تاکنون نام سندرم خستگی مزمن به گوش شما خورده است؟ سندرم خستگی مزمن یا Chronic Fatigue Syndrome چیست؟ آیا یک بیماری است؟ این سندرم چرا اتفاق می‌افتد و چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟ در ادامه این مقاله، به تشریح این اختلال و جوانب مختلف آن می‌پردازیم.
سندرم خستگی مزمن: تعریف
سندرم خستگي مزمن (CFS) که با نام علمی انسفالومیلیت میالژیک (ME) نیز شناخته می‌شود، یک بیماری ناتوان‌کننده و پیچیده است. افراد مبتلا به این سندرم در اغلب اوقات، به‌علت خستگی مفرط، قادر به انجام فعالیت‌های معمول خود نیستند. گاهی، این سندرم می‌تواند افراد را در رخت‌خواب حبس کند. افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن، خستگی شدیدی دارند که با استراحت بهبود نمی‌یابد. این وضعیت ممکن است پس از هر فعالیتی، چه فیزیکی و چه ذهنی، بدتر شود. بنابراین، این اختلال می‌تواند به عنوان کسالت پس از ورزش نیز شناخته شود. علائم دیگر می‌تواند شامل مشکلات خواب، تفکر و تمرکز، درد و سرگیجه باشد. افراد مبتلا به CSF ممکن است بیمار به‌نظر نرسند، اما نمی‌توانند عملکرد قبلی خود را داشته باشند. این سندرم:
- توانایی افراد را برای انجام کارهای روزانه، مانند دوش گرفتن یا تهیه یک وعده غذایی، تغییر می‌دهد.
- اغلب حفظ شغل، رفتن به مدرسه و شرکت در زندگی خانوادگی و اجتماعی را سخت می‌کند.
- می‌تواند سال‌ها طول کشیده و گاهی اوقات منجر به ناتوانی جدی شود.
سندرم خستگی مزمن: چه کسی مبتلا می‌شود؟
هر کسی می‌تواند به سندرم خستگی مزمن مبتلا شود. این بیماری در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال شایع‌تر است. با این حال کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در تمام سنین، می‌توانند تحت تاثیر قرار گیرند. در میان بزرگسالان، زنان بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند. افراد سفید پوست بیشتر از سایر نژادها و قومیت‌ها تشخیص داده می‌شوند. اما بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری تشخیص داده نشده‌اند.
سندرم خستگی مزمن: عدم تشخیص درست شایع است
تشخیص سندرم خستگی مزمن مشکل است. برخی از دلایلی که افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن تشخیص داده نشده‌اند شامل دسترسی محدود به خدمات سلامت و عدم آگاهی کافی در مورد این سندرم در میان پزشکان است. متاسفانه این بیماری به‌علت نشانه‌های غیراختصاصی آن، اغلب به اشتباه درک شده و ممکن است توسط برخی از پزشکان جدی گرفته نشود. آگاهی بیشتر پزشکان و پرستاران ضروری است تا تشخیص به‌موقع و مراقبت مناسب به بیماران ارائه شود.
با توجه به اینکه علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، هیچ بررسی آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص مستقیم سندرم خستگی مزمن وجود ندارد. بنابراین، پزشکان باید تشخیص این بیماری را بر اساس ارزیابی عمیق علائم و سابقه پزشکی فرد در نظر بگیرند. همچنین مهم است که پزشکان هر شرایط دیگری را که می‌تواند علائم مشابه ایجاد کند، تشخیص داده و درمان کنند. اگرچه هیچ درمانی برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد، برخی از علائم را می‌توان درمان یا مدیریت کرد.
علل احتمالی سندرم خستگی مزمن
دانشمندان هنوز علت ایجاد این اختلال را شناسایی نکرده‌اند. ممکن است بیش از یک علت برای آن وجود داشته باشد. علاوه بر این، ممکن است دو یا چند محرک با هم باعث بیماری شوند.
عفونت
افراد مبتلا اغلب بیماریشان به‌گونه‌ای آغاز می‌شود که ابتلا به سرماخوردگی را برایشان تداعی می‌کند. این امر باعث شده محققان مشکوک شوند که عفونت ممکن است باعث این بیماری شود. علاوه بر این، از هر ده نفری که به ویروس اپشتین بار، ویروس راس ریور یا کوکسیلا برنتی مبتلا می‌شوند، یک نفر دچار مجموعه‌ای از علائم سندرم خستگی مزمن خواهد شد. احتمال بروز علائم این اختلال در افراد مبتلا به این عفونت‌ها که علائم شدید داشتند، بیشتر از افراد دارای علائم خفیف است. اما همه افراد مبتلا به این سندرم این عفونت‌ها را نداشته‌اند.
