بیماری ام اس چیست؟ این بیماری چگونه بدن انسان را تحت تاثیر قرار میدهد؟ نشانه‌ها و علائم بیماری ام اس چگونه تظاهر می‌یابند؟ درمان ام اس چگونه صورت می‌گیرد؟ علت بیماری ام اس چیست و چه افرادی بیشتر در معرض خطر هستند؟ در ادامه این مقاله به تشریح بیماری ام اس، علائم و نشانه‌های آن و سایر نکات مهم پیرامون این بیماری می‌پردازیم.
آنچه از بیماری ام اس می‌دانیم
حتما تابه‌حال نام بیماری ام اس به گوشتان خورده یا با آن آشنا شده‌اید. بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری بالقوه ناتوان‌کننده مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) است. آنچه در بیماری ام اس اتفاق می‌افتد، منشا خودایمنی دارد. به این صورت که در این بیماری، سیستم ایمنی به غلاف محافظی که رشته‌های عصبی را می‌پوشاند (غلاف میلین) حمله کرده و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن میشود. غلاف میلین برای انتقال بهینه پیام‌های عصبی در طول تارهای عصبی ضروری بوده و آسیب به آن، انتقال پیام را دچار اختلال می‌کند. این امر منجر به تظاهر علائم ام اس میشود. با تداوم بیماری و عدم کنترل آن، در نهایت ممکن است آسیب دائمی یا زوال رشته‌های عصبی رخ دهد.
تظاهر نشانه‌ها و علائم ام اس بین بیماران بسیار متفاوت است و به محل و شدت وارد شده آسیب فیبر عصبی در سیستم عصبی مرکزی بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن به صورت مستقل یا بر روی پاهای خود را از دست بدهند. سایر افراد بسته به نوع ام اسی که دارند ممکن است دوره‌های طولانی بهبودی را بدون هیچ علامت جدیدی تجربه کنند.
هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد. با این حال، درمان‌های نوینی برای کمک به سرعت بخشیدن به فرآیند بهبود حملات، تغییر دوره بیماری و مدیریت علائم در دسترس است.
انواع دوره بیماری ام اس را بشناسیم
علائم اولیه ام اس چیست؟ علائم ام اس اعصاب را درگیر کرده و غیرقابل پیش‌بینی است و میتواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برای درک بهتر علائم و نشانه‌های این بیماری، بهتر است از دوره‌های این بیماری آگاه شویم. آگاهی از انواع دوره بیماری ام اس میتواند به فرد مبتلا کمک کند تا از آنچه در درازمدت تجربه خواهد کرد، مطلع باشد.
سندرم ایزوله بالینی (CIS)
علائم ام اس خفیف چیست؟ سندرم ایزوله بالینی به اولین دوره از تظاهر علائم عصبی ناشی از التهاب و تخریب غلاف میلین در سیستم عصبی مرکزی اشاره دارد. علائم این سندرم از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- مشکلات بینایی (التهاب عصب بینایی)
- سرگیجه
- از دست دادن حس در صورت
- ضعف در بازوها و پاها، که در یک طرف بدن، نسبت به طرف دیگر بیشتر است
- مشکل در هماهنگی، تعادل، راه رفتن، صحبت کردن و بلع
- مشکلات مثانه
در تعریف سندرم ایزوله بالینی، این علائم باید حداقل ۲۴ ساعت طول بکشند. اگرچه چنین دوره‌ای در موارد ابتلا به ام اس حتما وجود دارد، اما همه افرادی که این دوره را تجربه می‌کنند، به ام اس مبتلا نمی‌شوند. اگر MRI ضایعات مغزی منسوب به بیماری ام اس را نشان دهد، فرد مبتلا به CIS احتمالا دومین دوره علائم عصبی را داشته و تشخیص ام اس عود کننده- فروکش‌کننده برای او گذاشته خواهد شد. بدون آن ضایعات، احتمال تشخیص ام اس بسیار کمتر است.
ام اس عود کننده- فروکش کننده (RRMS)
علائم ام اس خاموش چیست؟ ام اس عود کننده- فروکش کننده شایع‌ترین دوره بیماری ام اس است. این دوره از بیماری با حملاتی که واضحا در آن علائم عصبی جدید یا افزایشی وجود دارد، تشخیص داده میشود. به این حملات عود، تشدید یا شعله‌ور شدن نیز می‌گویند. به دنبال این حملات شدید، دوره‌هایی از بهبودی نسبی یا کامل علائم یا خاموشی بیماری رخ میدهد. در خاموشی بیماری (Remission)، همه علائم ممکن است ناپدید شده یا برخی از علائم ادامه یافته و دائمی شوند. با این حال، در این دوره‌ها، به نظر نمی‌رسد که بیماری پیشرفت کند. تقریباً ۸۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس در ابتدا با دوره ام اس عود کننده- فروکش کننده تشخیص داده میشوند.
ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)
ام اس پیشرونده ثانویه دوره‌ای از تشدید علائم عصبی بوده که میتواند در ادامه دوره اولیه عود کننده- فروکش کننده رخ دهد. برخی از افراد مبتلا به دوره اولیه عود کننده- فروکش کننده در نهایت یک دوره پیشرونده ثانویه را تجربه می‌کنند که در آن عملکرد عصبی به تدریج بدتر شده یا ناتوانی در طول زمان تشدید می‌یابد.
ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)
علائم ام اس پیشرونده اولیه چیست؟ در ام اس پیشرونده اولیه عملکرد عصبی، از همان زمان شروع علائم بدتر شده یا به محض ظاهر شدن علائم، بدون عود یا بهبودی زودرس، ناتوانی عصبی تجمع می‌یابد. تقریباً ۱۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس با این دوره از بیماری تشخیص داده میشوند.
اشکال نادر بیماری ام اس
آنچه در بالا به عنوان انواع بیماری ام اس تشریح کردیم، به دوره‌های شایع بیماری ام اس اشاره دارد. اشکال نادرتری از این بیماری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم.
ام اس بدخیم
علائم ام اس بدخیم چیست؟ ام اس بدخیم شکلی از بیماری ام اس است که در آن بیماری با عودهای شدید و بسیار سریع پیشرفت می‌کند. بیماران مبتلا به این نوع ام اس معمولاً برای ۱۰۰ متر راه رفتن در عرض پنج سال پس از شروع بیماری، به وسایل کمکی مانند عصا نیاز خواهند داشت. نام‌های دیگر این فرم از بیماری، ام اس مهاجمی، ماربورگ، یا ام اس پیشرفته است.
ام اس خوشخیم
علائم ام اس خوشخیم چیست؟ ام اس غیرفعال یا خوشخیم، نوعی از ام اس عود کننده- فروکش کننده است که در طی سال‌های متمادی علائم پیشرفت اندکی نشان داده یا اصلاً بدتر نمی‌شود. گفته میشود فردی که به این شکل از ام اس مبتلا شده، زمان حدود ۱۵ سال یا بیشتر را با علائم ام اس اندک و ناتوانی کمی سپری می‌کند. گاهی اوقات ام اس غیرفعال، ام اس خاموش نامیده میشود که در آن به نظر می‌رسد پیشرفت بیماری پس از یک دوره طولانی بدتر شدن، کند میشود.
ام اس با شروع در کودکی
علائم ام اس در کودکان چیست؟ در حالی که ام اس معمولا در بزرگسالان رخ میدهد، ممکن است افراد کمتر از ۱۸ سال را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در چنین مواردی به آن ام اس کودکان یا ام اس با شروع در کودکی (POMS) گفته میشود. کودکان مبتلا به POMS به طور انحصاری ام اس عود کننده- فروکش شونده داشته و احتمالا به عودهای مکرر بیشتری نسبت به بزرگسالان دچار میشوند، اگرچه سریع‌تر از عودها بهبود می‌یابند.
سندرم ایزوله از نظر رادیولوژیکی
در برخی موارد، فرد دارای شواهدی از ضایعات مغزی در اسکن MRI مشابه مواردی است که در ام اس مشاهده میشود، اما علائم آشکار بیماری را نخواهد داشت. این موارد سندرم ایزوله رادیولوژیکی نامیده میشود. افراد مبتلا به این نوع بیماری باید تحت نظر باشند و در صورت بروز علائم ممکن است بعداً تشخیص داده شود که به ام اس مبتلا هستند.
نشانه‌ها و علائم ام اس
علائم ام اس متغیر و غیرقابل پیش‌بینی است. هیچ دو نفری دقیقاً علائم مشابه ندارند و علائم هر فرد میتواند در طول زمان تغییر کند یا نوسان داشته باشد. یک فرد ممکن است تنها یک یا دو مورد از علائم احتمالی را تجربه کند، در حالی که فرد دیگر علائم بسیار بیشتری دارد.
علائم شایع‌تر ام اس
- خستگی
- بیحسی
- اختلال راه رفتن
- بیحسی یا گزگز
- سفتی عضلات
- ضعف
- مشکلات بینایی (اولین علامت در بسیاری از افراد)
- سرگیجه
- اختلال عملکرد جنسی
- مشکلات مثانه
- مشکلات روده
- درد و خارش
- اختلالات شناختی
- اختلالات خلقی و افسردگی
علائم و نشانه‌های کمتر شایع در ام اس
- مشکلات گفتاری
- از دست دادن حس طعم و مزه
- اختلال در بلع
- لرزش
- مشکلات تنفسی
- تشنج
- کاهش حس شنوایی
علائم ام اس: علائم ثانویه و تأثیر بیماری
در حالی که علائم اولیه توصیف شده نتیجه مستقیم آسیب به میلین و رشته‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی هستند، علائم ثانویه عوارضی هستند که می‌توانند در نتیجه این علائم اولیه ایجاد شوند، از جمله:
- اختلال عملکرد مثانه میتواند باعث عفونتهای مکرر دستگاه ادراری شود.
- عدم تحرک میتواند باعث از دست دادن تون عضلانی، ضعف (غیر مرتبط با دمیلینه شدن)، وضعیت نامناسب، کاهش تراکم استخوان (افزایش خطر شکستگی) و تنفس کم عمق و ناکارآمد شود.
- بی‌تحرکی میتواند باعث ایجاد زخم‌های فشاری شود.
در حالی که علائم ثانویه قابل درمان هستند، هدف بهینه جلوگیری از آن‌ها با درمان علائم اولیه است.
تاثیر ام اس بر زندگی میتواند منجر به عوارض اجتماعی، شغلی و روانی شود. برای مثال، اگر دیگر قادر به رانندگی یا راه رفتن نیستید، ممکن است نتوانید کار معمول خود را داشته باشید. علائم استرس و اضطراب شدید ناشی از برخورد با ام اس اغلب تعاملات اجتماعی را تغییر داده و گاهی اوقات روابط را از بین می‌برد. مشکلات کنترل مثانه، لرزش یا بلع ممکن است باعث کناره گیری افراد از تعاملات اجتماعی و منزوی شدن آن‌ها شود.
دوره بیماری ام اس
اکثر افراد مبتلا به ام اس یک دوره بیماری عود کننده-فروکش کننده دارند. آن‌ها دوره‌هایی از علائم جدید یا عود را تجربه می‌کنند که در طی روزها یا هفته‌ها ایجاد شده و معمولاً به طور جزئی یا کامل بهبود می‌یابد. این عودها با بهبودی کند بیماری همراه میشوند که میتواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. افزایش جزئی دمای بدن میتواند به طور موقت علائم و نشانه‌های ام اس را بدتر کند. این حالات عود واقعی بیماری در نظر گرفته نمی‌شوند، بلکه عود کاذب هستند. حداقل ۲۰ تا ۴۰ درصد از مبتلایان به ام اس عود کننده و فروکش کننده در نهایت طی ۱۰ تا ۲۰ سال پس از شروع بیماری، به ثبات علائم، با یا بدون دوره بهبودی می‌رسند. بدتر شدن علائم معمولاً شامل مشکلات حرکتی و راه رفتن است. میزان پیشرفت بیماری در افراد مبتلا به ام اس پیشرونده ثانویه بسیار متفاوت است.
علل ابتلا به بیماری ام اس
مشخص نیست که چرا ام اس در برخی افراد ایجاد می شود و در برخی دیگر نه. به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مسئول این امر باشد.
عوامل خطر ابتلا به ام اس
این عوامل ممکن است خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس را افزایش دهد:
- سن: ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولا در حدود ۲۰ تا ۴۰ سالگی رخ میدهد. با این حال، افراد جوان و مسن می‌توانند تحت تأثیر قرار گیرند.
- ارتباط با جنسیت: علائم ام اس در زنان چگونه است؟ زنان بیش از ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام اس عود کننده و فروکش کننده هستند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر مبتلا به ام اس بوده باشد، فرد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری است.
- عفونتهای ویروسی مختلفی با ام اس مرتبط هستند، از جمله ویروس اپشتین بار (ویروسی که باعث مونونوکلئوز عفونی میشود).
- نژاد: افراد سفید پوست، به ویژه آن‌هایی که تبار اروپای شمالی هستند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به ام اس هستند. افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکایی کمترین خطر را دارند.
- اقلیم: ام اس در کشورهای دارای آب و هوای معتدل، از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار شایع‌تر است. ماه تولد نیز ممکن است بر شانس ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس تأثیر بگذارد، زیرا به نظر می‌رسد قرار گرفتن در معرض نور خورشید در زمانی که مادر باردار است، پیشرفت ام اس را در کودکان کاهش میدهد.
- ویتامین D: داشتن سطوح پایین ویتامین D و قرار گرفتن در معرض نور خورشید به میزان ناکافی با خطر بیشتر ابتلا به ام اس مرتبط است.
- ژنتیک: ژنی در کروموزوم 6p21 با مولتیپل اسکلروزیس مرتبط است.
- چاقی: ارتباطی میان چاقی و مولتیپل اسکلروزیس در زنان پیدا شده است. این امر به ویژه در مورد چاقی زنان در دوران کودکی و نوجوانی صادق است.
- برخی بیماری‌های خودایمنی: در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند برخی بیماری‌های تیروئید، کم خونی خودایمنی، پسوریازیس، دیابت نوع ۱یا بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام اس کمی بیشتر است.
- سیگار کشیدن: افراد سیگاری که علائم اولیه‌ای را تجربه می‌کنند و ممکن است نشانه ام‌اس باشد، احتمال بیشتری نسبت به غیرسیگاری‌ها برای ابتلا به یک رویداد دوم دارند که ام‌اس عودکننده و فروکش‌کننده را تأیید می‌کند.
درمان بیماری ام اس
بیش از دوازده درمان تعدیل‌کننده بیماری توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان انواع مختلف ام اس تایید شده است. درمان‌های بیشتری برای اشکال عودکننده ام‌اس نسبت به اشکال پیشرونده در دسترس است. دانشمندان در سراسر جهان به طور فعال به دنبال درمان‌های موثرتری برای اشکال پیشرونده ام اس هستند.
بیماری ام اس و جنسیت
علائم ام اس در مردان چه تفاوتی با زنان دارد؟ اگرچه نرخ ابتلا به این بیماری به طور کلی در زنان بیشتر است، مردان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ام اس پیشرونده اولیه هستند. به نظر می‌رسد مردان بیشتر دچار تخریب عصبی هستند و زنان کمتر. این امر ممکن است به دلیل سطوح بالاتر استروژن در زنان باشد زیرا برخی مطالعات نشان داده‌اند که هورمون استروژن نقش محافظت‌کننده بر اعصاب دارد. به نظر می‌رسد در مردان علائم شناختی نسبت به زنان بدتر است.
علائم ام اس و بارداری
علائم ام اس بعد از زایمان چگونه است؟ به نظر نمی‌رسد بارداری باعث تسریع روند یا بدتر شدن علائم ام اس یا عوارض آن شود. مطالعات متعدد نشان میدهد که ام اس به احتمال کمتری در اواخر بارداری تشدید میشود. این امر ممکن است مطرح‌کننده احتمال بالاتر خطر تشدید یا عود بلافاصله بعد از بارداری باشد.
علائم ام اس در آزمایش خون
بیماری ام اس اساسا با هیچ تست خونی خاصی تشخیص داده نمی‌شود. آزمایش خون میتواند به رد سایر عللی که می‌توانند عامل ایجاد علائم باشند، کمک کند. تشخیص ام اس براساس تظاهرات بالینی و نتایج تصویربرداری MRI است.
جمع بندی
بیماری ام اس یک بیماری خودایمنی بوده که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد. این بیماری انواع و اشکال مختلفی دارد. همچنین تظاهرات و علائم ام اس در افراد مختلف متفاوت بوده و هیچ دو نفری، این بیماری را به یک شکل تجربه نمی‌کنند. علائم بر اساس محل آسیب عصبی و وسعت آن متفاوت است. از جمله علائم شایع در ام اس می‌توان به خستگی، بیحسی، احساس درد، گزگز و مورمور شدن، اختلالات بینایی و اختلالات خلقی اشاره کرد. بیماری ام اس انواع مختلفی داشته و بسته به نوع بیماری شدت و میزان عود علائم در هر فرد متفاوت است. علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آن دخیل هستند. عواملی مانند جنسیت زن، سابقه خانوادگی و مصرف سیگار به عنوان عوامل خطر در نظر گرفته میشود. برای دریافت نوبت متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب (نورولوژی)، کلیک کنید.
منابع:
