نقش آزمایش خون در کنترل اختلالات روانشناختی

اختلالات روانشناختی، اختلالاتی چندعاملی هستند و زیربنای هر یک از این محرک‌ها مکانیسم واکنشی استرس است. واکنش‌ استرس نقش تکاملی مهمی در بقای انسان داشته و در مقابله با تهدیدات برون‌زا و درون‌زا اهمیت حیاتی دارد. با این حال، اثرات استرس مزمن در ایجاد یا تشدید اختلالات روانشناختی و بسیاری از بیماری‌های فیزیولوژیکی به خوبی مستند شده است. مواجهه مزمن با عوامل استرس‌زا عملکرد غدد درون‌ریز و سیستم ایمنی را دچار اختلال می‌کند و این امر منجر به پاسخ‌های التهابی پایدار می‌شود که خود عاملی برای شروع سایر مشکلات است. در چنین مواردی مشورت با پزشک و کمک گرفتن از متخصصین سلامت روان لازم است. برای این منظور می‌توانید از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست استفاده کنید.

نقش آزمایش خون در حفظ سلامت روان چیست؟

متخصصین سلامت روان، با استفاده از نتایج حاصل از آزمایشات کلیدی خون می‌توانند درک جامع‌تری نسبت به نیازهای بیمار خود کسب کنند و در نتیجه برنامه درمانی موثرتری برای او در نظر بگیرند.

چه مواردی در زمینه اختلالات روانشناختی در آزمایش خون ارزیابی می‌شود؟

سه زیرگروه آزمایش خون که به خوبی در کمک به تشخیص بالینی و درمان اختلالات روانی (و فیزیولوژیکی) ناشی از واکنش استرس‌زا تایید شده‌اند عبارتند از:

• بررسی هورمونی
• بررسی سیتوکین
• شمارش گلبول‌های سفید خون (WBC) و پروتئین واکنشی C (CRP)

بررسی هورمونی

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی سیستم غدد درون‌ریز هستند که از غدد مختلفی ترشح و وارد جریان خون می‌شوند. در این میان، شواهد نشان می‌دهد تعدادی از هورمون‌ها با اختلالات روانشناختی در ارتباط هستند. این هورمون‌ها عبارتند از:

• تستوسترون
• گلوبولین متصل‌شونده به هورمون جنسی (SHBG)
• دی هیدروتستوسترون (DHT)
• استرادیول
• هورمون‌های تیروئیدی
• کورتیزول

• تستوسترون

تستوسترون یک آندروژن (هورمون جنسی مردانه) است. با این حال، این هورمون در زنان نیز وجود دارد و برای سلامت روان مردان و زنان مهم است. تستوسترون در غدد جنسی (بیضه‌ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان) و به میزان کمتری در غدد فوق کلیوی تولید می‌شود. تولید بیش از حد سطح تستوسترون می‌تواند منجر به تحریک‌پذیری، پرخاشگری، افسردگی و اضطراب شود. سطح بسیار پایین آن می‌تواند منجر به افسردگی، کاهش میل جنسی، عملکرد شناختی ضعیف، عدم تمرکز، بیحالی، اختلال عملکرد جنسی و کاهش میل جنسی شود.

اغلب، نتایج آزمایش خون فقط تستوسترون تام را گزارش می‌کند. تستوسترون تام به خودی خود معیار کافی برای ارزیابی این هورمون نیست زیرا این هورمون در دو حالت آزاد و متصل به پروتئین در خون جریان دارد. تستوسترون آزاد حالت فعال این هورمون است و عدد آن نشان می‌دهد که چه مقدار تستوسترون در خون موجود است تا بر سلول‌های هدف اثر کند. بنابراین، مقایسه تستوسترون آزاد با تستوسترون تام، نمای کلی دقیق‌تری از عملکرد این هورمون ارائه می‌دهد.

• گلوبولین متصل‌شونده به هورمون جنسی (SHBG)

برای ارزیابی آن میزان از تستوسترون که فعالیت ندارد، می‌توان سطح SHBG را اندازه‌گیری کرد. SHBG پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود و به سه هورمون جنسی موجود در مردان و زنان از جمله تستوسترون، DHT و استرادیول متصل می‌شود. سطح SHBG میزان متصل یا آزاد بودن (غیرفعال یا فعال بودن) این هورمون‌ها را کنترل می‌کند. اگرچه SHBG به هر سه‌ هورمون متصل است، آزمایش SHBG از نظر سلامت روان برای ارزیابی تستوسترون بسیار ارزشمند است. سطوح پایین SHBG نشان می‌دهد که میزانی کمی تستوسترون تام غیرفعال است و در نتیجه تستوسترون فعال بیشتری در جریان خون وجود دارد. طبیعتا در این حالت اثرات تستوسترون نیزشدیدتر است. سطوح بالای SHBG می‌تواند نشان‌دهنده سطوح بالاتر تستوسترون غیرفعال باشد. این حالت نشان‌دهنده کاهش سطح تستوسترون آزاد و فعال است.

