مالاریا و پیشرفت‌های درمانی

از سال ۲۰۰۰، جهان در برابر مالاریا پیشرفت تاریخی داشته است و جان میلیون‌ها نفر از این بیماری نجات یافته است. با این حال، نیمی از جهان هنوز در معرض خطر این بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان هستند و هر دو دقیقه یک کودک جان خود را در اثر مالاریا از دست می‌دهد. در ادامه این مطلب از دکترنکست مختصری به تشریح بیماری مالاریا و پیشرفت‌های به دست آمده در درمان آن اشاره می‌کنیم.

مالاریا چیست؟

بیماری مالاریا یک بیماری عفونی شایع است که حدود ۱۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و مسئول حدود ۴۴۵۰۰۰ مرگ در سال است. از نظر جغرافیایی در ۱۰۶ کشور گرمسیری و نیمه گرمسیری شیوع دارد. آفریقا ۸۰ درصد از کل موارد مالاریا و ۹۰ درصد مرگ‌و‌میر جهانی را تشکیل می‌دهد.

مالاریا توسط تک‌یاخته اپی‌کمپلکس Plasmodium ایجاد می‌شود که از طریق نیش پشه مالاریا (پشه ماده آنوفل) از فردی مبتلا به فردی دیگری منتقل می‌شود. پنج گونه شناخته شده است که باعث تب مالاریا در انسان می‌شوند. این پنج گونه عبارتند از P. vivax، P. falciparum، P.ovale، P. malariae و P. Knowelsi.

در میان تمام گونه‌های پلاسمودیوم، P. vivax در آمریکای مرکزی و جنوبی و آسیا شایع است. عفونت P. ovale نادر است و فقط در آفریقا رخ می‌دهد. P. malariae به طور پراکنده در جهان وجود دارد. P. falciparum بیشترین کشندگی را دارد زیرا در مدت کوتاهی به میزان زیادی تکثیر می‌کند.

همچنین بخوانید: تاثیر انجام واکسیناسیون فصلی با و یا بدون استفاده از دارو در پیشگیری از مالاریا

همچنین این نوع توانایی ایجاد مالاریا مغزی را دارد که عارضه شدیدی است و منجر به مرگ بیمار می شود. مالاریا یک مشکل سلامتی طولانی مدت در جهان بوده است. در اوایل دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میزان شیوع مالاریا بالاترین میزان بوده است، اما اکنون، تلاش‌ها و پروژه‌های متعددی برای کاهش شیوع مالاریا اصورت گرفته است.

مقاوت دارویی و درمان ترکیبی مالاریا

مقاومت در برابر داروهای موجود همیشه یک خطر تلقی می‌شود. در نتیجه، تمام درمان‌ها باید ترکیبی از دو یا چند ماده فعال باشند. به این ترتیب هیچ ترکیبی به عنوان یک درمان تکی در مقابل سطوح بالای انگل‌ها برای مدت زمان طولانی تجویز نمی‌شود.

مالاریا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

شناسایی بیماری مالاریا در بیمار از اهمیت حیاتی برخوردار است زیرا علائم پشه مالاریا ممکن است به طور ناگهانی ایجاد شود و باعث مرگ بیمار شود. تشخیص بالینی بر اساس علائم بیمار و یافته‌های فیزیکی در معاینه صورت می‌گیرد.

• اسمیر خونی

انگل میکروسکوپی را می‌توان با بررسی یک قطره از خون بیمار زیر میکروسکوپ ، که به صورت «اسمیر خونی» روی یک لام میکروسکوپی رنگ آمیزی شده با رنگ گیمسا پخش می‌شود، شناسایی کرد.

• RDT

RDT، یک آزمایش تشخیصی سریع بر اساس تشخیص آنتی‌ژن است، که نتایج را در ۲ تا ۱۵ دقیقه ارائه می‌دهد. این تست‌های تشخیصی سریع یا RDT زمان کمتر و نتایج دقیق‌تری را در مقایسه با میکروسکوپ ارائه می‌دهند.

• PCR

شناسایی هسته‌های انگل از طریق واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یا PCR که روشی سریع است.

• سرولوژی

در تشخیص مبتنی بر سرم، آنتی‌بادی‌های پاسخ‌دهنده به انگل بیماری مالاریا که در بدن انسان تولید می‌شوند را می‌توان به ‌طور غیرمستقیم به روش ایمونوفلورسانس (IFA) یا سنجش ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم (ELISA) شناسایی کرد. تست سرولوژی می‌تواند مواجهه با انگل در گذشته را تشخیص دهد اما قادر به تشخیص عفونت فعلی نیست.

درمان مالاریا چیست؟

طبقه‌‌بندی داروهای مورد استفاده دقیقاً بر اساس مرحله‌ای از چرخه زندگی انگل است که دارو در آن اعمال اثر می‌کند. در این طبقه‌بندی، داروها به پنج دسته عمده تقسیم می‌شوند.

• شیزونتوسیدهای خون

این داروها روی مراحل خونی انگل‌ها اثر می‌گذارند و بنابراین از انتشار مالاریا جلوگیری می‌کنند. اعضای رایج این دسته شامل  artemisinin (ART) و مشتقات آن، chloroquine (CQ)، quinine (QN)، mefloquine (MQ)، halofantrine (HF)، pyrimethamine و sulfadoxine است.

• شیزونتوسیدهای بافتی برای پیشگیری

این داروها بر روی هیپنوزوئیت‌ها (شکل‌های کبدی پلاسمودیوم) که قبل از مرحله اریتروسیتی رخ می‌دهند، اثر می‌گذارند. اهمیت این داروها بسیار بالا است زیرا می‌توانند از شروع و توسعه عفونت بالینی در مراحل اولیه بیماری جلوگیری کنند، به عنوان مثال Primaquine (PQ) و pyrimethamine.

• شیزونتوسیدهای بافتی برای پیشگیری از عود

این داروها بر روی اسپروزوئیت‌های P.vivax و P.ovale در سلول‌های کبد میزبان اثر می‌گذارند که مسئول عود علائم مالاریا و ایجاد بیماری مجدد هستند. از این دسته می‌توان به عنوان مثال Primaquine را نام برد.

• گامتوسیتوسیدال‌ها

این داروها گامتوسیت انگل در خون را مورد هدف قرار می‌دهند و همچنین از انتقال مراحل انگلی به پشه جلوگیری می‌کنند. CQ و QN دارای فعالیت گامتوسیتوسیدال در برابر P. vivax و P. malariae هستند اما در برابر P. falciparum فعالیت ندارند. ART در برابر P. falciparum فعالیت دارد و Primaquine P. vivax و P. falciparum را سرکوب می‌کند.

مطالعه در جهت کشف داروی جدید

در حال حاضر مقاومت بیماری مالاریا به داروهای فعلی و اثربخشی ناکافی داروها، آن را به چالشی برای جهان امروز تبدیل کرده است. با این حال ما شاهد پیشرفت‌های چشمگیر و کشف مولکول‌های جدید برای مقابله با این انگل هستیم. با وجود پیشرفت‌های دارویی فعلی می‌توانیم مالاریا را کنترل کنیم.

همینطور بخوانید: تاثیر آنتی‌بادی مونوکلونال در پیشگیری از مالاریا

همچنین می‌توانیم برای ریشه‌کن کردن مالاریا در سال آینده برنامه‌ ریزی کنیم. در بسیاری از کشورها از جمله سریلانکا و چین، پیشرفت‌های امیدوار کننده‌ای در جهت حذف بیماری مالاریا صورت گرفته است.

بر اساس مطالعات عواملی که به تازگی جهت کاربرد بالینی تایید شده‌اند (arterolane, cipargamin, KAF156) می‌توانند در شکست ترکیبات درمانی artemisinin به عنوان ترکیبات درمانی جدید جایگزین شوند. مطالعات کشف داروهای جدید مالاریا در جهتی هستند که تا سال ۲۰۳۰ می‌توانیم در منطقه تحت کنترل از نظر مالاریا کشوری عاری از این بیماری را داشته باشیم.

جمع بندی

امروزه بررسی ترکیبات جدید با اثربخشی بالای دارویی، ایمنی مطلوب و هزینه پایین برای مقابله با انگل‌های بیماری مالاریا که به مولکول‌های دارویی موجود مقاوم هستند، یکی از اولویت‌های اساسی در مدیریت این بیماری است. توسعه داروی ضد مالاریا جدید از چندین رویکرد پیروی می‌کند.

از جمله اصلاح عوامل موجود و طراحی عوامل جدیدی که علیه اهداف جدید عمل کنند. داروهایی که در حال حاضر برای این بیماری کاربرد دارند بر اساس آن مرحله از چرخه زندگی انگل که بر آن اثر می‌کنند طبقه‌بندی می‌شوند.

مالاریا با وجود مقاوت دارویی داروهای در دسترس و شکست درمان یک چالش جهانی به شمار می‌رود. با این حال پیشرفت‌هایی در کشف داروهای جدید ایجاد شده است که می‌تواند ما را به آینده امیدوار کند. با توجه به پیشرفت‌های دارویی جدید مالاریا در حال حاضر قابل کنترل است. مطالعات دارویی جدید در جهتی است که تا سال ۲۰۳۰ ما منطقه امن از نظر کنترل مالاریا داشته باشیم.