شیمی درمانی یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان است. گاهی اوقات به دلایل مختلف هیچ گزینه‌ای غیر از شیمی درمانی برای بیمار مبتلا به سرطان وجود ندارد. در چنین شرایطی اطلاع از روند درمانی، عوارض و نکاتی که می‌بایست در طی دوره درمانی رعایت کرد به دغدغه اصلی بیمار و خانواده‌اش تبدیل میشود. اگر پزشک برای شما یا عضوی از خانواده‌تان که مبتلا به سرطان شده، این روش درمانی را تجویز کرده است، با این مقاله از دکترنکست همراه باشید تا با هر آنچه که در طی روند درمان مهم است، آشنا شوید.
شیمی درمانی چیست؟
اگر بخواهیم یک تعریف ساده برای کموتراپی ارائه کنیم، روشی است که در طی آن از مواد شیمیایی (داروها) برای جلوگیری از رشد و تکثیر سلول‌ها استفاده میشود. با توجه به اینکه در بیماری سرطان، سلول‌ها به‌شدت رشد کرده و تقسیم می‌‌شوند، یکی از اصلی‌ترین کاربرد‌های کموتراپی کنترل و درمان سرطان است. اما یک مشکل اساسی وجود دارد؛ هم‌زمان با سلول‌های سرطانی، ممکن است رشد سلول‌های سالم بدن هم متوقف شود و این سلول‌ها از بین بروند. در واقع همین مورد باعث بروز عوارضی میشود که زندگی را برای بیمار سخت می‌کند. در قسمت بعدی در مورد انواع عوارض شیمی درمانی تزریقی و خوراکی توضیح می‌دهیم.
عوارض شیمی درمانی برای خود بیمار
به دلیل از‌دست‌رفتن سلول‌های طبیعی بدن طی روند درمان، بیمار ممکن است با طیف وسیعی از عوارض روبهرو شود. از عوارض گوارشی گرفته تا خون‌ریزی و التهاب، همه می‌توانند بیمار سرطانی را تحت تاثیر قرار دهند.
- عوارض گوارشی
مشکلات رایج گوارشی که معمولا بعد از استفاده از دارو می‌تواند برای بیمار به وجود بیاید شامل تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست است. البته معمولا پزشک داروهایی را برای جلوگیری از این عوارض تجویز می‌کند که تا حدودی از شدت آن‌ها بکاهد.
- عوارض عمومی
عوارضی مانند احساس خستگی، تب، درد و کاهش اشتها، از دیگر مشکلاتی است که ممکن است برای بیمار پیش بیاید. همچنین سرگیجه از دیگر مواردی است که ممکن است بر اثر شیمی درمانی ایجاد شود.
- زخم و خون‌ریزی
بروز زخم به‌خصوص در ناحیه دهان در افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، شایع است. همچنین به دلیل کاهش تعداد نوعی از سلول‌های خونی، احتمال بروز خون‌ریزی وجود دارد.
- ریزش مو
ریزش مو در بسیاری از افراد تحت درمان دیده میشود که از نظر روحی می‌تواند آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد؛ اما به این مورد توجه داشته باشید که از‌دست‌دادن مو‌ها همیشگی نیست و معمولا بعد از پایان دوره درمان، رشد طبیعی مو‌ها از سر گرفته خواهد شد.
- بروز عفونت
در طی کموتراپی سیستم ایمنی بدن دچار اختلال و ضعف میشود؛ این عامل، بیمار را مستعد عفونت در قسمت‌های مختلف بدن می‌کند. برای مثال بیماران خانم ممکن است درگیر عفونت‌های قارچی واژن شوند.
عوارض شیمی درمانی برای اطرافیان
همان‌طور که ذکر کردیم بیمار سرطانی که جلسه‌های درمانی را سپری می‌کند با مشکلات و عوارض مختلفی روبهرو است؛ ولی اطرافیان و به‌خصوص خانواده بیمار هم می‌بایست خود را آماده رویارویی با برخی از مشکلات کنند. بیمار تحت شیمی درمانی ممکن است روحیه و انرژی خود را در طول مسیر درمان از دست بدهد. در این حالت اطرافیان بیمار باید بکوشند که تحت تاثیر شرایط قرار نگیرند و امیدوارانه در کنار بیمار خود باشند تا تحمل عوارض جسمی و روحی به‌وجودآمده برای او تسهیل شود. خانواده، اگر‌چه تحت فشارهای روانی و مالی زیادی قرار می‌گیرد، نباید فراموش کند که حفظ شرایط روحی بیمار در روند درمان او بسیار اثر‌گذار است.
روش دریافت دارو در شیمی درمانی
پزشک متخصص آنکولوژی با توجه به نوع سرطان و شرایط بیماری روش دریافت دارو را مشخص می‌کند. دارو می‌تواند به‌صورت خوراکی به شکل قرص، به‌صورت تزریقی از طریق آمپول یا سرم و حتی به‌صورت کرم پوستی تجویز شود. در ادامه‌ی این متن تصاویر شیمی درمانی را مشاهده می‌کنید.
آمپول شیمی درمانی چیست؟
از بین تمام روش‌های ذکر شده برای دریافت دارو که در بالا ذکر شد، تزریق داخل وریدی بیشترین کاربرد را دارد. این روش اغلب با استفاده از یک سوزن نازک انجام میشود و آمپول که حاوی یک یا چند دارو است، به رگ روی دست یا پایین بازو تزریق می‌گردد. پرستار، سوزن را در شروع جلسه درمانی وارد کرده و پس از پایان جلسه خارج می‌کند. کموتراپی به روش تزریق داخل وریدی، ممکن است از طریق کاتتر یا پورت انجام شود که در قسمت بعد توضیح داده میشود.
پورت شیمی درمانی چیست؟
در هر بار که بیمار برای کموتراپی مراجعه می‌کند، تزریق از طریق سوزن در ورید‌های محیطی او انجام میشود؛ اما این کار پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. مثلا ممکن است، رگ‌های سطح بدن بیمار به دلایل مختلف در‌دسترس نباشد. از‌طرف دیگر برخی از داروهای کموتراپی به‌اندازه‌ای سمی هستند که تزریق از طریق عروق محیطی می‌تواند باعث آسیب شود.
در این شرایط، یک راهکار مفید استفاده از پورت است. پورت کموتراپی یک وسیله کوچک است که در زیر پوست قرار داده میشود. این وسیله گرد فلزی که در بالای سینه یا بالای زانو قرار می‌گیرد به یک کاتتر فلزی نصب میشود که این کاتتر وارد ورید‌های بزرگ نزدیک گردن خواهد شد. در هر جلسه کموتراپی به‌جای وارد‌کردن دارو از طریق تزریق داخل‌وریدی، دارو از محل پورت وارد بدن بیمار خواهد شد. می‌توانید با جست‌وجوی فیلم شیمی درمانی، محل و نحوه قرار‌دادن پورت را مشاهده کنید.
تعداد جلسات شیمی درمانی
یکی از رایج‌ترین سوالاتی که بیماران مبتلا به سرطان از دکتر خود می‌پرسند در مورد تعداد جلسات درمان است. سوالاتی مانند “آیا با یک یا دو بار تزریق بیماری من بهبود خواهد یافت؟” یا “آیا 8 جلسه شیمی درمانی برای من کافی خواهد بود؟” در پاسخ به این سوالات باید اشاره کنیم که برنامه درمانی با توجه به شرایط، بسیار متفاوت است. اینکه چند وقت یک بار و برای چه مدتی کموتراپی کنید بستگی به موارد زیر دارد.
- نوع سرطان و میزان پیشرفته‌بودن آن
طبیعتا نوع درمان برای انواع سرطانها متفاوت است؛ مثلا پروتکل درمانی که برای سرطان پروستات استفاده میشود با سرطان لنفوم فرق خواهد کرد. همچنین با توجه به مرحله پیشرفت سرطان، پروتکل درمان تعیین میشود.
- هدف از شیمی درمانی
اینکه کموتراپی با هدف درمان کامل انجام میشود یا صرفا برای کنترل رشد و کاهش علائم بیماری، در تعیین برنامه درمانی نقش خواهد داشت.
- نوع کموتراپی و کیفیت پاسخ بدن بیمار به درمان
مثلا ممکن است شیمی درمانی را به‌صورت چرخه 4 هفته‌ای دریافت کنید؛ به‌این‌ترتیب که هر روز به مدت 1 هفته جلسه درمانی داشته باشید و سپس به مدت 3 هفته، جلسه‌ای نداشته باشید و به‌اصطلاح استراحت کنید. دوره استراحت به بدن شما فرصتی می‌دهد که خود را برای چرخه بعدی بازیابی کند.
رژیم غذایی در طول دوره شیمی درمانی
کموتراپی می‌تواند اشتهای بیمار را کاهش دهد و حتی روی مزه و بوی غذاهای مختلف اثر داشته باشد. علاوه بر این، عوارضی مانند تهوع و استفراغ، تمایل بیمار به غذا‌خوردن را کاهش می‌دهد؛ اما باید توجه شود که به دلیل ماهیت این روش درمانی، بدن دچار ضعف میشود و عدم رعایت رژیم غذایی مناسب، می‌تواند اثر منفی در روند درمان داشته باشد. به همین دلیل، حتی اگر بیمار هیچ اشتهایی برای غذا ندارد، باید سعی کند از وعده‌های غذایی کوچک و مقوی در طول روز استفاده کند. برای بیشتر‌کردن اشتها، گاهی اوقات پیاده‌روی سبک می‌تواند مفید باشد. در ادامه به غذاهایی که به‌عنوان معجون مقوی برای شیمی درمانی عمل می‌کنند اشاره می‌کنیم.
- بلغور جو دوسر
- تخممرغ
- سوپ مرغ و گوشت
- بادام و سایر آجیلها
- تخم کدوتنبل
- کلمبروکلی و سایر سبزیجات
- اسموتیهای خانگی
- ماهی
- میوه های مفید برای شیمی درمانی
میوه‌هایی مانند آووکادو، پرتقال، موز، سیب، لیمو، انار، توت، آلبالو، گیلاس، هلو و تمشک از بهترین میوهها هستند که می‌توان در زمان درمان استفاده کرد. البته باید قبل از مصرف این میوهها، با پزشک مشورت کرده و از عدم تداخل آن‌ها با داروهای خود مطمئن شوید.
متخصصان بیماری‌های داخلی در دکترنکست
جمع بندی
اگر در حال آماده‌سازی خود برای جلسه اول شیمی درمانی هستید یا در میانه راه این درمان سخت قرار دارید، افزایش آگاهی و از طرف دیگر رعایت نکات گفته‌شده در این مطلب کمک می‌کند که با آمادگی بیشتری جلسات درمانی را پشت سر بگذارید. اگر از اطرافیان بیماری هستید که کموتراپی انجام می‌دهد، همیشه در گوشه ذهن خود به این مورد توجه داشته باشید که بیمارتان احتمالا با عوارض روحی و جسمی شدیدی روبهرو است و حمایت همه‌جانبه شما لازمه عبور او از این شرایط خواهد بود.
منابع:
mayoclinic، nhs، cancer، ncbi
