واکسن کووید-19؛ دوز سوم و دوز بوستر

دوز سوم یا دوز بوستر واکسن کووید-19؟ آیا فرقی هم دارند؟

به افرادی که به علل متفاوت، سیستم ایمنی ضعیفی دارند، دوز سوم واکسن کووید-19 تزریق می‌شود. این موضوع به این علت است که علی‌رغم تزریق 2 دوز اول، سیستم ایمنی ضعیف، نمی‌تواند ایمنی و محافظت مطلوب را به بدن بدهد. در نتیجه برای این افراد دوز سوم توصیه می‌گردد. باید توجه داشت که دوز سوم واکسن برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، با دوز بوستر واکسن کووید-19 برای افراد عادی متفاوت است.

دوز بوستر واکسن کووید-19 چگونه به ایمنی‌زایی بیشتر کمک می‌کند؟

واکسن در مرحله اول میزان زیادی سلول‌های ایمنی تولید می‌کند. در نتیجه سطح آنتی‌بادی و مولکول‌های ایمنی افزایش می‌یابد. این روند پس از مدتی نزولی شده و میزان آنتی‌بادی‌های موجود در بدن کاهش می‌یابد. با این حال تعدادی لنفوسیت‌ B و T خاطره ماندگار می‌شوند که تا در آینده در صورت روبرو شدن دوباره با عامل بیماری‌زا از بدن محافظت کنند. دوز بوستر واکسن باعث چند برابر شدن لنفوسیت‌های B می‌شود و مقدار آنتی‌بادی‌ها را مجددا افزایش می‌دهد. این لنفوسیت‌ها به غدد لنفاوی می‌روند و در آنجا ارتقا یافته و آنتی‌بادی‌های قوی‌تری را در برابر ویروس کرونا تولید می‌کنند. در نتیجه بدن از مصونیت بیشتری برخوردار می‌شود. مقدار لنفوسیت‌های B در افرادی که دوز بوستر واکسن کووید-19 را دریافت کرده‌اند، بسیار بیشتر از افرادی است که دوز سوم واکسن کووید-19 را تزریق نکرده‌اند.

ایمنی ناشی از واکسن‌ها ۶ تا ۸ ماه پایدار است. بعد از این مدت ایمنی حاصل از واکسن افت نسبی پیدا می‌کند. برای جبران افت ایمنی بدن تزریق دوز بوستر توصیه می‌شود. مطالعات نشان داده افرادی که دوز سوم واکسن را دریافت کرده‌اند، در مقایسه با افرادی که از دوز دوم واکسن‌شان حداقل ۵ ماه گذشته است، ۹۳درصد کمتر در خطر بستری شدن در اثر ابتلا به کووید-۱۹ هستند. همچنین شدت بیماری و خطر مرگ ناشی از کووید-19 در افرادی که دوز سوم واکسن را دریافت کرده‌اند به‌ترتیب ۹۲ و ۸۱ درصد کمتر خواهد شد.

گایدلاین‌های NHS و CDC ،FDA: چه کسی مشمول تزریق دوز سوم واکسن می‌شود؟

دوز سوم واکسن کووید-19 به افراد 12 سال و بالاتر که در زمان مصرف 2 دوز اول سیستم ایمنی ضعیفی داشتند، تزریق می‌شود. معمولاً حداقل 8 هفته پس از مصرف دوز دوم، دوز سوم پیشنهاد می‌شود.

دوز سوم شامل افرادی می‌شود که دارای شرایط زیر هستند:

• سرطان خون (مانند لوسمی یا لنفوم)
• سیستم ایمنی ضعیف به دلیل درمان (مانند داروهای استروئیدی، درمان بیولوژیکی، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی)
• پیوند عضو یا مغز استخوان
• شرایطی که آن‌ها را در معرض خطر بسیار بالایی برای ابتلا به عفونت قرار می‌دهد
• طی دو سال گذشته پیوند سلول‌های بنیادی دریافت کرده باشند یا داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی مصرف کنند
• نقص ایمنی اولیه متوسط یا شدید (مانند سندرم دی جورج یا سندرم Wiskott-Aldrich)
• مبتلا به HIV تشخیص داده شده با بار ویروسی بالا یا تعداد CD4 کم یا در حال حاضر دارویی برای درمان HIV مصرف نکنند.
• افراد دچار سرکوب سیستم ایمنی که در ابتدا واکسن کووید-19 مدرنا یا فایزر را دریافت کرده‌اند، پس از گذشت حداقل 28 روز از دوز دوم می‌توانند دوز اضافی دریافت کنند.

اگر واکسن جانسون/جانسون و جانسون کووید-19 را دریافت کرده‌اید، می‌توانید دوز اضافی را زمانی که حداقل 2 ماه از واکسن شما گذشته باشد دریافت کنید.

چه کسانی می‌توانند دوز بوستر کووید-19 دریافت کنند؟

افرادی که حداقل 3 ماه پیش دوز دوم واکسن کووید-19 را دریافت کرده باشند، می‌توانند دوز بوستر دریافت کنند به شرط این‌ که دارای شرایط زیر باشند:

• سن 18 سال یا بیشتر
• سن 16 سال یا بیشتر به همراه یک بیماری که آن‌ها را در معرض خطر ابتلا به بیماری جدی ناشی از کووید-19 قرار می‌دهد
• مددکار بهداشتی یا کادر درمان خط مقدم
• افراد شاغل در خانه‌های سالمندان و بهداشت
• سن 16 سال یا بیشتر که مراقب اصلی فردی هستند که در معرض خطر بالای کووید-19 قرار دارد
• سن 16 سال یا بیشتر که با فردی زندگی می‌کنند که سیستم ایمنی ضعیفی دارد (مانند فردی که HIV دارد، پیوند انجام داده است یا درمان‌های خاصی برای سرطان، لوپوس یا آرتریت روماتوئید دریافت می‌کند)
• افرادی که باردار هستند و در یکی از گروه‌های واجد شرایط قرار می‌گیرند نیز می‌توانند دوز بوستر دریافت کنند
• 18 ساله یا بالاتر که حداقل 2 ماه پیش واکسن “جانسون اند جانسون” را دریافت کرده‌اند
• 18 سال یا بالاتر که حداقل 6 ماه پیش هر دو دوز مورد نیاز واکسن مدرنا را دریافت کرده‌اند
• 16 ساله یا بالاتر که حداقل 6 ماه پیش هر دو دوز مورد نیاز واکسن Pfizer-BioNTech را دریافت کرده‌اند
• واکسن Pfizer-BioNTech تنها واکسن و بوستر مجاز برای افراد 16 و 17 ساله است

عوارض جانبی دوز بوستر چیست؟ آیا فرقی با 2 دوز اولیه دارد؟ 

تاکنون واکنش‌های گزارش ‌شده پس از تزریق واکسن بوستر، مشابه واکنش‌های پس از واکسن‌های اصلی (2 دوز اول یا تک دوز واکسن J&J) بوده است. تب، سردرد، خستگی و درد در محل تزریق شایع‌ترین این عوارض می‌باشند. در مجموع، اکثر عوارض جانبی واکسن‌های بوستر، خفیف تا متوسط بوده‌اند. با این حال مانند 2 دوز اول، عوارض جانبی جدی نادر است، گرچه ممکن است رخ دهد. در هر صورت، واکنش‌ها به دوز اضافی کمی ملایم‌تر بود. مزایای واکسیناسیون کووید-19 بر خطرات شناخته شده و بالقوه آن بیشتر است. موارد نادری از میوکاردیت (التهاب عضله قلب) و پریکاردیت (التهاب پوشش خارجی قلب) در نوجوانان و جوانان، بیشتر پس از دریافت دوز دوم واکسن‌های Pfizer-BioNTech و مدرنا گزارش شده است. عوارض جانبی بعد از تزریق دوم ممکن است شدیدتر از عوارض بعد از تزریق اول باشد.

کدام عارضه‌های جانبی‌ رایج هستند؟

روی بازویی که تزریق شده:

• درد
• اریتم و قرمزی
• تورم

عوارض عمومی در کل بدن:

• خستگی
• سردرد
• درد عضلانی
• لرز
• تب
• حالت تهوع

هر فردی که پس از دریافت واکسن mRNAای کووید-19 (Pfizer-BioNTech یا Moderna) واکنش آلرژیک شدید داشته باشد، نباید دوز دیگری از هر یک از واکسن‌های mRNA کووید-19 را دریافت کند. همچنین هرکسی که پس از دریافت واکسن جانسون اند جانسون واکنش آلرژیک شدید داشته باشد نیز، نباید دوز دیگری از آن واکسن دریافت کند.

آیا دوز بوستر یا دوز سوم باید همان برندی باشد که افراد قبلاً دریافت کرده‌اند؟ اصطلاح Mix & Match چیست؟

افراد می‌توانند مارک‌ها را با هم ترکیب کنند. FDA دوز بوستر واکسن‌های Pfizer-BioNTech، مدرنا و جانسون اند جانسون را مجاز کرده است. همچنین استفاده از دوزهای بوستر و دوز سوم هترولوگ/متفاوت (یا “Mix & Match”) را برای افراد بالای 18 سال مجاز و بی‌خطر اعلام کرده است. مزایای شناخته شده و بالقوه دریافت واکسن متفاوت به عنوان دوز بوستر بیشتر از خطرات آن است. نتایج تحقیقات نشان‌دهنده پاسخ ایمنی قوی‌تر و شدیدتر به واکسن در مقایسه با تزریق یک نوع واکسن است.

دستورالعمل‌های ورزات بهداشت در ایران در مورد دوز سوم/بوستر چگونه است؟ آیا Mix & Match در ایران مطرح است؟

بر اساس مصوبات کمیته ملی واکسیناسیون کووید-19:

• دریافت‌کنندگان واکسن «سینوفارم» می‌توانند برای دوز سوم «سینوفارم» یا «آسترازنکا» یا «پاستوکووک پلاس» تزریق کنند.
• همچنین کسانی که در دوز اول و دوم واکسن «برکت» دریافت کرده‌اند، برای دوز سوم می‌توانند واکسن «برکت» یا «سینوفارم» یا «آسترازنکا» دریافت کنند.
• افرادی که در نوبت اول و دوم واکسن آسترازنکا تزریق کرده اند، در نوبت سوم می‌توانند واکسن آسترازنکا، پاستوکووک پلاس یا واکسن اسپوتنیک V نوبت اول(تحت عنوان اسپوتنیک لایت) را دریافت نمایند.
• کسانی که نوبت اول و دوم واکسن اسپوتنیک V تزریق کرده‌اند، در نوبت سوم می‌توانند واکسن آسترازنکا یا پاستوکووک پلاس را دریافت نمایند.
• افرادی که دو نوبت واکسن غیرفعال (سینوفارم، بهارات بیوتک یا کووایران برکت) و یا اسپوتنیک V را دریافت کرده و به علت الزامات سفر تمایل به تزریق دو نوبت آسترازنکا دارند، با اخذ رضایت نامه و ارائه مدارک سفر می‌توانند دو نوبت آسترازنکا با رعایت فاصله حداقل 1 ماه بین نوبت‌ها را دریافت نمایند.
• افرادی که در نوبت اول و دوم، واکسن پروتئین نوترکیب (اسپایکوژن) تزریق کرده‌اند، در نوبت سوم می‌توانند همان واکسن را دریافت نمایند.

در ایران دوز سوم چه زمانی باید تزریق شود و آیا برای واکسن‌های مختلف متفاوت است؟

بر اساس مصوبات کمیته فنی واکسیناسیون کووید-19 و مرور مستندات داخلی و بین‌المللی:

• افرادی که دو دوز واکسن سینوفارم یا برکت (واکسن‌های غیرفعال) دریافت کرده‌اند و حداقل 4 ماه از تزریق دوز دوم آنها گذشته باشد.
• برای آسترازنکا و اسپوتنیک این مدت 6 ماه در نظر گرفته می‌شود.
• افراد بالای 60 سال که دو نوبت واکسن‌های غیرفعال شده (سینوفارم، کوواکسین بهارات و کووایران برکت) استفاده کرده‌اند، بایستی نوبت سوم را ترجیحا مشابه نوبت اول (واکسن غیرفعال شده) به فاصله 4 ماه از نوبت دوم دریافت کنند.
• افراد دچار نقص یا سرکوب ایمنی، بیماری‌های خاص و افراد دریافت کننده عضو پیوندی، که ۶ ماه از واکسیناسیون نوبت دوم آن‌ها گذشته باشد.
• افرادی بالای 60 سال که واکسن «اسپوتنیک» و «آسترازنکا» دریافت کرده‌اند، ۶ ماه پس از نوبت دوم مشمول دریافت دوز سوم واکسن کرونا (آسترازنکا) هستند.
• در حال حاضر مستندات علمی برای دریافت دوز چهارم واکسن به ویژه واکسن‌های مصرف شده در کشور، موجود نیست لذا دریافت دوز چهارم توصیه نمی‌شود.

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام  تلگرام  لینکدین  آپارات  توییتر  فیسبوک  یوتیوب