علامت سوالی به نام سرطان خون
برای اغلب افراد، بدخیمی خونی یا سرطان خون، تداعی‌کننده یک بیماری سخت و در عین حال پیچیده است. اینکه منشأ این بیماری‌ها چیست، چرا به آن‌ها سرطان خون یا بدخیمی خون گفته می‌شود و علائم اولیه آن‌ها چگونه ظاهر می‌شود، سوالاتی است که می‌تواند ذهن را درگیر کند.
مهمترین نکته در مورد هر بیماری جدی این است که در اغلب این بیماری‌ها، تظاهرات اولیه غیراختصاصی بوده و ممکن است چندان جلب توجه نکند. برای مثال ضعف و خستگی در فردی مسن همراه با کم‌خونی خفیف می‌تواند در اثر کمبود آهن ایجاد شود و با درمان تکمیلی برطرف شود.
اما همین علائم می‌تواند تظاهرات اولیه یک بدخیمی خونی باشد که نیاز به پیگیری جدی دارد. بنابراین لازم است در ارتباط با این اختلالات بیشتر مطلع باشیم. در این مقاله دکترنکست مختصری به بدخیمی‌های سلول‌های خونی می‌پردازیم.
مقدمه‌ای بر سرطان خون
خون انسان که حدود ۸ درصد از وزن طبیعی بدن را تشکیل می‌دهد، نقش مهمی در عملکرد بدن دارد. همانطور که خون در سراسر سیستم عروقی گردش می‌کند، تمام اندام‌های را با اکسیژن، مواد مغذی، هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌ها تامین می‌کند. خون از ترکیب تقریباً مساوی پلاسما (مایع حامل سلول‌ها، مواد زائد و مواد مغذی و مواردی دیگر) و گلبول‌های خون (گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها) ساخته شده است.
سرطان خون معمولاً در نتیجه تولیدمثل غیرطبیعی و بیش از حد گلبول‌های سفید خون اتفاق می‌افتد. هر ساله به طور متوسط، حدود ۱۰ درصد کل موارد سرطان‌های تشخیص داده شده را بدخیمی‌های خونی تشکیل می‌دهند. سرطان‌های خون (شامل لوسمی، لنفوم و میلوما) در مردان شایع‌تر از زنان است. لوسمی در دوران کودکی حدود ۲۵ درصد از کل سرطان‌های دوران کودکی را تشکیل می‌دهد.
برخی سرطان‌های خون ممکن است علائمی مانند خستگی شدید، کاهش وزن، تعریق شبانه یا تورم غدد لنفاوی ایجاد کنند. سایر بدخیمی‌های خونی ممکن است علائمی نداشته باشند و در طول سال‌ها به آرامی پیشرفت کنند. درمان‌های سرطان خون، از نظارت فعال بدون مداخله درمانی مبتنی بر سرطان، تا درمان‌های استاندارد سرطان از جمله ایمونوتراپی، شیمی‌درمانی، متفاوت است. تا به امروز بیش از ۱۰۰ نوع سرطان خون شناخته شده است. تشخیص درست بیماری پیش از شروع اقدامات درمانی، امری حیاتی است.
بیایید نگاه دقیق‌تری به ساختار تشکیل‌دهنده خون بیندازیم. خون دارای چهار بخش اصلی است:
- پلاسما: قسمت مایع خون است. پلاسما مواد مغذی، مواد زائد، پروتئین‌ها و مولکول‌های دیگری را که مسئول تأثیرگذاری بر عملکرد قسمت‌های مختلف بدن از جمله تنظیم دمای بدن و تعادل مایعات هستند، منتقل می‌کند.
- گلبول‌های قرمز: سلول‌هایی که وظیفه انتقال اکسیژن به ریه‌ها و بافت‌ها را بر عهده دارند.
- گلبول‌های سفید: سلول‌هایی که مسئول محافظت در برابر عفونت‌ها هستند.
- پلاکت‌ها: سلول‌هایی که لخته‌های خون را تشکیل می‌دهند و از خونریزی جلوگیری می‌کنند.
سرطان، ناشی از اختلال در رشد و رفتار طبیعی سلول است. در یک بدن سالم، گلبول‌های سفید جدید به طور مرتب تولید می‌شوند تا جایگزین گلبول‌های قدیمی و در حال مرگ شوند. تولید بیش از حد گلبول‌های سفید خون در مغز استخوان منجر به سرطان خون می‌شود.
چند نوع سرطان خون وجود دارد؟
سه نوع اولیه سرطان خون شامل موارد زیر هستند:
-
لوسمی
لوسمی سرطان گلبول‌های سفید یا سلول‌هایی است که بعدا به گلبول‌های سفید تبدیل می‌شوند. لوسمی مانع از مبارزه گلبول‌های سفید با عفونت‌های بدن می‌شود. این بیماری می‌تواند حاد یا مزمن باشد و بر لنفوسیت‌ها (لوسمی لنفوسیتی) یا سایر سلول‌های ایمنی (لوسمی میلوئیدی) تأثیر بگذارد. لوسمی شایع‌ترین سرطان خون در کودکان زیر ۱۵ سال است.
-
لنفوم
لنفوم سرطان سیستم لنفاوی (بخش مهمی از سیستم ایمنی) به ویژه غدد لنفاوی (ساختارهای کوچک لوبیایی شکل سیستم لنفاوی است که مواد مضر را فیلتر می‌کند) می‌باشد. لنفوم همچنین گلبول‌های سفید خون به نام لنفوسیت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. لنفوم شایع‌ترین شکل سرطان خون در بزرگسالان است. این بیماری بیش از نیمی از موارد سرطان خون تشخیص داده شده را تشکیل می‌دهد.
