در میان بیماری‌های گوارشی، احتمالا نام بیماری سلیاک به گوشتان خورده است. اما این بیماری چیست و چرا ایجاد میشود؟ چه افرادی بیشتر درگیر این بیماری می‌شوند؟ سلیاک در کودکان چگونه تشخیص داده میشود؟ تفسیر آزمایش سلیاک چگونه است؟ آیا میان سلیاک و سرطان ارتباطی وجود دارد؟ درمان قطعی سلیاک چیست؟ آیا درمان قطعی سلیاک در طب سنتی وجود دارد؟ درمان سلیاک با حجامت تا چه حد اثر بخش است؟ ممکن است این سوالات ذهن شما را نیز درگیر کرده باشد. در ادامه این مقاله به بررسی و تشریح این بیماری و نکات مهم پیرامون آن می‌پردازیم.
سلیاک چیست؟
این بیماری یک اختلال خود ایمنی ارثی است که باعث واکنش بدن به پروتئین گلوتن میشود. برخلاف حساسیت به گلوتن که به طور نادر با عوارض بلندمدت همراه است، در سلیاک وجود گلوتن در سیستم گوارشی، سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده تا آنتی‌بادی علیه آن تولید شود. این آنتی‌بادی‌ها به پوشش روده کوچک (مخاط) آسیب می‌رسانند. آسیب به مخاط روده کوچک توانایی آن را برای جذب مواد مغذی از غذا مختل کرده و باعث کمبودهای تغذیه‌ای میشود.
گلوتن پروتئینی است که در غلات، به ویژه گندم، جو و چاودار، یافت میشود. این غلات، به ویژه گندم، بسیاری از غذاهای اصلی رژیم غذایی استاندارد غربی، از نان و غلات گرفته تا پاستا و محصولات پخته شده را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، گلوتن اغلب به عنوان یک افزودنی در محصولات غذایی به کار می‌رود، مانند سس‌ها، سوپ‌ها و غذاهای بسته بندی شده.
تاثیر بیماری سلیاک بر بدن
این بیماری بر روده کوچک تأثیر می‌گذارد. روده کوچک جایی است که بیشتر مواد مغذی غذا از جمله پروتئین‌هایی مانند گلوتن جذب می‌شوند. در صورت ابتلا، گلوتن در روده کوچک باعث ایجاد پاسخ ایمنی میشود. سیستم ایمنی بدن سلول‌های التهابی و آنتی‌بادی‌ها را برای از بین بردن مولکول‌های گلوتن می‌فرستد. این سلول‌ها به غشای مخاطی روده کوچک آسیب می‌رسانند.
مخاطی که روده کوچک را می‌پوشاند، وسیع است، اما به صورت چین‌ها و برآمدگی‌های پرز مانند وجود دارد. اگر همه سطح آن را صاف کنید، یک زمین تنیس را پوشش می‌دهد. چین‌ها و برآمدگی‌ها سطح را افزایش می‌دهند تا در طول هضم تا حد ممکن مواد مغذی را جذب کنند. اما سلول‌های ایمنی ایجاد شده در این بیماری این برجستگی‌ها را فرسایش داده و صاف می‌کنند و سطح را کاهش می‌دهند.
علائم سلیاک
علائم بیماری سلیاک در بین افراد بسیار متفاوت است. این امر میتواند تشخیص آن را سخت کند. در مورد علائم بیماری سلیاک خفیف، برخی افراد اصلاً هیچ علامتی ندارند. ممکن است نفخ را تجربه کنند و به عنوان درمان ورم معده و نفخ صرفا از داروی بدون نسخه دایمتیکون برای علائم استفاده کنند. برخی پس از خوردن گلوتن، سوء هاضمه و سایر علائم گوارشی را تجربه می‌کنند. برخی فقط بعداً، زمانی که آسیب شدید وارد شده است، علائم مبهم کمبودهای تغذیه‌ای را نشان می‌دهند. در این افراد، علائم کم خونی ممکن است اولین علامت باشد.