سایر عفونت‌هایی که در ارتباط با این بیماری مورد مطالعه قرار گرفته‌اند عبارتند از: ویروس هرپس انسانی ۶، انترو ویروس، سرخجه، کاندیدا آلبیکنس، بورنا ویروس، مایکوپلاسما و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV). با این حال، این عفونت‌ها باعث ایجاد سندرم خستگی مزمن نشده‌اند!
تغییر در سیستم ایمنی
این احتمال وجود دارد که سندرم خستگی مزمن به دلیل تغییر در سیستم ایمنی فرد و نحوه واکنش آن به عفونت یا استرس ایجاد شود. علائم این سندرم با برخی از ویژگی‌های بیماری‌های خود ایمنی (بیماری‌هایی که در آن سیستم ایمنی به بافت‌های سالم بدن خود حمله می‌کند، مانند آرتریت روماتوئید) مشترک است. برای مثال، هم سندرم خستگی مزمن و هم بیشتر بیماری‌های خودایمنی در زنان شایع‌تر است و هر دو با افزایش التهاب مشخص می‌شوند. با این حال، سایر علائم بیماری خودایمنی، مانند آسیب بافتی، در بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن یافت نمی‌شود. دانشمندان تصور می‌کنند که سیستم ایمنی ممکن است به روش‌های دیگری در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد، از جمله:
1. تولید مزمن سیتوکین‌ها
سیتوکین‌ها پروتئین‌هایی هستند که توسط سیستم ایمنی تولید شده و عملکرد سلول‌های دیگر را تنظیم می‌کنند. سطوح بالاتر سیتوکین‌ها برای یک دوره طولانی می‌تواند منجر به تغییر توانایی بدن در پاسخ به استرس شده و ممکن است منجر به ایجاد مشکلات سلامتی از جمله سندرم خستگی مزمن شود.
2. سلول‌های کشنده طبیعی (NK) با عملکرد ضعیف
سلول‌های NK سلول‌های سیستم ایمنی هستند که به بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کنند. بسیاری از بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن دارای سلول‌های NK با توانایی عملکردی پایین‌تر برای مبارزه با عفونت هستند. مطالعات نشان داده‌اند که هر چه عملکرد سلول‌های NK در بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن ضعیف‌تر باشد، شدت بیماری بیشتر است. انجام تست‌های عملکرد سلول NK دشوار است و نتایج آن‌ها خارج از مطالعات تحقیقاتی قابل اعتماد نیست. به دلیل این مشکل، آزمایش عملکرد سلول NK هنوز برای پزشکان مفید نیست. همچنین، عملکرد کم سلول NK می‌تواند در بیماری‌های دیگری نیز رخ دهد و بنابراین نمی‌توان از آن برای تشخیص سندرم خستگی مزمن استفاده کرد.
3. تفاوت در نشانگرهای فعال‌سازی سلول T
سلول‌های T سلول‌های سیستم ایمنی هستند که به فعال شدن و سرکوب پاسخ‌های ایمنی به عفونت‌ها کمک می‌کنند. سیستم ایمنی اگر بیش از حد فعال شود یا به اندازه کافی فعال نباشد، پاسخ ایمنی آن‌طور که باید کار نمی‌کند. با این حال، به‌نظر نمی‌رسد همه بیماران مبتلا به CFS این تفاوت‌ها را در نشانگرهای فعال‌سازی سلول‌های T داشته باشند.
4. فشار فیزیکی یا عاطفی بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (محور HPA)
محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال یک شبکه پیچیده است که واکنش بدن ما به استرس را کنترل کرده و بسیاری از فرآیندهای بدن مانند پاسخ ایمنی، هضم، مصرف انرژی و خلق‌و‌خو را تنظیم می‌کند. این محور از ارتباط بین دو غده سیستم عصبی (هیپوتالاموس و هیپوفیز) و غدد فوق کلیوی (ارگان‌های کوچکی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند) ایجاد می‌شود. هنگامی که هورمون‌های تحت تاثیر این محور از تعادل خارج می‌شوند، بر بسیاری از سیستم‌ها و عملکردهای بدن، مانند پاسخ ایمنی، تأثیر منفی می‌گذارند. کورتیزول که «هورمون استرس» نیز نامیده می‌شود، به کاهش التهاب و آرام کردن سیستم ایمنی کمک می‌کند. بنابراین سطوح پایین کورتیزول ممکن است منجر به افزایش التهاب و فعال شدن مزمن سیستم ایمنی شود. بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن معمولا استرس فیزیکی یا عاطفی را قبل از اینکه بیمار شوند گزارش می‌کنند.
5. نقش ژنتیک و محیط
گاهی ممکن است این بیماری در اعضای یک خانواده مشاهده شود. مطالعات انجام شده در دوقلوها و خانواده‌ها نشان می‌دهد که هم ژن‌ها و هم محیط ممکن است در سندرم خستگی مزمن نقش داشته باشند. دانشمندان هنوز ژن‌های دقیق یا سایر عوامل محیطی را که ممکن است مسئول باشند، پیدا نکرده‌اند. تحقیقات بیشتری در این مورد نیاز است.
علائم سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن ممکن است شبیه به بسیاری از بیماری‌های دیگر باشد و هیچ آزمایشی برای تایید آن وجود ندارد. این امر تشخیص این مشکل را دشوار می‌کند. این بیماری می‌تواند غیر قابل پیش‌بینی باشد. علائم ممکن است بیایند و از بین بروند، یا ممکن است تغییراتی در شدت آن‌ها در طول زمان ایجاد شود.
پزشک باید بتواند این بیماری را از سایر بیماری‌ها، با انجام یک معاینه پزشکی کامل، تشخیص دهد. معاینه شامل پرسیدن سوالات زیادی در مورد سابقه سلامتی بیمار، بیماری فعلی و سوال در مورد علائم برای اطلاع از اینکه چند بار رخ می‌دهند، چقدر بد هستند و چقدر طول کشیده است، می‌باشد. همچنین برای پزشکان مهم است که با بیماران در مورد چگونگی تاثیر علائم بر زندگی آن‌ها صحبت کنند. برای استفاده از خدمات آزمایش در محل کلیک کنید.
علائم اولیه
تست سندرم خستگی مزمن برای تشخیص، چگونه است؟ سه علامت اولیه یا اصلی برای تشخیص لازم است:
1. کاهش توانایی انجام فعالیت‌هایی که قبل از بیماری به راحتی برای فرد قابل انجام بود
این کاهش سطح فعالیت همراه با خستگی رخ می‌دهد و باید شش ماه یا بیشتر طول بکشد. افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن خستگی بسیار متفاوتی از خستگی و کسالت معمول دارند. خستگی در این سندرم:
- می‌تواند شدید باشد.
- نتیجه فعالیت بدنی غیر معمول و دشوار ایجاد نشده است.
- با خواب یا استراحت تسکین نمی‌یابد.
- فرد قبل از بیمار شدن مشکلی نداشته است.
2. تشدید خستگی پس از فعالیت
- علايم خستگی در این افراد ممکن است پس از فعالیت فیزیکی یا ذهنی که قبل از بیماری مشکلی ایجاد نمی‌کرد، بدتر شود. این امر به‌عنوان خستگی پس از فعالیت شناخته می‌شود. در طول خستگی پس از فعالیت، هرگونه علائم ممکن است بدتر شود یا برای اولین بار ظاهر شود، از جمله اختلال در تفکر، مشکلات خواب، گلو درد، سردرد، احساس سرگیجه یا خستگی شدید. بهبودی ممکن است روزها، هفته‌ها یا حتی بیشتر طول بکشد. افراد مبتلا ممکن است نتوانند پیش‌بینی کنند که چه چیزی باعث ایجاد خستگی آن‌ها می‌شود یا این فرایند چقدر طول می‌کشد. به عنوان نمونه:
- شرکت در رویداد مدرسه کودک ممکن است شخصی را برای چند روز در خانه ماندگار کرده و فرد نتواند کارهای معمول مانند لباس شستن را انجام دهد.
- خرید از فروشگاه مواد غذایی ممکن است باعث به‌قدری فرد را خسته کند که نیاز به چرت زدن در ماشین قبل از رفتن به خانه داشته باشد.
- دوش گرفتن ممکن است باعث شود فرد برای روزها در تخت مانده و نتواند کاری انجام دهد.
3. مشکلات خواب
افراد مبتلا ممکن است حتی پس از یک شب خواب کامل احساس کاهش خستگی نکنند. برخی از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است مشکلاتی در به خواب رفتن یا خواب ماندن داشته باشند.
علائم فرعی
علاوه بر این علائم اصلی، یکی از دو علامت زیر برای تشخیص لازم است:
1. مشکلات تفکر و حافظه
اکثر افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن در فکر کردن ، به‌خاطر سپردن و توجه به جزئیات مشکل دارند. بیماران اغلب برای توصیف این مشکل می‌گویند که گیجند، احساس می‌کنند در مه گیر کرده‌اند و نمی‌توانند به‌وضوح فکر کنند.
2. بدتر شدن علائم در حالت ایستاده و نیاز به نشستن
افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن ممکن است هنگام ایستادن یا نشستن دچار سبکی سر، سرگیجه، ضعف یا غش شوند. آن‌ها ممکن است تغییرات بینایی مانند تاری یا دیدن لکه‌های بینایی را تجربه کنند.