• دی هیدروتستوسترون

DHT یا دی هیدروتستوسترون یک هورمون جنسی مردانه است که بسیار آندروژنیک‌تر از تستوسترون در نظر گرفته می‌شود. سطوح بالا و پایین DHT همان اثرات روانشناختی تستوسترون را ایجاد می‌کند اما اثرات آن به مراتب شدیدتر است. گنجاندن DHT در آزمایش خون می‌تواند به ویژه در شناسایی آسیب‌ روانی به دلیل اثرات برجسته DHT مفید باشد. این امر به ویژه برای مردانی که تحت درمان جایگزینی هورمون تستوسترون هستند و مردان و زنانی که از تستوسترون برای اثرات افزایش عملکرد استفاده می‌کنند، مهم است.

• استرادیول

استرادیول یکی از اشکال استروژن است. در زنان، تخمدان‌ها، سینه‌ها و غدد فوق کلیوی استرادیول تولید می‌کنند. استرادیول به رشد و تکامل اندام‌های جنسی زنانه کمک می‌کند. مردان نیز سطوح پایین‌تر از زنان استرادیول تولید می‌کنند. در مردان، غدد فوق کلیوی و بیضه‌ها استرادیول می‌سازند. تستوسترون از طریق یک فرآیند شیمیایی شامل آنزیم آروماتاز ​​به استرادیول تبدیل می‌شود. جالب توجه است که سطوح استرادیول بسیار بالا و خیلی پایین نتایج روانشناختی از جمله افسردگی، اضطراب، کاهش میل جنسی، اختلال عملکرد جنسی، بی‌حالی، ناامیدی و تحریک‌پذیری ایجاد می‌کند.

• تیروئید

عملکرد تیروئید عامل مهمی است که باید در ارزیابی اختلالات روانشناختی به ویژه در زنان در نظر گرفته شود. هورمون‌های تیروئیدی بر فعالیت متابولیک بدن تأثیر می‌گذارد. هنگام مواجهه با استرس، غده تیروئید متابولیسم را کند می‌کند. استرس می‌تواند باعث بیماری اشکال در عملکرد تیروئید و اختلال تیروئیدی می‌تواند باعث استرس شود. بنابراین، تشخیص دقیق اینکه یک اختلال روانی ناشی از استرس و یا در اثر اختلال تیروئید است، اهمیت دارد.

عملکرد تیروئید با چهار متغیر ارزیابی می‌شود:

•  هورمون محرک تیروئید (TSH)
•  تیروکسین (T4)
•  تری‌یدوتیرونین (T3)
• آنتی‌بادی‌های ضدتیروئید

هنگامی که سطح هورمون‌های تیروئیدی (T4 و T3) کمتر از سطح طبیعی باشد، TSH از غده هیپوفیز ترشح و باعث تولید T4 و T3 می‌شود. T3 شکل فعال هورمون تیروئید است و ۸۰ درصد T3 از تغییر T4 ایجاد می‌شود.

کورتیزول هورمونی است که به دنبال استرس مزمن تولید می‌شود. سطوح پایین TSH می‌تواند نشان‌دهنده سطوح بالای کورتیزول و پاسخ‌های ناشی از استرس التهابی باشد. چرا که کورتیزول TSH را سرکوب می‌کند. مقادیر پایین‌تر TSH می‌تواند منجر به کم‌کاری تیروئید شود. صرف نظر از اینکه تیروئید در حالت پرکار یا کم‌کار باشد، با شرایط روانشناختی متعددی از جمله افسردگی، بی‌حالی، اختلالات عاطفی، اختلال شناختی، از دست دادن حافظه، اختلالات خواب، اضطراب، نارسایی، تحریک‌پذیری و حتی روان‌پریشی مرتبط است.

افزایش آنتی‌بادی‌های ضدتیروئید می‌تواند نشان‌دهنده یک اختلال خودایمنی بالقوه (مانند بیماری هاشیموتو) باشد. از منظر روانشناختی، آنتی‌بادی‌های ضدتیروئید بالاتر از سطح طبیعی به طور قابل توجهی با ایجاد افسردگی مرتبط هستند.

• کورتیزول

کورتیزول اغلب به عنوان هورمون استرس در نظر گرفته می‌شود. البته این امر به این سادگی نیست، چرا که فرآیند واکنش به استرس بسیار پیچیده است و شامل چندین سیستم روانی-فیزیولوژیکی از جمله انتقال دهنده‌های عصبی، هورمون‌ها، سیتوکین‌ها، عملکرد ایمنی و تاریخچه شخصی، الگوهای عادت به عوامل استرس‌زا، شرایط محیطی و بسیاری از موارد دیگر می‌باشد.

با این وجود ارزیابی کورتیزول می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد سطح استرس ارائه دهد. به دست آوردن مقادیر قابل اعتماد و معتبر کورتیزول ممکن است دشوار باشد. زیرا تولید کورتیزول به طور قابل توجهی در طول روز در نوسان است و به شدت تحت تاثیر هورمون‌های دیگر، انتقال‌دهنده‌های عصبی و سایر تاثیرات سیستم عصبی سمپاتیک قرار می‌گیرد. سطوح بالای کورتیزول می‌تواند نشان‌دهنده فرآیندهای واکنشی مزمن نسبت به استرس فعال باشد.

بررسی سیتوکین

سیتوکین‌ها نشانگرهای پیش‌التهابی و ضدالتهابی هستند که در طی فرآیند واکنش به استرس آزاد می‌شوند. التهاب به عنوان یک نشانگر زیستی بالقوه برای آسیب‌شناسی روانی، به ویژه در اختلالات افسردگی، به خوبی مستند شده است. علاوه بر این، شواهد نشان می‌دهد علائم افسردگی و سوگیری شناختی منفی ممکن است از طریق استفاده از داروهای ضد‌التهابی بهبود یابند.

تحقیقات نشان داده است که بیماران مبتلا به افسردگی سطوح بالاتری از سیتوکین‌های خاص از جمله اینترلوکین۱ (IL-1)، اینترلوکین۶ (ّIL-6) و فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) را نشان می‌دهند. اینترلوکین‌ها پروتئین‌های طبیعی هستند و به ویژه در تحریک پاسخ‌های ایمنی از جمله التهاب مهم هستند.

شمارش گلبول‌های سفید خون و پروتئین واکنشی C (CRP)

تست‌های شمارش سلول‌های سفید خون (WBC) و پروتئین واکنشی C پایه اصلی بررسی عملکرد سیستم ایمنی بدن هستند. سیستم ایمنی در طی فرآیندهای مزمن واکنش به استرس کاملاً فعال است. این امر به ویژه در مورد تحریک التهابی، که تقریباً در همه اختلالات مرتبط با سلامت می‌تواند نقش داشته باشد، صادق است. گلبول‌‌های سفید با عفونت مبارزه می‌کنند. بنابراین، یک گلبول سفید می‌تواند عفونت‌های پنهان در بدن را تشخیص دهد و سیگنال‌هایی برای فعال شدن سیستم ایمنی بدن بدهد. طبق تحقیقات، مقادیر بالا و پایین گلبول‌های سفید خون با اختلالات روانشناختی از جمله افسردگی، اختلالات خلقی و اضطراب مرتبط هستند.

پروتئین واکنشی C در کبد تولید می‌شود و در پاسخ به التهاب وارد جریان خون می‌شود. CRP نشانه‌ای از سطوح استرس در بدن است. این پروتئین زمانی که در فواصل زمانی دوره‌ای در طول درمان اختلالات روانشناختی ارزیابی شود، می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. تحقیقات قابل توجه نشان داده است که مقادیر بالای CRP با افسردگی و استرس است و در واقع می‌تواند به عنوان یک نشانگر زیستی برای ارزیابی افسردگی مورد استفاده قرار گیرد.

یادمان باشد که …

اختلالات روانشناختی، نتیجه طیف پیچیده‌ای از مشکلات هستند که شامل عوامل بیولوژیکی، روانشناختی و جامعه شناختی می‌باشد. زیربنای این عوامل، فرآیندهای روان‌شناختی عصبی-ایمنی غدد درون‌ریز واکنش‌دهنده به استرس هستند که بسیاری از سیستم‌های فیزیولوژیکی را درگیر می‌کنند. استفاده از آزمایشات رایج خون، در زمینه سلامت روان اطلاعاتی بدست می‌دهد که در توسعه تکنیک‌های روان درمانی ارزش بالینی زیادی دارد و منجر به درک بهتر علائم و نتایج موثرتر می‌شود.

دکترنکست و امکان نمونه‌گیری در محل

سلامتی مهم‌ترین سرمایه هر انسان است. انجام چکاپ‌های روتین سلامت در فواصل زمانی شش‌ماهه تا یک‌ساله، برای همه افراد جامعه لازم است، صرف نظر از اینکه مشکلی مرتبط با سلامت وجود داشته باشد یا خیر. با این وجود مراجعه حضوری جهت نمونه‌گیری به آزمایشگاه‌ها ممکن است برای همه چندان آسان نباشد. مشکلاتی از قبیل دشواری‌های رفت‌وآمد، آلودگی هوا، ناتوانی فیزیکی و کمبود وقت ممکن است افراد را از انجام به موقع چکاپ‌های سلامت منصرف کند.

دکترنکست با فراهم کردن امکان نمونه‌گیری در محل این مشکل را حل کرده است. از طریق پلتفرم دکترنکست شما برای انجام آزمایش‌های خود نیازی به نسخه پزشک و مراجعه حضوری جهت نمونه‌گیری نخواهید داشت. تیم ما برای نمونه‌گیری (شامل نمونه خون، ادرار و مدفوع) در محل درخواستی شما حاضر می‌شود و نتایج آزمایش‌های شما همراه با تفسیر رایگان آن‌ها به زودی در اختیار شما قرار خواهد گرفت. برای انجام آزمایش، وارد بخش چکاپ سلامت آقایان یا چکاپ سلامت بانوان دکترنکست شده و از خدمات ما بهره‌مند شوید.