دیابت بی مزه یک بیماری نادر اما قابل درمان است. در این بیماری، بدن شما بیش از حد ادرار تولید میکند؛ زیرا قادر به نگهداری آب در کلیه‌ها نیست. دلیل بروز این عارضه، تفاوت آن با بیماری دیابت شیرین و راه‌های تشخیص و درمان آن، موضوعاتی هستند که در ادامه این مطلب به آن‌ها پرداخته‌ایم.
دیابت بی مزه چیست؟
در این بیماری، بدن بیش از اندازه معمول، ادرار تولید میکند و برای همین، نمیتواند آب را بهدرستی حفظ کند. این بیماری میتواند به دو شکل مزمن (مادامالعمر) یا موقت باشد. همچنین عمدتا به دلیل مشکل در تولید هورمونی به نام ضد ادرار (ADH یا وازوپرسین) ایجاد میشود؛ در این صورت یا بدن شما به اندازه کافی ADH تولید نمیکند یا کلیه‌های شما بهدرستی از آن استفاده نمی‌کنند.
دیابت بی مزه در بزرگسالان و کودکان با حجم زیادی ادرار در هر بار قضای حاجت همراه است. این افراد مقادیر زیادی آب می‌نوشند؛ زیرا دائما احساس خشکی دهان و تشنگی دارند. اگر این بیماری را دارید و مایعات کافی برای از‌دست‌دادن آب از طریق ادرار نمی‌نوشید، ممکن است دچار کمآبی بدن شوید که برای سلامتی شما خطرناک است. به همین دلیل، این بیماری را می‌توانیم یک بیماری جدی بدانیم که نیاز به درمان پزشکی دارد.
هورمون ضد ادرار چیست؟
هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH یا وازوپرسین) هورمونی‌‌ست که توسط هیپوتالاموس ساخته میشود و غده هیپوفیز آن را آزاد میکند. هیپوتالاموس ADH را تولید میکند و سپس آن را برای ذخیره و رهاسازی به غده هیپوفیز می‌فرستد. این هورمون با کنترل میزان آبی که در کلیه‌هاست، به متعادل نگه‌داشتن آب در بدن کمک میکند. اغلب زمانی که دچار کمآبی یا کاهش فشارخون هستید، بدن این هورمون را تولید و آزاد میکند.
افزایش ADH به کلیه‌ها خبر میدهد که به‌جای آزاد‌کردن آب در ادرار، آن را حفظ کنند. در بیشتر موارد ابتلا به دیابت بی مزه، هیپوتالاموس ADH کافی تولید نمیکند، غده هیپوفیز شما آن را آزاد نمیکند یا کلیه‌ها به‌شکل درست از این هورمون استفاده نمی‌کنند.
تفاوت بین دیابت شیرین و بی مزه
دیابت شیرین و بی مزه دو بیماری متمایز با علل و روش‌های درمان متفاوت هستند. تنها تشابه آن‌ها در نام “دیابت” است؛ زیرا هر دو افزایش تشنگی و تکرر ادرار را به همراه دارند.
دیابت شیرین که بیشتر با عناوینی چون دیابت نوع 1، دیابت نوع 2 یا دیابت بارداری شناخته میشود، زمانی اتفاق می‌افتد که لوزالمعده شما، انسولین کافی تولید نمیکند یا بدن شما از انسولینی که تولید میکند، بهدرستی استفاده نمیکند. بدن شما برای تبدیل غذا به انرژی، نیاز به انسولین دارد. اگر انسولینی نباشد، بدن شروع به تجزیه چربی و پروتئين برای تولید انرژی با ماده‌ای به نام کتون میکند. کتون خون را اسیدی میکند؛ بنابراین، بدن از طریق ادرار از شر آن‌ها خلاص میشود.
دیابت بی مزه زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما هورمون آنتی‌دیورتیک تولید نمیکند یا کلیه‌ها از آن استفاده نمی‌کنند. بدن شما برای حفظ مقادیر مناسب آب به ADH نیاز دارد. بدون آن، بدن آب خود را از طریق ادرار از دست میدهد. با این توضیحات، دیابت شیرین بسیار شایع‌تر از نوع دیگر است.
انواع دیابت بی مزه
- نوع مرکزی: اگر غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس شما آسیب‌دیده باشد، به آن دچار می‌شوید.
- نوع نفروژنیک: اگر غده هیپوفیز به‌اندازه کافی ADH آزاد میکند؛ اما کلیه‌ها بهدرستی نمی‌توانند آن را حفظ کنند، مبتلا به نوع نفروژنیک این بیماری می‌شوید.
- نوع دیپسوژنیک: در این نوع، مشکل هیپوتالاموس شما به تولید ADH مرتبط نیست و فقط باعث میشود احساس تشنگی کنید و مایعات بیشتری بنوشید. به همین دلیل، ممکن است نیاز به ادرار‌کردن داشته باشید.
- دیابت بی‌مزه بارداری: این یک بیماری نادر و موقتی‌ست که میتواند در دوران بارداری ایجاد شود و بعد از زایمان، شاهد آن خواهید بود. این اتفاق زمانی رخ میدهد که جفت، آنزیم زیادی تولید کند و این مسئله، باعث تجزیه ADH شود.
علائم دیابت بی مزه
علائم اصلی این بیماری در یک نگاه کلی و اجمالی، شامل موارد زیر میشود:
- نیاز به دفع ادرار به‌صورت مکرر از جمله در طول شب؛
- دفع مقدار زیادی ادرار روشن و شفاف؛
- تشنگی شدید و نوشیدن مایعات زیاد.
در حالی که اکثر افراد، روزانه 1 تا 3 لیتر ادرار تولید می‌کنند، وزن مخصوص ادرار در دیابت بی مزه میتواند به 20 لیتر در روز هم برسد! اگر این بیماری درمان نشود یا اگر فرد مبتلا به آن، نوشیدن مایعات را متوقف کند، منجر به کمآبی بدن میشود که علائم آن عبارتند از:
- احساس سرگیجه شدید یا سبکی سر؛
- احساس خستگی مداوم؛
- خشکی دهان، لب و چشم؛
- مشکل تمرکز؛
- حالت تهوع؛
- غش‌کردن.
علل دیابت بی مزه
با توجه به نوع این بیماری، دلایل متعددی باعث بروز آن می‌شوند که در ادامه، هر نوع از آن‌ها و علل شکل‌گیری هر کدام بررسی شده است. نوع مرکزی این بیماری همان‌طور که اشاره شد، زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز شما وجود داشته باشد. علل خاص بروز آن عبارتند از:
- آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز شما در اثر جراحی؛
- آسیب به سر؛ به‌ویژه شکستگی جمجمه؛
- التهاب (گرانولوم) ناشی از سارکوئیدوز یا سل؛
- وجود تومور در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز؛
- واکنش خود‌ایمنی؛
- یک جهش ژنی ارثی در کروموزوم 20.
علل بروز نوع دیپسوژنیک این بیماری عبارتند از:
- آسیب به هیپوتالاموس شما در اثر جراحی، عفونت، التهاب، تومور یا آسیب سر؛
- برخی از شرایط بیماری‌های مربوط به روان، از جمله اسکیزوفرنی و اختلال وسواس فکری-اجباری (به همین خاطر به است که به آن دیابت بی مزه عصبی هم می‌گویند).
علل بروز نوع نفروژنیک این بیماری هم عبارتند از:
- اثر برخی داروها؛
- سطوح پایین پتاسیم در خون؛
- سطوح بالای کلسیم در خون؛
- مسدود‌شدن دستگاه ادراری؛
- یک جهش ژنی ارثی؛
- در موارد نادر، بیماری مزمن کلیه.
فوق تخصصان غدد داخلی و متابولیسم در دکترنکست
راه‌های تشخیص و آزمایش دیابت بی مزه
آزمایش محرومیت از آب، ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای تشخیص این بیماری‌ست. اگر پزشک این آزمایش را تجویز کند، شما را در طول فرایند انجام آن تحت نظارت خود دارد؛ زیرا این آزمایش میتواند باعث کمآبی بدن شود. آزمایش محرومیت از آب، شامل خودداری از نوشیدن مایعات برای چندین ساعت و مشاهده واکنش بدن است. همچنین ممکن است برای تشخیص علائم دیابت بی مزه در کودکان و بزرگسالان از روش‌های زیر استفاده شود:
- آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون آنتی‌دیورتیک؛
- آزمایش دیابت برای بررسی سطح گلوکز برای رد دیابت شیرین؛
- آزمایش ادرار برای بررسی غلظت ادرار یا بررسی کتون‌ها؛
- آزمایش‌های تصویربرداری، مانند MRI، برای بررسی غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس.
درمان دیابت بی مزه
در برخی موارد، این بیماری قابل درمان نیست؛ اما میتوان آن را با دارو کنترل کرد. درمان آن در واقع به نوعش بستگی دارد.
درمان نوع مرکزی و بارداری
دسموپرسین در خط اول درمان این دو نوع بیماری قرار دارد که مانند یک هورمون ضد ادرار (ADH یا وازوپرسین) عمل میکند. البته این داروی دیابت بی مزه حتما باید با تجویز پزشک مصرف شود و به‌صورت تزریقی یا اسپری بینی تجویز میشود.
درمان نوع نفروژنیک
درمان دیابت بی مزه نفروژنیک، پیچیده‌تر و گاهی اوقات شامل ترکیبی از رویکردهای درمانی میشود. پزشکان اغلب آن را با داروهایی به نام دیورتیک‌های تیازیدی درمان می‌کنند که میزان ادرار را کاهش میدهد. همچنین ممکن است مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) هم برای کاهش بیشتر حجم ادرار تجویز شود.
درمان نوع دیپسوژنیک
محققان هنوز راهی مؤثر برای درمان دیابت بی مزه دیپسوژنیک پیدا نکرده‌اند. اگر یک بیماری زمینه‌ای چون مشکلات و اختلالات مربوط به روان باعث بروز آن شود، باید به فکر درمان علت آن بود.
درمان خانگی دیابت بی مزه
اگر به این بیماری مبتلا هستید، جدای از درمان پزشکی، باید به‌طور منظم آب بنوشید تا مطمئن شوید که بدن دچار کمآبی نشود. همچنین در مورد نوع خفیف آن، کاهش میزان نمک و پروتئین در رژیم غذایی مفید است؛ زیرا به کلیه‌های شما کمک میکند تا ادرار کمتری تولید کنند. بهتر است قبل از انتخاب هر رژیم غذایی برای دیابت بی مزه با پزشک خود مشورت کنید.
جمع بندی
دیابت بی مزه یک بیماری نادر اما جدی‌ست که در آن، بدن بیش از حد ادرار تولید میکند و نمیتواند بهدرستی آب را حفظ کند. اگر از این بیماری رنج می‌برید، بهتر است با فوق تخصص غدد آنلاین مشورت کنید و به‌طور منظم زیر نظر پزشک باشید تا مطمئن شوید که درمان شما موثر است.
منابع
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes-insipidus/symptoms-causes/syc-20351269
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16618-diabetes-insipidus
https://www.healthline.com/health/type-2-diabetes/diabetes-insipidus