-
میلوم
میلوما سرطان سلول‌های پلاسما است. سلول‌های پلاسما (plasma cells) لنفوسیت‌هایی هستند که برای محافظت در برابر عفونت‌ها آنتی‌بادی می‌سازند. میلوما بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد و آن را مستعد عفونت می‌کند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به سرطان خون هستند؟
عوامل خطر سرطان خون به طور کامل شناخته نشده است. با این حال اعتقاد بر این است که سرطان خون در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض تشعشعات و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن (یک ماده شیمیایی صنعتی پرمصرف) همگی با افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون مرتبط هستند. ویروس اپشتین‌بار (EBV)، اچ‌آی‌وی (HIV) و زمینه ژنتیکی مساعد، از دیگر عوامل خطر برای ایجاد لنفوم و لوسمی گزارش شده‌اند.
سرطان خون چه علائمی دارد؟
علائم سرطان خون بسته به نوع بدخیمی متفاوت است اما معمولاً شامل موارد زیر می‌باشد:
- تب
- لرز
- خستگی
- ضعف
- درد استخوان و مفاصل
- کاهش وزن
تورم غدد لنفاوی، کبد و طحال نیز شایع است و کم‌خونی می‌تواند در برخی از سرطان‌های خون رخ دهد.
سرطان خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- لوسمی: با آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) می‌توان سطوح غیرطبیعی گلبول‌های سفید خون را نسبت به گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها شناسایی کرد.
- لنفوم: پزشک باید بیوپسی انجام دهد. طی بیوپسی بخش کوچکی از بافت لنفاوی برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تشخیص تورم غدد لنفاوی، عکس‌برداری با اشعه ایکس، سی‌تی اسکن یا PET اسکن را درخواست کند.
- میلوما: از آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) یا سایر آزمایش‌های خون یا ادرار برای تشخیص مواد شیمیایی یا پروتئین‌های تولید شده در زمینه بیماری میلوما استفاده می‌شود. در برخی موارد می‌توان از بیوپسی مغز استخوان، اشعه ایکس، MRI، PET و سی‌تی اسکن برای تایید و میزان گسترش میلوما استفاده کرد.
راه‌های درمانی برای سرطان خون چیست؟
روش درمانی به نوع سرطان خون، سن بیمار، سرعت پیشرفت سرطان و اینکه آیا سرطان به سایر قسمت‌های بدن انتشار یافته یا خیر بستگی دارد. خوشبختانه از آنجایی که درمان‌های سرطان خون در دهه‌های گذشته بسیار پیشرفت کرده است، بسیاری از انواع سرطان‌های خون اکنون قابل درمان هستند. درمان‌های رایج شامل موارد زیر است:
- شیمی‌درمانی: داروهای ضدسرطان (از طریق تزریق وریدی یا گاهی با مصرف قرص) به بدن وارد می‌شوند تا تولید سلول‌های سرطانی را متوقف کنند.
- پرتودرمانی: این روش از درمان سرطان از پرتوهای پرانرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند.
- درمان‌های هدفمند: در این روش از درمان سرطان از داروهایی استفاده می‌شود که به طور خاص سلول‌های بدخیم خون را بدون آسیب رساندن به سلول‌های طبیعی از بین می‌برند.
- پیوند سلول‌های بنیادی: سلول‌های بنیادی سالم را می‌توان به بدن تزریق کرد تا تولید خون سالم، پس از از بین بردن سلول‌های بدخیم خون، از سر گرفته شود.
- جراحی: این درمان شامل برداشتن بخش‌های آسیب‌دیده بدن جهت بهبود و جلوگیری از انتشار بدخیمی است.
- ایمونوتراپی: این درمان سیستم ایمنی را برای کشتن خاص سلول‌های سرطانی فعال می‌کند.
مانند هر بیماری دیگری، هر چه بدخیمی خونی زودتر تشخیص داده شود و درمان زودتر آغاز شود، نتیجه‌ی درمان بهتر خواهد بود. همانطور که جلوتر به آن اشاره کردیم، سرطان خون ممکن است علائم اولیه مشخصی نداشته باشد. بنابراین بهتر است همه افراد هر ۶ ماه تا یک سال، بسته به داشتن عوامل خطر، آزمایش خون جهت چک آپ وضعیت سلامت خون انجام دهند. بسته به نتایج آزمایش، پزشک معالج ممکن است آزمایشات یا تصویربرداری‌های دیگری درخواست کند.
دکترنکست و امکان نمونه‌گیری در محل
اهمیت انجام چکاپ‌های روتین از جمله آزمایشات خون و ادرار در فواصل منظم بر کسی پوشیده نیست. اما امروزه با توجه به مشغله زیاد افراد و مشکلات رفت‌وآمد، مراجعه حضوری به آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها برای همه چندان راحت نیست. خصوصا افراد مسن ممکن است به دلیل دشواری مراجعه حضوری به آزمایشگاه‌ها، از انجام چک آپ روتین صرف نظر کنند.
خوشبختانه دکترنکست با فراهم کردن امکان نمونه‌گیری در محل راه‌حلی کابردی برای این مشکل ارائه می‌دهد. تیم دکترنکست در سریع‌ترین زمان، نمونه‌گیری را در محل درخواستی شما انجام می‌دهد. همراه با نتایج آزمایشات، تفسیر رایگان نتایج نیز در اختیارتان قرار خواهد گرفت. در ضمن شما برای انجام این آزمایشات، نیازی به نسخه پزشک نخواهید داشت. برای انجام آزمایش، وارد بخش چکاپ سلامت آقایان یا چکاپ سلامت بانوان شده و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
