جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق‌ترین جراحی‌های ارتوپدی است که امروزه انجام می‌شود. اکثر بیماران برای کاهش یا از بین رفتن درد زانو، افزایش توانایی حرکت و بهبود کلی در کیفیت زندگی جهت انجام جراحی تعویض مفصل زانو اقدام می‌کنند. در این مطلب دکترنکست به شرح انواع این جراحی و نکات قبل و بعد از انجام آن می‌پردازد.
جراحی تعویض مفصل زانو چیست؟
جراحی تعویض مفصل زانو فرآیندی است که طی آن قسمت‌هایی از استخوان‌های مفصل زانو برداشته شده و با ایمپلنت‌های مصنوعی جایگزین می‌شود. این اقدام در درجه اول جهت تسکین درد و بهبود محدودیت دامنه حرکتی ناشی از آرتروز انجام می‌شود.
آرتروز، علت عمده جراحی تعویض مفصل زانو
اکثر افرادی که جهت انجام جراحی تعویض مفصل زانو اقدام می‌کنند آرتروز پیشرفته زانو دارند. در آرتروز پیشرفته، غضروف زانو ساییده شده و سطح مفصلی زانو در فضای بین دو استخوان ران و ساق پا، دچار فرسایش و ناهمواری می‌شود. ساییدگی سطح مفصلی و کاهش فضای بین مفصلی باعث درد، سفتی مفصل، بی‌ثباتی و کاهش دامنه حرکتی زانو می‌شود. جراحی تعویض مفصل زانو همچنین به برخی از افرادی که مفصل زانوی آن‌ها در اثر ضربه یا سایر شرایط دچار آسیب شده، برای بازیابی عملکرد مفصلی و دامنه حرکتی طبیعی، کمک می‌کند.
انواع مختلف جراحی تعویض مفصل زانو
این جراحی به دو شکل انجام می‌شود که عبارتند از:
- تعویض کامل مفصل زانو، که در آن کل مفصل با ایمپلنت‌های مصنوعی جایگزین می‌شود. این نوع از جراحی، شایع‌تر است.
- تعویض بخشی از زانو، که در آن تنها قسمت آسیب‌دیده زانو تعویض می‌شود.
از ساختار مفصل زانو چه می‌دانیم؟
برای درک بهتر جراحی تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی کامل کندیل زانو نیز گفته می‌شود، باید با ساختار زانو آشنا باشیم. زانو مفصل پیچیده‌ای که از سه استخوان تشکیل شده. این استخوان‌ها عبارتند از:
- استخوان ران
- استخوان ساق پا (استخوان درشت‌نی)
- استخوان کشکک زانو
رباط‌های قوی، عضلات قدرتمند ران و ساق پا را به استخوان‌های تشکیل‌دهنده زانو متصل می‌کنند تا حرکت و عملکرد زانو را کنترل کنند. غضروف‌ها سطح مفصلی استخوان‌ها را در فضای مفصلی می‌پوشانند و امکان حرکت نرم استخوان‌ها روی هم در مفصل را فراهم می‌کنند.
آرتروز چه تغییری در زانو ایجاد می‌کند؟
هنگامی که غضروفی که سطح مفصلی را می‌پوشاند، تحلیل می‌رود یا به طور کامل از بین می‌رود، استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند و خراشیده و زبر می‌شوند. این امر باعث ایجاد التهاب در سطح مفصل می‌شود. به این اختلال استئوآرتریت یا آرتروز گفته می‌شود. آرتروز با تخریب غضروف مفصلی، منجر به درد و سفتی زانو می‌شود و راه رفتن و سایر حرکات را دشوار می‌کند. ایمپلنت‌های مورد استفاده در جراحی تعویض مفصل زانو، مانند سطوح یک زانوی سالم، صاف و هموار هستند و در نتیجه حرکت نرم زانو را تسهیل می‌کنند.
متخصصان ارتوپدی، روماتولوژی در دکترنکست
جراحی تعویض کامل مفصل زانو چگونه انجام می‌شود؟
برش اولیه و کنار زدن استخوان کشکک
ابتدا جراح ارتوپد یک برش در زانو ایجاد می‌کند. سپس استخوان کشکک را به پهلو حرکت می‌دهد و در واقع آن را از روی مفصل زانو کنار می‌زند. اگر هر گونه خار استخوانی که گاهی در آرتروز ایجاد می‌شود وجود داشته باشد، برداشته می‌شود.
خارج کردن قسمت‌های مختلف مفصل
در مرحله بعد، دو منیسک بین استخوان ران و درشت‌نی، رباط متقاطع قدامی (ACL) و در برخی موارد، رباط متقاطع خلفی (PCL) برداشته می‌شوند. در برخی از انواع جراحی تعویض مفصل زانو، PCL حفظ می‌شود.
جایگزینی با پروتز مفصلی
در مرحله اصلی جراحی، پزشک جراح غضروف و مقداری استخوان را از قسمت فوقانی درشت‌نی و قسمت‌های تحتانی استخوان ران برش می‌دهد و خارج می‌کند. بخش‌های استخوان ران برداشته شده دو برآمدگی دستگیره‌ای به نام کندیل فمورال هستند. سپس استخوان درشت‌نی و استخوان ران با ایمپلنت‌های فلزی پوشانده می‌شوند تا سطوح جدیدی برای مفصل ایجاد شود. سطح پوشاننده استخوان ران شبیه کندیل‌های اصلی استخوان ران است. اگر کشکک زانو نیز تحلیل رفته باشد، سطح زیرین آن نیز ممکن است برداشته شود و با یک ایمپلنت جایگزین شود.
مرحله انتهایی و مراقبت بعد از عمل
در نهایت لایه‌های مختلف بافتی با بخیه‌های قابل جذب ترمیم شده و برش پوست با بخیه غیر قابل جذب بسته می‌شود. بانداژ دور زانو بسته می‌شود و بیمار جهت مراقبت پس از عمل به بخش انتقال داده می‌شود.
آشنایی با جراحی تعویض بخشی از مفصل زانو (غیر کامل)
تعویض غیر کامل زانو به عنوان آرتروپلاستی زانو تک کندیلار نیز شناخته می‌شود. در این جراحی غضروف و استخوان آسیب دیده برداشته می‌شود و تنها در یک قسمت از زانو بیمار، پروتز جایگزین می‌شود. این روش با تعویض کامل مفصل زانو که در آن استخوان و غضروف کل مفصل جایگزین می‌شود، متفاوت است.
تعویض جزئی زانو برای افرادی مناسب است که تخریب غضروف فقط در قسمتی از مفصل زانو اتفاق افتاده باشد و نه در سراسر مفصل. همچنین این روش از جراحی تعویض مفصل زانو را می‌توان برای بهبود درد و سفتی زانو در افرادی که به علت شرایط پزشکی قادر به انجام تعویض کامل مفصل زانو نیستند، به کار برد.
آیا می‌توانم از جراحی تعویض مفصل زانو اجتناب کنم یا آن را به تعویق بیاندازم؟
انتخاب روش جراحی برای رفع درد و سفتی ناشی آرتروز مفصل زانو به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
- وضعیت مفصل زانو
- سن و سطح فعالیت بیمار
در مواردی که آسیب ناشی از آرتروز کم است یا بیمار سبک زندگی چندان فعالی ندارد، درمان‌های غیرجراحی از جمله موارد زیر توصیه می‌شود:
- فیزیوتراپی
- مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NASAIDs) مانند ایبوبروفن‌ها
- کاهش وزن برای کاهش فشار روی مفصل زانو
- اجتناب از استفاده از پله
- اجتناب از استفاده از توالت ایرانی
- استفاده از صندلی و اجتناب از نشستن روی زمین
- انجام ورزش‌های خاص جهت تقویت عضلات اطراف زانو
متخصص ارتوپدی می‌تواند با ارزیابی شرایط بیمار بهترین روش درمانی را پیشنهاد دهد. در این زمینه برای مشورت با پزشک می‌توانید از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست بهره ببرید.
چگونه بفهمم که نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو دارم؟
پاسخ به این سوال به نظر پزشک متخصص بستگی دارد. با این وجود، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید اگر:
- زانوهای شما شدیدا سفت و متورم باشند
- درد زانو در طول روز وجود داشته باشد، حتی در حالت استراحت
- راه رفتن، بلند شدن یا بالا رفتن از پله سخت و دردناک باشد
- دارو و درمان به اندازه کافی در تسکین درد موثر نباشد
دوام تعویض مفصل زانو همیشگی نیست
انتظار می‌رود که ایمپلنت‌های جایگزین زانو در ۸۵ تا ۹۰ درصد از بیماران حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال عملکرد طبیعی داشته باشند. با این حال، ایمپلنت‌ها برای همیشه دوام نمی‌آورند. پس از یک دوره ۱۵ تا ۲۰ ساله، فرسایش کلی ممکن است باعث شل شدن ایمپلنت شود. بسته به شرایط بیمار، این امر ممکن است علامتی نداشته باشد و یا با یک یا چندتا از علائم زیر تظاهر یابد:
- درد زانو
- سستی ذرات ایمپلنت
- بی‌ثباتی زانو
- عفونت
هنگامی که این علائم ظاهر می‌شوند، جراحان ارتوپد اغلب انجام جراحی اصلاح زانو را برای جایگزینی ایمپلنت اصلی توصیه می‌کنند. در میان این علائم، عفونت نیاز به جراحی اصلاحی فوری دارد. عفونت پس از جراحی تعویض مفصل زانو نادر است. با این حال اگر باکتری به بدن وارد شود، ایمپلنت جایگزین زانو نمی‌تواند از خود در برابر عفونت دفاع کند.
پس از عمل جراحی زانو انتظار چه اقداماتی را داریم؟
عمل تعویض کامل زانو معمولاً حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. اما باید انتظار داشته باشید که بیش از دو ساعت در اتاق عمل باشید. توانبخشی (فیزیوتراپی) ظرف ۲۴ ساعت پس از جراحی آغاز می‌شود. پس از جراحی، پرسنل بیمارستان شما را در رختخواب قرار می‌دهند و به شما کمک می‌کنند برای جلوگیری از عوارض بی‌حرکتی، تا بدست آوردن توانایی حرکت مستقل، وضعیت بدن خود را به طور مداوم تغییر دهید. در صورت دستور جراح ممکن است بین پاهای شما بالش گذاشته شود.
خیلی زود پس از جراحی، فیزیوتراپیست به اتاق شما می‌آید تا تمرینات مناسب را به شما آموزش دهد و پیشرفت شما را بررسی کند. تمرینات ملایم برای بهبود دامنه حرکتی می‌تواند به جلوگیری از مشکلات گردش خون و همچنین تقویت عضلات اطراف زانو کمک کند. برنامه فیزیوتراپی به محض اینکه از نظر پزشکی پایدار شدید شروع خواهد شد. همه بیماران ظرف ۲۴ ساعت پس از جراحی، توانبخشی را شروع می‌کنند. انگیزه و مشارکت بیمار در برنامه فیزیوتراپی کلید موفقیت جراحی و بهبودی او می‌باشد.
چه مدت بعد از جراحی تعویض مفصل زانو می‌توان بدون کمک راه رفت؟
اکثر بیماران در عرض دو تا سه روز پس از جراحی می‌توانند به کمک عصا یا واکر راه بروند. طی چند روز مسافت و دفعات پیاده‌روی افزایش می‌یابد. بیماران معمولاً می‌توانند ظرف سه تا شش هفته پس از جراحی رانندگی کنند و بیشتر فعالیت‌های عادی دیگر را تا شش هفته یا قبل از آن از سر بگیرند. بهبودی کامل و بازگشت به قدرت و تحرک کامل ممکن است چهار ماه یا بیشتر طول بکشد. با این حال، در بسیاری از موارد، بیماران یک ماه پس از جراحی به طور قابل توجهی تحرک بیشتری نسبت به زمان قبل از تعویض زانو دارند.
