در سال‌های اخیر ما بارها با واژه‌های اپیدمی و پاندمی در اخبار و مقالات مواجه شده‌ایم. اما چند نفر از ما به درستی معنی این اصطلاحات و تفاوت آن‌ها را می‌دانیم؟ در این مقاله دکترنکست درباره تفاوت اپیدمی و پاندمی و همچنین تعریف اصطلاحات دیگری که شاید با آن‌ها برخورد کرده باشید، صحبت می‌کنیم. اپیدمی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف هر مشکلی که خارج از کنترل رشد کرده است، به کار می‌رود. شیوع یک بیماری در یک منطقه جغرافیایی وسیع که بخش زیادی از جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد، به عنوان یک اپیدمی شناخته می‌شود. در مقابل پاندمی به گسترش جغرافیایی مربوط می‌شود و برای توصیف بیماری‌ای که کل کشور و یا کل جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به کار می‌رود.
اگرچه استفاده غیر رسمی از این اصطلاحات ممکن است نیازی به رعایت این تفاوت‌های جزئی نداشته باشد اما مهم است که در هنگام مطالعه اخبار بهداشت عمومی تفاوت‌های آن را بدانید. علاوه بر این، از دیدگاه همه‌گیری‌شناسی (اپیدمیولوژی) چنین اصطلاحاتی اهمیت زیادی داشته و می‌تواند پاسخ بهداشت عمومی را به سمت کنترل بهتر و پیشگیری از یک بیماری هدایت کند.
سردرگمی رایج
اگرچه واژه اپیدمی معمولاً برای توصیف مسائل سلامتی به کار می‌رود، گاهی اوقات به صورت محاوره‌ای برای بیان رفتار استفاده می‌شود (به عنوان مثال یک اپیدمی از کج‌خلقی در میان کودکان پیش‌دبستانی!). استفاده این‌چنینی اگرچه نامناسب نیست اما می‌تواند موجب سردرگمی شود. علاوه بر این، حتی زمانی که این اصطلاح برای تعریف مسائل حوزه سلامت به کار می‌رود، به طور دقیق مقیاس یا پیشرفت را نشان نمی‌دهد. در برخی موارد واژه‌هایی مثل شیوع و یا اِندمی ممکن است مناسب‌تر باشد. در موارد دیگری که اپیدمی در توصیف مقیاس مشکل پیش‌آمده ناتوان است، از واژه پاندمی استفاده می‌شود. سازمان بهداشت جهانی در تاریخ 21 اسفند سال 98، بیماری کووید-19 را به عنوان یک پاندمی اعلام کرد.
طبقه‌بندی شیوع بیماری‌ها و تفاوت اپیدمی و پاندمی
همه‌گیری‌شناسی شاخه‌ای از پزشکی است که با شیوع، توزیع و کنترل بیماری‌ها سروکار دارد. متخصصان این رشته با بررسی الگو و سرعت گسترش بیماری و همچنین اندازه جمعیت مستعد بیماری، سطح وقوع بیماری را توصیف می‌کنند. براساس چنین شاخص‌هایی اصطلاحات متفاوتی برای توصیف سطح وقوع بیماری وجود دارد:
Sporadic یا تک‌گیر
بیماری‌ای که به ندرت یا به طور نامنظم رخ می‌دهد. عوامل بیماری‌زای وابسته به مواد غذایی مثل سالمونلا یا ای‌کلای اغلب می‌توانند باعث شیوع بیماری‌های تک‌گیر شوند.
Cluster یا خوشه
بیماری‌ای که در تعداد بیشتری رخ می‌دهد و حتی تعداد واقعی یا علت آن نامشخص است. برای مثال خوشه‌ای از موارد سرطان که بعد از یک فاجعه شیمیایی و هسته‌ای گزارش می‌شود.
Endemic یا بیماری بومی
بیماری‌ای که به طور مداوم در یک جمعیت جغرافیایی وجود دارد و یا به طور معمول آنجا شیوع پیدا می‌کند.
Hyperendemic
مشابه تعریف بیماری بومی است با این تفاوت که سطح بیماری بسیار بالاتر است و جمعیت بیشتری را درگیر می‌کند. برای مثال ویروس HIV در آفریقا هایپراندمیک است. در آفریقا که هایپراندمیک است از هر 5 بزرگسال یک نفر و در آمریکا که اندمیک است از هر 300 نفر یک نفر به این بیماری مبتلا است.
Epidemic یا همه‌گیری
بیماری‌ای که به طور ناگهانی گسترش پیدا می‌کند و از چیزی که به طور معمول اتفاق می‌افتاد فراتر می‌رود.
Outbreak یا همه‌گیری محدود
همان تعریف همه‌گیری را دارد اما اغلب برای توصیف بیماری در جغرافیای محدودتر استفاده می‌شود.
Pandemic یا دنیاگیری
به بیماری‌ای اشاره دارد که در چندین کشور و یا قاره گسترش یافته است و معمولاً تعداد زیادی از جمعیت کره زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در واقع تفاوت اپیدمی و پاندمی در گستره شیوع بیماری و جمعیتی است که تحت تاثیر قرار می‌دهد.
پاندمی‌های برجسته در طول تاریخ
علاوه بر HIV که از سال 1982 تا کنون بیش از 39 میلیون نفر را به کام مرگ کشانده است، همه‌گیری‌های دیگری نیز در تاریخ وجود داشته است:
- طاعون خیارکی در سال 541 میلادی که در یک سال باعث مرگ 25 تا 50 میلیون نفر شد.
- طاعون سیاه در بین سال‌های 1347 تا 1351 میلادی باعث مرگ بیش از 75 میلیون نفر در سراسر جهان از جمله خاورمیانه، چین، هند و اروپا شد. این طاعون در ایران نیز حدود یک سوم جمعیت را از بین برد.
- پاندمی آنفلوآنزا اسپانیایی در سال 1918 بیش از 50 میلیون نفر را به کام مرگ کشاند.
- پاندمی آبله در قرن بیستم جان 300 تا 500 میلیون نفر را گرفت. در سال 1359 سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای ریشه‌کن کردن آبله در جهان کمپینی را آغاز کرد. در سال 1980 آبله به طور کامل ریشه‌کن شد.
- پاندمی بیماری سل سالانه جان بیش از 1.5 میلیون نفر را می‌گیرد. با وجود در دسترس بودن درمان موثر، مقاومت دارویی موجب پیشرفت و گسترش این بیماری شده است.