علائم گوارشی مانند:
- دل درد
- نفخ شکم
- احساس گاز زیاد در شکم
- یبوست
- اسهال
- مدفوع چرب
علائم کم‌خونی فقر آهن مانند:
- ضعف و خستگی
- رنگ‌پریدگی
- دست‌های سرد
- ناخن‌های شکننده یا مقعر
- سردرد
- زخم‌های دهان
سایر علائم سوء تغذیه مانند:
- کاهش وزن ناخواسته
- تاخیر در رشد و تکامل در کودکان
- تحلیل رفتن عضله
- نقص در مینای دندان مانند سوراخ و لکه‌دار شدن
- پریودهای غیرطبیعی یا اختلال در بارداری
- تغییرات خلقی؛ معمولاً تحریک‌پذیری در کودکان و افسردگی در بزرگسالان
آزمایش سلیاک
پزشکان از دو روش برای تشخیص استفاده می‌کنند. آن‌ها ترجیح می‌دهند که از هر دو با هم برای تایید تشخیص استفاده کنند. روش اول آزمایش خون است. پزشک نمونه‌ای از خون را برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های گلوتن آزمایش میکند. سپس برای بررسی بافت روده از نظر آسیب، از طریق آندوسکوپی از روده کوچک نمونه‌برداری (بیوپسی) می‌کنند. بهترین روش تشخیص سلیاک بیوپسی است. آندوسکوپی توسط متخصص گوارش انجام میشود. در واقع بهترین دکتر برای درمان سلیاک، متخصص گوارش است. ویزیت متخصص گوارش آنلاین میتواند کمک‌کننده باشد.
بررسی‌های بیشتر
پس از تایید بیماری، پزشک ممکن است خون شما را برای کمبود ویتامین و مواد معدنی خاص آزمایش کند. کمبودهای شدید میتواند اثرات گسترده‌ای بر بدن داشته و نیاز به درمان مستقیم با مکمل‌ها باشد. یافته‌های رایج شامل کم خونی فقر آهن و کمبود ویتامین D است. همچنین ممکن است الکترولیت‌هایی مانند کلسیم کم باشد.
درمان سلیاک
مقدم بر داروی سلیاک، رعایت رژیم غذایی است. اولین و مهمترین قدم در درمان این بیماری، قطع مصرف گلوتن است. شما نمی‌توانید نحوه واکنش بدن خود به گلوتن را تغییر دهید، اما می‌توانید از تحریک ایجاد شده توسط گلوتن جلوگیری کنید. هنگامی که مصرف گلوتن را متوقف می‌کنید (رژیم اجتنابی)، روده کوچک رو به بهبودی می‌رود و به زودی دوباره قادر به جذب مواد مغذی خواهد بود. برای جلوگیری از آسیب مجدد به روده کوچک، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای همیشه داشته باشید. درمان اضافی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مکمل‌های غذایی
- داروهای خاص برای درمان بیماری‌های ثانویه
- کورتیکواستروئیدها برای التهابات شدید
- پیگیری مداوم، از جمله آزمایش‌های منظم برای اطمینان از کنترل بیماری
۲۰ نکته مهم در مورد بیماری سلیاک
۱. این بیماری جدی است
آسیب به روده کوچک میتواند عواقب جدی داشته باشد. اگر مخاط آسیب ببیند، نمی‌تواند مواد مغذی را آن‌طور که باید جذب کند. در نتیجه سوء جذب رخ می‌دهد. این وضعیت میتواند منجر به سوء تغذیه و بسیاری از شرایط دیگر ناشی از کمبود مواد مغذی مختلف شود. بیماری سلیاک در کودکان برخلاف علائم سلیاک در بزرگسالان، میتواند باعث کاهش رشد و تکامل شود.
۲. شانس ابتلا در بعضی جوامع بیشتر است
این بیماری بیشتر در افراد اروپایی تبار یافت میشود. این بیماری ۱٪ از جمعیت اروپا و آمریکای شمالی را تحت تاثیر قرار دهد. اگر یکی از بستگان درجه یک مانند والدین یا فرزندان به این بیماری مبتلا باشد، ۱۰ درصد احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد. این بیماری زنان را دو برابر مردان درگیر میکند.
۳. در برخی اختلالات، همراهی این بیماری شایع‌تر است
این بیماری در افراد مبتلا به برخی اختلالات کروموزومی ارثی مانند سندرم داون شایع‌تر است. همچنین در افراد مبتلا به برخی بیماری‌های خودایمنی دیگر شیوع بیشتری دارد. این بیماری‌ها اغلب ژن‌های مشترک دارند. شیوع بیماری گریوز (که یک بیماری غده تیروئید با منشأ خودایمنی است) در افراد مبتلا چهار برابر بیشتر از جامعه عادی است.
۴. ژنتیک در ایجاد آن دخیل است
بسیاری از بیماری‌های خودایمنی، مانند این بیماری، حداقل تا حدی ارثی هستند (اختلالات ژنتیکی). این بدان معناست که یک جهش ژنی خاص که از طریق خانواده‌ها منتقل میشود، شما را مستعد ابتلا به آن میکند. اما همه افراد مبتلا به جهش ژنی به این بیماری مبتلا نمی‌شوند و هر فردی که به آن مبتلا میشود یکی از ژن‌های شناخته شده را ندارد. به نظر می‌رسد عوامل دیگری در ایجاد آن دخیل باشند.
۵. درماتیت هرپتی‌فرم در ۱۵٪ افراد رخ می‌دهد
حدود ۱۵٪ از افراد مبتلا به این بیماری به درماتیت هرپتی‌فرم که یک بیماری پوستی است، به عنوان یک عارضه جانبی مبتلا می‌شوند. که به آن “بثورات گلوتن” یا “بثورات سلیاک” نیز می‌گویند. آنتی‌بادی‌های گلوتن که در بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب می‌رسانند باعث این وضعیت می‌شوند. درماتیت هرپتی‌فرم به صورت بثورات خارش‌دار ظاهر میشود که به نظر می‌رسد خوشه‌هایی از برجستگی یا تاول است. معمولاً آرنج، زانو، باسن یا پوست سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فوق تخصصان گوارش و کبد در دکترنکست
۶. ممکن است یک تحریک فیزیکی در ایجاد آن نقش داشته باشد
یک نظریه این است که این بیماری توسط نوعی استرس فیزیکی قابل توجه که سیستم ایمنی را بیش از حد تحریک میکند، ایجاد میشود. محققان مشاهده کرده‌اند که این بیماری اغلب پس از یک رویداد فیزیکی مانند جراحی، بیماری یا بارداری یا یک رویداد عاطفی شدید ظاهر میشود. نظریه دیگر این است که میکروب‌هایی که در روده زندگی می‌کنند در ایجاد این بیماری نقش دارند.
۷. محدودیت سنی وجود ندارد
این بیماری میتواند در هر سنی پس از شروع مصرف گلوتن توسط شما یا فرزندتان ظاهر شود. پزشکان معمولاً آن را در دو دوره سنی متمایز مشاهده می‌کنند: اوایل کودکی، بین 8 تا 12 ماهگی و اواسط زندگی بین 40 تا 60 سالگی. محدوده زمانی در اوایل کودکی معمولاً مربوط به وقتی است که کودکان شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کنند که ممکن است شامل بیسکویت یا غلات حاوی گلوتن باشد.
۸. درمان به سرعت اثر میکند
اکثر افراد متوجه می‌شوند که علائم آن‌ها تقریباً بلافاصله پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود می‌یابد. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا کمبودهای تغذیه‌ای شما جبران شود و چندین ماه طول بکشد تا روده شما به طور کامل بهبود یابد. بسته به میزان آسیب و مدت زمان بیماری، بهبود ممکن است در برخی موارد بیشتر طول بکشد. همچنین اگر در رژیم غذایی خود سخت‌گیر نباشید، بهبودی مشکل است.
۹. نتیجه درمان این بیماری عالی است
اکثر افراد مبتلا با قطع مصرف گلوتن، بهبودی عالی دارند. بیشتر آسیب‌های ناشی از بیماری قابل جبران است. اگر همچنان علائم دارید، ممکن است بدون اینکه متوجه باشید مقادیر کمی گلوتن دریافت کنید یا یک بیماری ثانویه داشته باشید. فقط ۵٪ از افراد مبتلا، سلیاک مقاوم به درمان دارند که به رژیم غذایی اجتنابی پاسخ نمی‌دهد.
۱۰. تداوم مصرف گلوتن عوارض را تشدید میکند
اگر موفق به اجتناب از گلوتن نشدید، اثرات بیماری میتواند شدیدتر و طولانی‌تر باشد. سوءتغذیه میتواند بر سیستم عصبی و سیستم اسکلتی تأثیر بگذارد و برخی از این اثرات به سختی قابل برگشت هستند، به خصوص زمانی که در دوران رشد کودکی رخ می‌دهند. التهاب مزمن همچنین میتواند منجر به مشکلات دیگری در روده شود.
۱۱. سلیاک و سرطان
۳ نوع سرطان مرتبط با این بیماری وجود دارد: لنفوم سلول T مرتبط با انتروپاتی (EATL)، لنفوم غیرهوچکین و آدنوکارسینوم روده کوچک. التهاب مزمن منجر به افزایش خطر سرطان در روده کوچک میشود. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۷ درصد از افراد مبتلا معمولاً پس از چندین دهه به لنفوم روده مبتلا می‌شوند. همچنین خطر ابتلا به آدنوکارسینوم روده و سرطان‌های مری کمی افزایش می‌یابد.
۱۲. افسردگی با سلیاک درمان نشده مرتبط است
اضطراب، افسردگی و خستگی از مسائل شایعی هستند که در بیماران مبتلا قبل از تشخیص گزارش شده است. عوارض جانبی این بیماری میتواند به طرق مختلف بر مغز تأثیر بگذارد و منجر به کاهش کیفیت زندگی افرادی شود که از این بیماری درمان نشده رنج می‌برند و حتی گاهی پس از تشخیص نیز این یافته‌ها وجود دارد.
۱۳. در صورت عدم درمان، عوارض درازمدت وجود دارد
عوارض سوء تغذیه مزمن میتواند شامل موارد زیر باشد:
- راشیتیسم در کودکان یا استئومالاسی در بزرگسالان
- استئوپنی و پوکی استخوان
- نقص دائمی مینای دندان
- اثرات سیستم عصبی (نوروپاتی محیطی) از جمله گزگز و بی‌حسی، اسپاسم عضلانی و مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
- تاخیر در رشد و تکامل در کودکان
- اختلالات توجه و یادگیری
۱۴. التهاب مزمن میتواند عوارضی را ایجاد کند
- تضعیف ایمنی
- عدم تحمل غذا
- زخم و اسکار
- رسوب کلاژن در روده
- بیماری کبدی
- سرطان
۱۵. پایبندی به رژیم مهم است
برچسب‌ها را با دقت بخوانید. خبر خوب این است که منابع فراوانی وجود دارد که به شما کمک میکند رژیم غذایی جدید خود را برنامه‌ریزی کنید.
۱۶. از مصرف غذای برنامه‌ریزی نشده جلوگیری کنید
چند تنقلات بدون گلوتن را در ماشین، کیف یا میز اداری خود نگه دارید تا زمانی که از خانه دور هستید چیز دیگری برای خوردن مصرف نکنید و به سمت مواد غذایی گلوتن‌دار نروید.
۱۷. فهرستی از دستور غذا داشته باشید
دستورالعمل غذاهایی را تهیه کنید که فکر می‌کنید می‌توانید اغلب آن‌ها را آماده کرده و میل کنید. عادت کنید این مواد را در خانه نگه دارید تا همیشه چیزی داشته باشید و بدون فکر کردن، به تهیه غذای مناسب برای خود بپردازید.
۱۸. رستوران‌های مناسب را در ذهن داشته باشید
چند رستوران مورد علاقه با منوهای مطمئن بدون گلوتن یا جایی که می‌دانید می‌توانید غذاهای خاصی را با خیال راحت سفارش دهید، پیدا کنید. قبل از ورود، منوها را به صورت آنلاین بررسی کنید و در صورت لزوم از قبل به کارکنان شرایط خود را توضیح دهید.
۱۹. نوارهای شناساگر میتواند کمک‌کننده باشد
در صورت امکان نوارهای تست گلوتن را به همراه داشته باشید. این نوارها می‌توانند محتوای گلوتن غذاهای جدید را در صورت عدم اطمینان، آزمایش کنند.
۲۰. سلیاک مانعی برای زندگی مطلوب نیست
اغلب افراد مبتلا با تشخیص به موقع این بیماری و رعایت دقیق رژیم اجتنابی، از کیفیت زندگی مطلوب و مشابه با مردم دیگر بهره‌مند خواهند بود.
جمع بندی
سلیاک یک بیماری گوارشی با منشا خودایمنی است که باعث واکنش بدن به پروتئین گلوتن میشود. با مصرف گلوتن سیستم ایمنی بدن تحریک شده و آنتی‌بادی علیه آن تولید میشود که به مخاط روده کوچک آسیب می‌رساند. آسیب به مخاط روده کوچک توانایی آن را برای جذب مواد مغذی از غذا مختل میکند و باعث کمبودهای تغذیه‌ای میشود. گلوتن در غلات، به ویژه گندم، جو و چاودار، یافت میشود. این بیماری در صورت عدم درمان میتواند به مشکلات تغذیه‌ای جدی منجر شود. با این حال مهمترین و اثربخش‌ترین درمان آن رعایت رژیم غذایی اجتنابی است. با اجتناب از گلوتن این بیماری با چشم‌انداز مطلوبی همراه است.
منابع:
