید، برنامه مدیریت دیابت هر فرد منحصر به فرد است. مهم است که رویکرد خود را به روزه داری در ماه رمضان بر اساس نیازهای فردی و وضعیت سلامتی خود تنظیم کنید. با همکاری با تیم درمانی خود، انجام پایش دقیق قند خون و انتخاب‌های آگاهانه در مورد تغذیه و تنظیم دارو، می‌توانید ماه رمضان را با سلامتی و حال خوب پشت سر بگذارید. بهترین دکتر درمان دیابت، متخصص غددی است که نسبت به سابقه بیماری شما مطلع باشد. مهم است که در طول روزه داری سلامت و ایمنی خود را در اولویت قرار دهید. اگر در هر مقطعی علائم افت یا افزایش قند خون را تجربه کردید، یا اگر کنترل سطح قند خونتان مشکل شد، روزه خود را شکسته و به پزشک مراجعه کنید.
جمع‌بندی
ابتلا به دیابت و روزه داری ممکن است؟ افراد مبتلا به دیابت باید ملاحظات ویژه‌ای را برای روزه داری در نظر داشته باشند. کسانی که در دسته پرخطر قرار دارند (از جمله افراد باردار، افرادی که دو بار یا بیشتر در روز انسولین مصرف می‌کنند و افراد با سابقه بستری برای قند خون بالا یا پایین در ۶ ماه گذشته)، نباید روزه بگیرند. روزه داری برای سایر افراد دیابتی باید با مشورت پزشک و تنظیم دارویی توسط او انجام شود. اگر به دیابت مبتلا هستید و روزه می‌گیرید، حتما قند خون خود را در نوبت‌هایی متناوب در طول روز اندازه‌گیری کرده و توجه ویژه‌ای به علائم افت قند خون داشته باشید. برای دریافت نوبت ویزیت پزشکان فوق تخصص غدد داخلی و متابولیسم، کلیک کنید.
منابع:
