اختلال خونریزی مغزی به خونریزی ناگهانی داخل بافت مغز یا بطن‌ها گفته می‌شود و در واقع نوعی سکته مغزی است. این واژه به‌طور عامیانه خونریزی در مغز گفته می‌شود اما در اصطلاح پزشکی واژه‌ای کلی است و تعاریف اختصاصی‌تری دارد. برای درک بهتر انواع خونریزی مغزی لازم است بدانید که دو ناحیه وجود دارد که می‌تواند در آن خونریزی اتفاق بیفتد. اول، خونریزی داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز و دوم داخل بافت مغز است. در این مطلب دکترنکست به بیان علائم و راهکار‌های درمانی اختلال خونریزی مغزی می‌پردازد.
داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز
در داخل جمجمه پرده‌ای سه لایه به نام پرده مننژ وجود دارد. این پرده بین جمجمه و بافت مغز قرار گرفته است و وظیفه حفاظت از بافت مغز را دارد. خونریزی می‌تواند در هر یک از سه لایه پرده مننژ اتفاق بیفتد.
داخل بافت مغز
دو نوع خونریزی می‌تواند در داخل بافت مغز اتفاق بیفتد:
- خونریزی داخل مغزی: این نوع خونریزی در داخل لوب‌ها، پل مغزی یا مخچه اتفاق میفتد.
- خونریزی داخل بطنی: بطن‌ها مناطق خاصی از مغز هستند که در آن مایع مغزی نخاعی تولید می‌شود. درون مغز چهار بطن وجود دارد. به خونریزی در داخل هریک از این بطن‌ها، خونریزی داخل بطنی گفته می‌شود.
متخصصان بیماری‌های مغز و اعصاب در دکترنکست
در حین اختلال خونریزی مغزی چه اتفاقی میفتد؟
سلول‌های مغزی برای انجام فعالیت‌های خود نیاز به مواد مغذی و اکسیژن دارند. هنگامی که داخل مغز خونریزی اتفاق میفتد باعث ایجاد ورم یا اصطلاحا اِدِم می‌شود. تجمع خون در یک ناحیه باعث ایجاد فشار بر بافت‌های اطراف مغز و در نتیجه اختلال در خون‌رسانی می‌شود. زمانی که سلول‌های مغزی اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نکنند می‌میرند و بسته به اینکه این اتفاق در کجای مغز بیفتد باعث علائم مختلفی می‌شود.
اختلال خونریزی مغزی به چه دلایلی اتفاق میفتد؟
خونریزی مغزی دلایل و عوامل خطر مختلفی می‌تواند داشته باشد. از جمله شایع‌ترین این موارد عبارت‌اند از:
- ضربه مغزی: شایع‌ترین دلیل بروز خونریزی مغزی در افراد کمتر از ۵۰ سال، ضربه مغزی است.
- آنوریسم مغزی: آنوریسم به ضعف دیواره و ورم عروق گفته می‌شود. آنوریسم می‌تواند باعث پارگی عروق و خونریزی شود.
- فشار خون: فشار خون طولانی‌مدت و درمان نشده می‌تواند باعث ضعف دیواره عروق و در نتیجه خونریزی شود.
- مشکلات خونی یا انعقادی: هموفیلی و کم‌خونی داسی‌شکل از جمله بیماری‌هایی هستند که باعث کاهش سطح پلاکت‌ها و مشکلات انعقادی می‌شوند. برخی از داروها هم می‌تواند باعث چنین مشکلاتی بشوند.
- آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی: تجمع برخی قطعات پروتئینی در عروق خونی مغز که معمولا به‌دنبال افزایش سن یا فشار خون بالا اتفاق میفتد، می‌تواند باعث خونریزی در مغز شود.
- تومور مغزی: رشد تومورهای مغزی می‌تواند باعث فشار روی عروق خونی و آسیب به آن‌ها شود.
- مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر مثل کوکائین.
علائم اختلال خونریزی مغزی چیست؟
همانطور که گفته شد علائم خونریزی مغزی می‌تواند بسته به محل و شدت خونریزی متفاوت باشد. به‌طور کلی علائم خونریزی مغزی شامل موارد زیر است:
- سردرد شدید و ناگهانی
- گزگز، ضعف، بی‌حسی یا فلج صورت، دست یا پا خصوصا در یک طرف بدن
- تهوع یا استفراغ
- گیجی
- سرگیجه
- سفتی گردن
- حساسیت به نور
- تشنج بدون سابقه قبلی
- مشکل بلع
- مشکل در تکلم
- مشکل در خواندن و نوشتن
- اختلال در تعادل
- اختلال در بینایی
- کاهش سطح هوشیاری و بی‌حالی
- عدم هماهنگی حرکات
- اختلال در تنفس
آیا خونریزی از مغز باعث مرگ می‌شود؟
اختلال خونریزی مغزی بدون در نظر گرفتن محل آن، معمولا (نه همیشه) ناگهانی اتفاق میفتد. این عارضه می‌تواند باعث آسیب به مغز و در نتیجه منجر به مرگ شود. بسته به علت، محل، اندازه خونریزی، زمان بین شروع خونریزی و درمان، سن و سلامت عمومی بدن، عوارض خونریزی مغزی متفاوت خواهد بود.
خونریزی مغزی چطور تشخیص داده می‌شود؟
در صورتی که پزشک با توجه به علائم نسبت به بروز خونریزی مشکوک شود، از روش‌های زیر برای تایید تشخیص خود کمک می‌گیرد:
- ارزیابی علائم فیزیکی بیمار
- استفاده از سی‌تی‌اسکن، MRI یا MRA مغز: این روش‌های تصویربرداری به تعیین محل، میزان و گاهی علت خونریزی کمک می‌کنند.
علاوه بر این، برخی ارزیابی‌های آزمایشگاهی برای فهمیدن علت یا خطرات مرتبط با خونریزی انجام می‌شود:
- آزمایش شمارش گلبول‌های خون، الکترولیت‌ها، BUN و گلوکز
- آزمایش‌های ارزیابی فاکتورهای انعقادی
- آزمایش آنالیز ادرار
- تست بارداری در خانم‌هایی که در سن باروری هستند
درمان خونریزی مغزی
هر نوع خونریزی داخل جمجمه یا مغز نیازمند مراقبت‌های اورژانسی و تحت نظارت بودن بیمار است. درمان این عارضه براساس محل، شدت و علت خونریزی می‌تواند متفاوت باشد. درمان سریع می‌تواند از آسیب به مغز جلوگیری کند و شانس بهبودی بیمار را افزایش دهد.
روش جراحی ممکن است در موارد زیر مورد نیاز باشد:
- خونریزی‌هایی که نیاز به رفع سریع فشار دارند تا خون جمع شده خارج شود. ممکن است برای رفع فشار فقط نیاز به ایجاد یک حفره داخل جمجمه باشد تا خون تخلیه شود.
- در صورت وجود آنوریسم یا مشکلات ساختاری عروق که هنوز باعث پارگی عروق نشده است، ممکن است لازم باشد تا با روش‌های جراحی درمان شود تا از خونریزی در آینده جلوگیری شود.
برخی از خونریزی‌ها مغزی نیازی به جراحی ندارند. تصمیم‌گیری در این مورد براساس اندازه، علت، محل خونریزی و سایر عوامل انجام می‌شود.
روش‌های درمانی دیگری که ممکن است پزشک پیشنهاد دهد شامل موارد زیر است:
- استفاده از داروهای کنترل فشار خون
- کنترل سایر علائم بیمار مثل یبوست با استفاده از داروهای ملین
- در صورت نیاز استفاده از مایع‌‌درمانی و تامین مواد مغذی
توانبخشی بعد از خونریزی مغزی
اختلال خونریزی مغزی می‌تواند خطرناک باشد و در بسیاری از افراد باعث ایجاد عوارضی می‌شود که تا پایان عمر با آن‌ها خواهد بود. هدف از درمان‌های طولانی‌مدت کمک به بازیابی عملکرد بیمار برای کارهای روزمره و همینطور پیشگیری از خونریزی مجدد در آینده است. میزان و زمان بازیابی عملکرد و توانبخشی در هر فرد متفاوت است. افرادی که به‌طور کلی وضعیت سلامتی مناسبی داشته‌اند بهتر به درمان‌های توانبخشی پاسخ می‌دهند. درمان‌های توانبخشی بعد از خونریزی مغزی شامل موارد زیر است:
- فیزیوتراپی
- گفتاردرمانی
- کار درمانی
- تغییر عادات سبک زندگی
متاسفانه برخی بیماران که در کما به‌سر می‌برند یا فلج می‌شوند ممکن است به مراقبت‌های دائمی نیاز داشته باشند.
چطور از خونریزی مغزی پیشگیری کنیم؟
این مشکل با عوامل خطر مشخصی مرتبط است و با رعایت نکاتی می‌توان تا حد زیادی از بروز آن پیشگیری کرد:
- فشار خون خود را به کمک رژیم غذایی، ورزش و در صورت نیاز مصرف دارو کنترل کنید.
- سیگار نکشید.
- از مصرف مواد مخدر مثل کوکائین پرهیز کنید.
- در هر موقعیتی نکات ایمنی را رعایت کنید. برای مثال حین رانندگی حتما کمربند خود را ببندید یا هنگام موتورسواری از کلاه ایمنی استفاده کنید.
- اگر به بیماری‌هایی مثل آنوریسم مبتلا هستید در مورد روش‌های درمان و خطر بروز خونریزی مغزی با پزشک مشورت کنید.
- اگر از داروهای ضدانعقاد مثل وارفارین استفاده می‌کنید، بررسی‌های دوره‌ای لازم را تحت نظارت پزشک انجام دهید.
به یاد داشته باشید که دریافت درمان‌های اورژانسی در اختلال خونریزی مغزی بسیار مهم است. زمان بین شروع علائم و شروع خونریزی تا شروع درمان نقش مهمی در کارایی درمان و کیفیت زندگی فرد در آینده دارد. بنابراین، در صورت وجود علائمی که مشکوک به خونریزی مغزی، حتما به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا بررسی‌های بیشتر انجام شود.