سایر علائم شایع
بسیاری از افراد مبتلا علائم دیگری نیز دارند. درد در افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن بسیار شایع است. نوع درد، محل بروز و شدت درد بسیار متفاوت است. درد افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن ناشی از آسیب نیست. شایع‌ترین انواع درد در این افراد عبارتند از:
- درد و گرفتگی عضلانی
- درد مفاصل بدون تورم یا قرمزی
- سردرد
- غدد لنفاوی حساس در گردن یا زیر بغل
- گلودرد
- مشکلات گوارشی، مانند سندرم روده تحریک‌پذیر
سایر علائم محتمل عبارتند از:
- لرز و تعریق شبانه
- آلرژی و حساسیت به غذا، بو، مواد شیمیایی، نور یا صدا
- ضعف عضلانی
- تنگی‌نفس
- ضربان قلب نامنظم
درمان سندرم خستگی مزمن
درمان دارویی سندرم خستگی مزمن چیست؟ هیچ درمان تایید شده‌ای برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد. با این حال، برخی از علائم را می‌توان مدیریت کرد. درمان این علائم ممکن است برای برخی از بیماران مبتلا تسکین‌دهنده باشد اما برای برخی دیگر نه.
علائمی که پزشکان ممکن است سعی در رفع آن‌ها داشته باشند عبارتند از:
ضعف پس از فعالیت
کسالت پس از فعالیت با بدتر شدن علائم پس از اعمال جزئی جسمی، ذهنی یا احساسی است. برای برخی از بیماران، اضافه بار حسی (نور و صدا) می‌تواند باعث ایجاد ضعف پس از فعالیت شود. علائم معمولاً ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از فعالیت یا قرار گرفتن در معرض عامل محرک تشدید شده و می‌تواند روزها تا هفته‌ها باقی بماند.
خواب
بیماران مبتلا اغلب بعد از خواب احساس شادابی کمتری نسبت به قبل از بیماری می‌کنند. شکایات رایج خواب شامل مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب، خواب‌آلودگی شدید، رویاهای زیاد و واضح، پاهای بی‌قرار و اسپاسم عضلانی شبانه است.
درد
افراد مبتلا اغلب درد عمیقی در عضلات و مفاصل خود دارند. آن‌ها همچنین ممکن است سردرد فشارنده و درد پوست در هنگام لمس را داشته باشند.
افسردگی، استرس و اضطراب
سازگاری با یک بیماری مزمن و ناتوان‌کننده گاهی منجر به مشکلات دیگری از جمله افسردگی، استرس و اضطراب می‌شود. بسیاری از بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن در طول بیماری خود دچار افسردگی می‌شوند. در صورت وجود افسردگی یا اضطراب، باید تحت درمان قرار بگیرد. اگرچه درمان افسردگی یا اضطراب می‌تواند مفید باشد، اما درمان سندرم خستگی مزمن نیست.
مشکلات حافظه و تمرکز
ابزارهای کمکی حافظه مانند تقویم‌ها می‌توانند به مشکلات حافظه کمک کنند. برای افراد مبتلا که مشکلات تمرکز دارند، برخی از پزشکان داروهای محرک را تجویز می‌کنند. محرک‌ها ممکن است به بهبود تمرکز در برخی از بیماران و نیز به تشدید علائم، منجر شوند.
پزشک معالج بر اساس علائمی که تجربه می‌کنید، بهترین برنامه درمانی را برای شما برنامه‌ریزی کرده و به تخفیف علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کنند. برنامه و اهداف درمانی در افراد مختلف متفاوت است و بر اساس مشکلات فعلی و سطح ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه تنظیم می‌شود.
جمع‌بندی
سندرم خستگی مزمن یک بیماری مزمن، بسیار ناتوان‌کننده و پیچیده است. افراد مبتلا به این سندرم در اغلب اوقات، به علت خستگی مفرط، قادر به انجام فعالیت‌های معمول خود نیستند. گاهی، این سندرم می‌تواند افراد را در رخت‌خواب حبس کند. افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن، خستگی شدیدی دارند که با استراحت بهبود نمی‌یابد. این وضعیت ممکن است پس از هر فعالیتی، چه فیزیکی و چه ذهنی، بدتر شود. این بیماری می‌تواند عملکرد فردی را به شدت تحت تاثیر قرار داده و بیمار را از حضور موثر در اجتماع محروم سازد. این بیماری با علائم مختلف و متنوعی همراه است. سه علامت اصلی آن عبارتند از خستگی مفرط، اختلال خواب و خستگی شدید پس از فعالیت. از سایر علائم شایع می‌توان به الگوهای مختلف درد در نواحی متنوع بدن، کاهش تمرکز و ضعیف شدن حافظه اشاره کرد. هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. با این حال می‌توان با مداخلات مناسب درمانی، علائمی که فرد را تحت تاثیر قرار داده مدیریت کرد و کیفیت زندگی را افزایش داد. برای بررسی کمبودها و مشکلات تغذیه، از نوبت کارشناس تغذیه بهره مند شوید.
منابع:
