برای رهایی از خارش بدن ابتدا باید به‌دنبال درک عمیق‌تر علل ریشه‌ای آن باشیم و سپس گزینه‌های درمانی را بشناسیم. مکانیسم‌های فیزیولوژیکی مختلفی در ایجاد خارش تاثیر دارند که طیفی از راه‌های مختلف درمانی را ایجاد میکنند. اگر شما هم به‌دنبال دارو برای خارش بدن انسان هستید با ما همراه باشید تا در ادامه به بررسی علل شایع خارش بدن و داروهای موثر بر آنها بپردازیم.
علل شایع خارش بدن
درک مکانیسم‌ها
خارش بدن یک تعامل پیچیده بین سیستم عصبی و پوست بدن است. رشته‌های عصبی در پوست سیگنال‌هایی را به مغز می‌فرستند و میل به خاراندن را تحریک میکنند.
محرک‌های رایج
عوامل خارجی که اغلب زمینه‌ساز خارش بدن هستند را در خودتان شناسایی کنید؛ زیرا در هر فرد میتواند متفاوت باشد. آلرژن‌های محیطی مثل گرده یا موی بدن حیوانات می‌توانند نقش اساسی داشته باشند. علاوه بر این، محرک‌هایی مثل شوینده‌های محرک یا بعضی عطرها ممکن است موجب خارش بدن شوند. برخی بیماریهای پوستی نظیر اگزما و پسوریازیس نیز از عوامل خارش بدن هستند.
عوامل روانی
ارتباط ذهن و پوست جنبه مهمی است که اغلب نادیده گرفته میشود. استرس و اضطراب میتواند احساس خارش را تقویت کند و یک الگوی چرخه‌ای ایجاد کند. بنابراین اگر دچار مشکل خارش پوست هستید، در جستجوی علت زمینه مسائل روانی را هم در نظر بگیرید.
خارش بدن ناشی از دارو
برخی داروها می‌توانند بهطور غیر منتظره‌ای به‌عنوان یک عارضه جانبی باعث ایجاد خارش بدن شوند. در صورتی که داروی خاصی مصرف می‌کنید با دکتر داروساز در مورد عوارض جانبی و علت احتمالی خارش بدن مشورت کنید.
حساسیت و آلرژی
برخی افراد بهطور ژنتیکی مستعد بروز واکنشهای حساسیتی هستند که میتواند خود را با علائم مختلفی از جمله خارش بدن نشان دهد. لازمه تشخیص عامل بروز حساسیت آشنایی با انواع آلرژی است.
بهطور خلاصه برخی شرایط رایج که می‌توانند عامل خارش بدن باشند عبارتند از:
- سرماخوردگی
- آلرژی فصلی
- آلرژی غذایی یا حساسیت دارویی
- اگزما
- خشکی پوست
- بارداری
- انگل‌ها (شپش سر، گال) که میتواند علت خارش بدن در شب باشد
- نیش حشرات
- تماس با مواد محرک
- کهیر خودبه‌خودی مزمن
- مشکل خارش بدن و کبد که اغلب با وضعیتی به نام کلستاز همراه است. کلستاز به کاهش یا قطع جریان صفرا از کبد اشاره دارد که منجر به تجمع نمک‌های صفراوی در جریان خون میشود. این میتواند منجر به خارش شود و نیازمند بررسی پزشک است
- خارش ناحیه تناسلی که میتواند ناشی عفونت باشد
بیشتر بدانید: خارش واژن و تمامی علت های آن
نقش آنتیهیستامینها در تسکین خارش بدن
آنتیهیستامینها دسته‌ای از داروها هستند که بهطور گسترده برای مبارزه با آلرژی استفاده می‌شوند و نقش مهمی در کاهش خارش بدن دارند. این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین در بدن عمل میکنند. هیستامین یک ماده شیمیایی است که در طی یک واکنش آلرژیک آزاد میشود و باعث علائمی مثل خارش، آبریزش، عطسه و … میشود. آنتیهیستامینها با مهار اتصال هیستامین به گیرنده‌ها احساس خارش را کاهش می‌دهند.
سیتریزین
ستیریزین یک آنتی‌هیستامین نسل دوم است که به دلیل اثربخشی آن در مدیریت واکنشهای آلرژیک مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. این قرص اثر طولانی مدت دارد و به‌صورت یک‌بار در روز مصرف می‌گردد که آن را به یک انتخاب مناسب برای تسکین خارش بدن مداوم تبدیل میکند.
لوراتادین
لوراتادین، یکی دیگر از آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم، با حداقل اثرات خواب‌آوری شناخته شده است. این دارو به طور موثری خارش مرتبط با آلرژی و شرایط مزمن پوستی را هدف قرار می‌دهد و گزینه‌ای قابل اعتماد برای مدیریت طولانی‌مدت بدون خطر خواب‌آلودگی است. آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم مثل لوراتادین به‌عنوان دارو برای خارش بدن در بارداری مجاز هستند.
دیفن هیدرامین
دیفن هیدرامین به‌عنوان یک آنتی‌هیستامین نسل اول، یک انتخاب قوی برای تسکین خارش حاد است. ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود و برای استفاده در شب مناسب‌تر است. اغلب برای استفاده کوتاه مدت توصیه می‌گردد، به ویژه در مواردی که تسکین فوری نیاز است.
فکسوفنادین
فکسوفنادین، یک آنتی‌هیستامین نسل دوم غیر آرام‌بخش است که به‌دلیل شروع اثر سریع خود شناخته شده است. بهویژه در کاهش خارش ناشی از واکنشهای آلرژیک موثر است و تعادل مطلوبی بین اثربخشی و حداقل عوارض جانبی ایجاد میکند.
هیدروکسیزین
هیدروکسی زین، یک آنتی‌هیستامین با خواص آرام‌بخش، معمولاً به‌دلیل نقش دوگانه آن در مدیریت خارش و ایجاد خواب‌آوری تجویز میشود. این امر میتواند بهویژه در مواردی که هم تسکین خارش و هم آرام‌بخشی مورد نظر باشد، مانند استفاده هنگام شب قبل خواب، مفید باشد.
در صورتی که قصد مصرف آنتیهیستامینها برای تسکین خارش، دارید بهتر است با پزشک یا داروساز مشورت کنید تا بر اساس عوامل سلامت فردی و علت خاص خارش، مناسب‌ترین گزینه را پیدا کنید.
داروهای کورتیکواستروئیدی در خارش بدن
کورتیکواستروئیدها به‌عنوان یک دسته قوی و موثر از داروها شناخته می‌شوند که دارای خواص ضد التهابی هستند. در ادامه به مکانیسم داروهای کورتیکواستروئیدی، کاربردهای آنها در مدیریت خارش و طیف متنوعی از گزینه‌های موضعی موجود می‌پردازیم.
نحوه عملکرد کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها که اغلب به آنها استروئید گفته میشود، داروهای ساختگی (سنتتیک) هستند که عملکرد کورتیزول در بدن را تقلید میکنند. این داروها اثرات ضد التهابی خود را با سرکوب پاسخ ایمنی و بهطور خاص مسیرهای مسئول التهاب نشان می‌دهند. در زمینه خارش، کورتیکواستروئیدها با کاهش قرمزی، تورم و پاسخ التهابی کلی در ناحیه آسیب دیده به کاهش ناراحتی کمک میکنند.
انواع کورتیکواستروئیدهای موضعی
1. کورتیکواستروئیدهای کم‌قدرت
مناسب برای خارش خفیف و نواحی حساس و نازک پوست هستند. کورتیکواستروئیدهای کم‌قدرت مانند هیدروکورتیزون با نسخه پزشک قابل تهیه هستند. این داروها برای شرایطی مانند نیش حشرات و درماتیت تماسی خوب عمل میکنند و بدون عوارض جانبی قابل توجه (البته به‌صورت کوتاه‌مدت) باعث تسکین خارش بدن می‌شوند.
2. کورتیکواستروئیدهای با قدرت متوسط
مشکلات همراه با التهاب و خارش متوسط اغلب به کورتیکواستروئیدهای با قدرت متوسط پاسخ می‌دهند. به‌عنوان مثال می‌توان به تریامسینولون اشاره کرد. این داروها نیاز به نسخه دارند و بهطور کلی برای استفاده کوتاه‌مدت تحت راهنمایی یک پزشک بی‌خطر هستند. در صورت نیاز به مشورت با پزشک می‌توانید از خدمات نوبت دهی پزشکان عمومی استفاده کنید.
3. کورتیکواستروئیدهای پرقدرت
کورتیکواستروئیدهای پرقدرت مانند کلوبتازول برای موارد شدید خارش همراه با بیماریهای مزمن پوستی مانند اگزما یا پسوریازیس، گزینه‌های مناسبی هستند. با توجه به قدرت زیاد و احتمال جذب سیستمیک این داروها معمولاً برای مدت زمان محدودی استفاده می‌شوند تا از عوارض جانبی احتمالی، از جمله نازک شدن پوست جلوگیری شود.
در حالی که کورتیکواستروئیدها بسیار موثر هستند، استفاده طولانی‌مدت از آنها، بهویژه در قدرت‌های بالا، ممکن است منجر به عوارض جانبی مانند نازک شدن پوست، کبودی، یا ایجاد ترک پوستی شود. علاوه بر این، مصرف کورتیکواستروئیدها در برخی مشکلات مثل کهیر میتواند باعث بدتر شدن علائم بشود. به این ترتیب، استفاده از این داروها باید به‌دقت توسط یک پزشک نظارت شود.
متخصصان پوست و مو در دکترنکست
پماد و لوسیون کالامین
کالامین به‌عنوان دارویی برای خارش بدن معمولا برای تسکین خارش موضعی و تحریکات خفیف پوست استفاده میشود. این دارو مخلوطی از اکسید روی (زینک) و مقدار کمی اکسید آهن III (فریک اکساید) است که رنگ صورتی آن به‌خاطر جزء اکسید آهن است.
کالامین به‌صورت موضعی برای رفع خارش بیماریهای پوستی مختلف مثل نیش حشرات، تحریکات خارشدار پوست و ضایعات آبله مرغان و به‌عنوان دارو برای خارش پوست بیضه استفاده میشود. در حالی که کالامین میتواند برای مشکلات خفیف پوستی مؤثر باشد، ممکن است برای خارش‌های شدیدتر، وسیع و با علل عفونی و قارچی مناسب نباشد. در این موارد بهتر است برای تشخیص و درمان مناسب با یک متخصص پوست و مو مشورت کنید.
مرطوب‌کننده‌ها و نرم‌کننده‌ها برای کنترل خارش
برای تسکین خارش بدن، نقش مرطوب‌کننده‌ها و نرم‌کننده‌ها را نباید دست کم گرفت. این محصولات مراقبت از پوست ساده و در عین حال موثر، نقش مهمی در حفظ رطوبت پوست و نقش حفاظتی آن ایفا میکنند و در نتیجه در مدیریت خارش موثر هستند.
تغذیه سد محافظتی پوست
یکی از مکانیسم‌های اولیه که از طریق آن مرطوب‌کننده‌ها با خارش بدن مقابله میکنند، تغذیه سد محافظتی پوست است. سطح پوست بیشتر در معرض محرک‌ها و آلرژن‌ها قرار دارد و این ممکن است منجر به افزایش خارش و ناراحتی شود. مرطوب‌کننده‌ها حاوی ترکیبی از مواد، از جمله مسدودکنندها (occlusive)، هومکتانت‌ها و نرم‌کننده‌ها هستند که همگی به بازیابی و حفظ یکپارچگی سد پوستی کمک میکنند.
- مواد occlusive: این مواد یک لایه محافظ بر روی سطح پوست تشکیل می‌دهند، از هدر رفتن آب جلوگیری میکنند و هیدراتاسیون را افزایش می‌دهند. مواد رایج عبارتند از وازلین، موم زنبور عسل و شی باتر.
- هومکتانت‌ها: هومکتانت‌ها آب را به پوست جذب میکنند و باعث آبرسانی می‌شوند. گلیسیرین و اسید هیالورونیک نمونه‌هایی از هومکتانت‌ها هستند.
- نرم کننده‌ها: نرم‌کننده‌ها نواحی زبر یا پوسته پوسته را نرم میکنند. این مواد بافت پوست را تقویت میکنند و احساس خارش را کاهش می‌دهند. نرم‌کننده‌های رایج شامل اسیدهای چرب، سرامیدها و روغن‌هایی مانند جوجوبا یا روغن بادام است.
استفاده منظم و مداوم از مرطوب‌کننده‌ها میتواند بهطور قابل توجهی خارش را کاهش دهد و به سلامت کلی پوست کمک کند. توصیه میشود گزینه‌های غیر معطر را انتخاب کنید، به‌خصوص برای افرادی که پوست حساس دارند یا افرادی که مستعد واکنشهای آلرژیک هستند. هنگام انتخاب یک مرطوب‌کننده، نوع پوست، شدت خارش و هر‌گونه بیماری زمینهای پوست را در نظر بگیرید.
داروهای طبیعی و اثربخشی آنها
در حالی که مداخلات دارویی نقش مهمی در مدیریت خارش دارند، بسیاری از افراد به‌دنبال تسکین از طریق درمان‌های طبیعی و گزینه‌های غیر دارویی هستند. مواردی که میتواند به تسکین خارش پوست شما کمک کند عبارت است از:
- کمپرس سرد
- حمام ولرم
- صابون ملایم
- حمام جو دوسر
آلوئه ورا و خواص تسکیندهنده آن
آلوئه ورا، یک گیاه آبدار که به‌دلیل خواص تسکین‌دهنده‌اش شناخته شده است و قرن‌هاست که برای کاهش مشکلات پوستی از جمله خارش استفاده میشود. ژل استخراج شده از برگ آلوئه ورا حاوی ترکیباتی با اثرات ضد التهابی و مرطوب‌کننده است.
استفاده از ژل آلوئه ورا بهطور مستقیم بر روی ناحیه آسیب‌دیده میتواند احساس خنکی ایجاد کند و خارش را کاهش دهد. به ویژه برای آفتاب‌سوختگی، نیش حشرات و تحریکات خفیف پوست مفید است. اطمینان حاصل کنید که از ژل آلوئه ورا خالص، بدون عطر یا مواد نگهدارنده اضافه استفاده کنید.
حمام جو دوسر برای تسکین خارش
جو دوسر به‌دلیل خاصیت تسکیندهنده پوست مشهور است. جو دوسر کلوئیدی، جو ریز آسیاب‌شده، یک سد محافظ بر روی پوست ایجاد میکند، باعث رطوبت‌بخشی میشود و اثرات ضد التهابی دارد که آن را به یک درمان عالی برای خارش تبدیل میکند.
افزودن جو دوسر کلوئیدی به یک حمام گرم و خیساندن به مدت 15 تا 20 دقیقه میتواند خارش عمومی مرتبط با شرایطی مانند اگزما یا واکنشهای آلرژیک را تسکین دهد. علاوه بر این، کرم‌ها یا لوسیون‌های حاوی جو دوسر را می‌توان مستقیماً روی نواحی خاص خارشدار استفاده کرد.
روغن درخت چای
روغن درخت چای که از برگ‌های درخت چای (Melaleuca alternifolia) به‌دست میآید، دارای خواص ضد میکروبی و ضد التهابی است و بهطور سنتی برای بیماریهای پوستی مختلف از جمله خارش استفاده میشود.
روغن درخت چای رقیق‌شده را می‌توان به صورت موضعی در نواحی خارشدار استفاده کرد. خواص ضد عفونی آن ممکن است به جلوگیری از عفونت کمک کند، به خصوص در مواردی که خارش با آسیب و خراش پوست همراه است. با این حال، باید احتیاط کرد زیرا روغن درخت چای رقیق‌نشده ممکن است در برخی افراد باعث تحریک شود.
در حالی که داروهای طبیعی می‌توانند برای برخی افراد تسکین دهنده باشند، لازم است احتیاط کنید و از واکنشهای آلرژیک احتمالی آگاه باشید. علاوه بر این، قبل از تکیه بر درمان‌های طبیعی، بهویژه در موارد خارش مداوم یا شدید، توصیه میشود با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.
مواردی که در صورت داشتن خارش بدن باید از آنها اجتناب کرد عبارتند از:
- پارچه‌های تحریک‌کننده، بهویژه پشم و پلی استر
- حرارت بالا
- رطوبت زیاد
- حمام داغ طولانی که میتواند پوست شما را خشک کند
- خراشیدن پوست
جمع‌بندی
مدیریت خارش بدن بهطور کلی نیاز به یک رویکرد جامع دارد که شامل راه حل‌های دارویی مانند آنتیهیستامینها (مثل لوراتادین، سیتریزین، فکسوفنادین، دیفن‌هیدارمین و هیدروکسیزین) و کورتیکواستروئیدهای موضعی (مثل هیدروکورتیزون، بتامتازون، تریامسینولون و کلوبتازول)، استفاده منظم از مرطوب‌کننده‌ها و نرم‌کننده‌ها و در موارد شدید داروهای تجویزی است. داروهای طبیعی مانند آلوئه ورا، جو دوسر و روغن درخت چای نیز در کاهش خارش نقش دارند. هم‌افزایی این رویکردها، که توسط پزشک هدایت میشود، به افراد این امکان را می‌دهد تا استراتژی‌های خود را با پیدا کردن علل زمینهای خارش تنظیم کنند.
منابع:
