درد چشم چه ناشی از استفاده طولانی‌مدت از صفحه نمایش باشد چه محرک‌های محیطی یا بیماری‌های پزشکی برای افراد میتواند نگران‌کننده باشد. کاهش درد چشم برای حفظ سلامت و کیفیت زندگی افراد ضروری است. نادیده گرفتن چشم درد مداوم میتواند منجر به عوارض شود و بینایی و کیفیت زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، درمان چشم درد بهطور موثر و مناسب بسیار مهم است. با این حال، با انبوهی از درمان‌ها و مسکن‌های موجود، تعیین مناسب‌ترین رویکرد میتواند دشوار باشد. در این مقاله از مجله سلامت دکترنکست، رویکردهای مبتنی بر شواهد علمی، روش‌های تسکین درد خانگی و مداخلات پزشکی را برای کمک به مدیریت مؤثر درد چشم بررسی خواهیم کرد.
دلایل درد چشم
درد چشم میتواند از منابع مختلفی ناشی شود، از دلایل خوش‌خیم مانند خستگی چشم گرفته تا مشکلات پزشکی جدی‌تر. داشتن آگاهی نسبت به این علل برای مدیریت و تسکین موثر ضروری است. در ادامه به رایج‌ترین موارد علت درد چشم می‌پردازیم:
1. خستگی چشم
خستگی چشم زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها بیش از حد کار می‌کنند و این اغلب به دلیل تمرکز طولانی‌مدت بر روی صفحه‌های دیجیتال، خواندن متون ریز یا انجام کارهایی که نیاز به تمرکز بصری شدید دارند، اتفاق می‌افتد. ماهیچه‌های اطراف چشم در حین چنین کارهایی خسته و کشیده می‌شوند که منجر به ناراحتی و گاهی اوقات درد چشم می‌شود. عوامل موثر در خستگی چشم عبارتند از نور نامناسب، مشکلات بینایی اصلاح نشده، وضعیت قرارگیری نامناسب و استراحت ناکافی در طول فعالیت‌های طولانی‌مدت.
2. خشکی چشم
سندرم خشکی چشم زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها به اندازه کافی اشک تولید نمی‌کنند یا اشک روی سطح چشم خیلی سریع تبخیر می‌شود. اشک برای حفظ سلامت و تغذیه چشم ضروری است. بدون لایه اشکی کافی، چشم‌ها خشک، تحریک‌شده و ملتهب می‌شوند و در نتیجه احساس شن‌ریزه یا سوزش، قرمزی و گهگاه درد چشم ایجاد می‌کنند. محرک‌های رایج برای خشکی چشم عبارتند از: افزایش سن، تغییرات هورمونی، عوامل محیطی (مانند شرایط هوایی خشک یا باد)، برخی داروها و مشکلات زمینه‌ای (مانند بیماری‌های خود ایمنی یا عدم تعادل هورمونی).
3. حساسیت و آلرژی
واکنش‌های آلرژیکی که چشم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به‌عنوان ورم ملتحمه آلرژیک شناخته می‌شود، میتواند باعث ناراحتی و درد قابل توجهی شود. هنگامی که آلرژن‌هایی مانند گرده، گرد و غبار، موی حیوانات خانگی یا هاگ‌های کپک با چشم‌ها تماس پیدا می‌کنند، سیستم ایمنی بدن با ترشح هیستامین و سایر مواد التهابی واکنش نشان می‌دهد. این امر منجر به علائمی مانند خارش، قرمزی، تورم، ریزش اشک و احساس شن یا سوزش در چشم می‌شود. ملتحمه آلرژیک میتواند فصلی یا در تمام طول سال باشد و اغلب با سایر بیماری‌های آلرژیک مانند رینیت آلرژیک (تب یونجه) یا آسم همراه است.
4. عفونت‌های چشمی
عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا قارچی چشم می‌توانند باعث درد، قرمزی، تورم، ترشح و حساسیت به نور شوند. انواع رایج عفونت‌های چشمی عبارتند از کراتیت (التهاب قرنیه)، بلفاریت (التهاب پلک‌ها) و گل مژه (عفونت موضعی غدد پلک). عفونت‌های چشمی میتواند از طریق تماس مستقیم با افراد آلوده، اشیاء آلوده یا اقدامات بهداشتی ضعیف منتقل شود. عوامل خطر عفونت چشم شامل استفاده از لنزهای تماسی، افراد دارای سیستم ایمنی سرکوب‌شده و قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ یا غیر بهداشتی است.
5. مشکلات پزشکی زمینه‌ای:
چشم درد همچنین میتواند نشانهای از بیماری زمینه‌ای باشد که بر چشم‌ها یا ساختارهای اطراف آن تأثیر می‌گذارد. برای مثال:
گلوکوم یا آب‌سیاه
گلوکوم با افزایش فشار داخل چشم (IOP) مشخص می‌شود که در صورت عدم درمان میتواند به عصب بینایی آسیب برساند و منجر به از دست دادن بینایی شود. شایع‌ترین نوع گلوکوم با زاویه باز است که در آن به تدریج فشار داخل چشم افزایش می‌یابد. با این حال، گلوکوم حاد زاویه بسته نیز میتواند بهطور ناگهانی رخ دهد و باعث افزایش سریع فشار داخل چشم، درد چشم شدید، قرمزی، تاری دید، دیدن هاله اطراف نور و حالت تهوع یا استفراغ شود. درد چشم مربوط به گلوکوم معمولاً موضعی است و ممکن است با علائم دیگری مانند سردرد، اختلالات بینایی و کاهش دید محیطی همراه باشد.
یووئیت
یووئیت به التهاب لایه میانی چشم به‌نام Uvea که شامل عنبیه، جسم مژگانی و مشیمیه است، اشاره دارد. این وضعیت میتواند ناشی از عفونتها، بیماری‌های خودایمنی یا مشکلات سیستمیک مثل آرتریت روماتوئید یا بیماری التهابی روده (IBD) باشد. یووئیت میتواند با علائمی مانند درد چشم (اغلب به‌صورت ضربان‌دار توصیف می‌شود)، قرمزی، حساسیت به نور (فوتوفوبیا)، تاری دید و دیدن نقاط یا لکه‌های تیره در میدان دید ظاهر شود. تشخیص و درمان سریع برای جلوگیری از عوارضی مانند کاهش بینایی، آب مروارید یا گلوکوم بسیار مهم است.
میگرن
سردردهای میگرنی اختلالات عصبی هستند که با دوره‌های مکرر سردردهای متوسط تا شدید مشخص می‌شوند و اغلب با علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا همراه هستند. برخی از افراد علائمی را تجربه می‌کنند که به‌عنوان میگرن شبکیه یا میگرن چشمی نیز شناخته می‌شود، که شامل اختلالات بینایی یا از دست دادن موقت بینایی در یک چشم قبل یا در طول فاز سردرد است. میگرن چشمی میتواند باعث چشم درد عصبی همراه با علائم بصری شود. در حالی که میگرن‌های چشمی معمولاً در عرض یک ساعت بهطور خود به خود برطرف می‌شوند، می‌توانند هشدار‌دهنده باشند و ممکن است نیاز به ارزیابی پزشکی برای رد سایر مشکلات جدی‌تر داشته باشند. به این ترتیب، علت سردرد همراه با حالت تهوع و چشم درد میتواند میگرن یا گلوکوم باشد و نیازمند مراجعه به پزشک جهت بررسی بیشتر است. برای افرادی که از دردهای مزمن و طولانی رنج می‌برند مشاوره با پزشکان فوق تخصص درد میتواند کمک‌کننده باشد.
سردرد خوشه‌ای یا کلاستر
سردرد خوشه‌ای نوعی اختلال اولیه سردرد است که با درد شدید و طاقت‌فرسا معمولاً در اطراف یک چشم یا شقیقه مشخص می‌شود. این سردردها به‌صورت دوره‌هایی است که از 15 دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و میتواند چندین بار در روز برای هفته‌ها یا ماه‌ها رخ دهد. این مشکل اغلب به‌صورت سردرد و چشم درد یک طرفه، ریزش اشک، قرمزی، احتقان یا آبریزش بینی، تعریق و بی‌‌قراری ظاهر می‌شود. یک طرفه بودن این سردردها میتواند علت درد چشم چپ یا راست باشد. درمان درد یک طرف سر و چشم در سردردهای خوشه‌ای شامل داروهای پیشگیرانه، درمان‌های حاد برای قطع حملات (مانند اکسیژن‌درمانی یا استفاده از داروهای تریپتان مثل سوماتریپتان) و اصلاح سبک زندگی است. افراد مبتلا به سردرد خوشه‌ای حتما باید تحت نظارت پزشک قرار بگیرند.
زخم قرنیه
خراشیدگی قرنیه یا زخم در سطح آن میتواند باعث درد شدید چشم، قرمزی، اشک ریزش و حساسیت به نور شود. این آسیب‌ها میتواند ناشی از ضربه، اشیاء خارجی در چشم (مثلا در حین جوشکاری)، استفاده نادرست از لنزهای تماسی یا عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی باشد. خراشیدگی قرنیه معمولاً طی چند روز با درمان مناسب خود به خود بهبود می‌یابد، در حالی که زخم قرنیه ممکن است به آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضد ویروسی برای جلوگیری از عوارض نیاز داشته باشد.
سایر بیماری‌های سیستمیک
بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت، فشار خون بالا، اختلالات خودایمنی و بیماری‌های عصبی نیز می‌توانند با علائم مرتبط با چشم از جمله درد ظاهر شوند. به عنوان مثال، رتینوپاتی دیابتی، یکی از عوارض دیابت، میتواند باعث درد چشم، تاری دید و اختلالات بینایی به دلیل آسیب به رگ‌های خونی در شبکیه شود. به طور مشابه، لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) میتواند چشم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که از این مشکلات رنج می‌برید می‌توانید از نوبت دهی پزشکان فلوشیپ شبکیه استفاده کنید.
توجه به این نکته مهم است که درد چشم مداوم یا شدید، به‌ویژه زمانی که با علائم نگران‌کننده دیگری مانند تغییرات بینایی همراه باشد، چشم درد خطرناک تلقی می‌شود و باید توجه فوری پزشکی را به‌دنبال داشته باشد. تشخیص و درمان مناسب برای حفظ بینایی و جلوگیری از عوارض ضروری است. اگر درد چشمی مکرر یا غیرقابل توضیحی را تجربه کردید، برای ارزیابی جامع و درمان با یک متخصص چشم‌پزشک مشورت کنید.
مسکن های مناسب درد چشم
برای تسکین درد چشم، استفاده از رویکردهای مبتنی بر شواهد علمی برای اطمینان از مدیریت موثر و ایمن ضروری است. در ادامه، روش‌های معتبر علمی را که توسط تحقیقات و مطالعات بالینی پشتیبانی می‌شوند، بررسی می‌کنیم:
1. قطره‌های اشک مصنوعی
قطره‌های روان‌کننده چشم که به‌عنوان اشک مصنوعی نیز شناخته می‌شوند، اصلی‌ترین گزینه مدیریت خشکی چشم هستند و می‌توانند بهطور قابل توجهی علائم را تسکین دهند. این قطره‌ها به جبران رطوبت سطح چشم، کاهش اصطکاک و بهبود پایداری لایه اشکی کمک می‌کنند. این قطره‌ها چندین نوع دارند از جمله قطره‌های بدون مواد نگهدارنده برای افراد با چشم‌های حساس. تحقیقات اثربخشی قطره‌های اشک مصنوعی را در کاهش علائم مربوط به خشکی مانند سوزش و احساس جسم خارجی نشان داده است.
2. کمپرس گرم
استفاده از کمپرس گرم روی چشم‌ها به‌عنوان درمان چشم درد در خانه میتواند به کاهش فشار چشم، شل شدن عضلات آن و بهبود کیفیت لایه اشک کمک کند. گرما جریان خون را در پلک‌ها و غدد افزایش می‌دهد و باعث آزاد شدن روغن‌های طبیعی می‌شود که به پایداری اشک و روان‌کنندگی آن کمک می‌کند. تحقیقات اثربخشی استفاده از کمپرس گرم در مدیریت اختلال عملکرد غده میبومین که یک علت شایع خشکی چشم است، نشان داده است. با استفاده از یک پارچه گرم و مرطوب‌شده روی پلک‌های بسته به مدت 5 تا 10 دقیقه چندین بار در روز، افراد می‌توانند علائمی مانند خشکی، خارش و سوزش را تسکین دهند. گنجاندن کمپرس گرم در برنامه روزانه مراقبت از چشم میتواند مکمل سایر روش‌های درمانی برای خشکی چشم باشد.
3. کمپرس سرد
درمان با کمپرس سرد میتواند برای تسکین درد چشم همراه با التهاب، آلرژی یا آسیب‌های جزئی مفید باشد. دمای پایین به انقباض رگ‌های خونی، کاهش تورم و بی‌حس کردن ناحیه کمک می‌کند و باعث تسکین فوری ناراحتی می‌شود. کمپرس سرد میتواند به‌ویژه در مدیریت علائمی مانند قرمزی، خارش و پف ناشی از ورم ملتحمه آلرژیک یا فشار چشم موثر باشد. برای ایجاد یک کمپرس سرد، یک پارچه یا بسته ژل مخصوص را در یک حوله بپیچید و آن را به مدت 10-15 دقیقه در یخچال قرار دهید و سپس آن را به آرامی روی پلک‌های بسته برای فواصل زمانی کوتاه بگذارید. از گذاشتن مستقیم یخ روی چشم خودداری کنید، زیرا میتواند باعث سرمازدگی یا آسیب به بافت‌های ظریف چشم شود. درمان کمپرس سرد میتواند در صورت نیاز برای کاهش علائم حاد استفاده شود.
متخصصان بیماری‌های چشم در دکترنکست
4. استراحت دادن به چشم‌ها
استراحت دوره‌ای چشم‌ها برای پیشگیری و کاهش فشار چشم، به‌ویژه در دوره‌های طولانی‌مدت استفاده از صفحه نمایش ضروری است. قانون 20-20-20 یک استراتژی ساده و در عین حال موثر است که توسط متخصصان مراقبت از چشم توصیه می‌شود: هر 20 دقیقه، 20 ثانیه به چشمان خود استراحت دهید و بر روی جسمی در فاصله حداقل 20 فوتی (تقریبا ۶ متر) تمرکز کنید. علاوه بر این، حفظ فاصله مناسب از صفحه نمایش و قرار دادن صفحه نمایش در ارتفاع مقابل سطح چشم میتواند به کاهش فشار چشم و ایجاد راحتی کمک کند.
5. تنظیم روشنایی
نور مناسب نقش بسزایی در کاهش فشار چشم دارد. شرایط نوری سخت یا ناکافی میتواند باعث تابش خیره‌کننده، انعکاس و مشکلات کنتراست شود و احتمال خستگی و ناراحتی چشم را افزایش دهد. هنگام کار یا مطالعه، اطمینان حاصل کنید که نور محیط کافی و بهطور یکنواخت توزیع شده است. منابع نور را در پشت یا در کنار میز کاری قرار دهید نه مستقیماً در جلو تا تابش خیره‌کننده و انعکاس روی صفحه نمایش را به حداقل برسانید. استفاده از نورپردازی با سطوح روشنایی قابل تنظیم برای سفارشی کردن میزان روشنایی توصیه می‌شود. برای افراد حساس به نور، فیلترهای ضد تابش یا محافظ‌های صفحه می‌توانند به کاهش تابش خیره‌کننده و به حداقل رساندن ناراحتی چشم کمک کنند. با بهینه‌سازی شرایط نور، افراد می‌توانند محیط کاری راحت‌تری ایجاد کنند.
6. حفظ بهداشت چشم
رعایت بهداشت چشم برای پیشگیری از عفونت، کاهش التهاب و ارتقای سلامت کلی چشم ضروری است. اقدامات ساده‌ای مانند شستن مکرر دست‌ها، اجتناب از دست زدن یا مالیدن چشم‌ها و پاک کردن آرایش چشم قبل از خواب میتواند به جلوگیری از گسترش باکتری‌ها و کاهش خطر عفونت کمک کند. برای کسانی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند، رعایت اقدامات بهداشتی مناسب، از جمله ضد عفونی کردن منظم لنزها، تعویض آن‌ها طبق زمان توصیه‌شده و اجتناب از استفاده در طول شب، برای جلوگیری از عوارضی مانند کراتیت یا زخم قرنیه بسیار مهم است. علاوه بر این، افراد مبتلا به آلرژی باید اقداماتی را برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض آلرژن‌ها انجام دهند، مانند بسته نگه داشتن پنجره‌ها در فصول پر گرده، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا و شستن مکرر ملافه‌ها.
7. داروهای تجویزی
در موارد درد چشم شدید یا مداوم همراه با مشکلات پزشکی زمینه‌ای، داروی چشم درد تجویزی ممکن است برای تسکین و مدیریت مؤثر علائم ضروری باشد. چشم‌پزشکان ممکن است داروهای موضعی یا خوراکی را متناسب با تشخیص و شدت بیماری تجویز کنند. نمونه‌هایی از داروهای تجویزی که معمولاً در مدیریت درد چشم و شرایط مرتبط استفاده می‌شوند عبارتند از:
- قطره‌های چشمی ضد التهاب (مثلاً کورتیکواستروئیدها) برای کاهش التهاب و تسکین درد مرتبط با یووئیت یا اختلالات سطح چشم. از این دسته میتوان به قطره چشمی بتامتازون، قطره لوتپردنول و قطره فلوکورت (فلورومتولون) اشاره کرد. قطره چشمی دیکلوفناک نیز به‌عنوان یک مسکن موضعی چشم در دسترس است.
- قطره چشمی آنتی‌هیستامین برای کاهش خارش، قرمزی و واکنش‌های آلرژیک در ورم ملتحمه آلرژیک. از این دسته میتوان به قطره چشمی کرومولین سدیم، قطره اولوپاتادین و آنتازولین اشاره کرد.
- قطره‌ها یا پمادهای آنتی بیوتیکی یا ضد ویروسی چشم برای درمان عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی چشم، مانند ورم ملتحمه یا کراتیت. قطره‌های مختلفی مثل قطره باکتی ماید (سولفاستامید)، سیپروفلوکساسین، کلرامفنیکل و … و پماد اریترومایسین در این دسته جای می‌گیرند.
- قرص مسکن برای چشم درد مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و …)، کورتیکواستروئیدها یا مسکن‌های درد برای شرایط سیستمیک که باعث درد چشم می‌شوند (مانند میگرن و بیماری‌های خودایمنی).
استفاده از داروهای تجویزی طبق دستور یک پزشک و پیگیری منظم برای نظارت و تنظیم برنامه‌های درمانی ضروری است. پزشک با توجه به شرایط سلامتی شما بهترین قرص مسکن برای چشم درد را تعیین می‌کند. در حالی که داروها می‌توانند تسکین قابل توجهی ایجاد کنند، ممکن است خطرات عوارض جانبی یا تداخلات را نیز به همراه داشته باشند و در بسیاری از موارد این مسکن‌ها مشکل اصلی را برطرف نمی‌کنند، بنابراین نظارت دقیق توسط پزشک متخصص برای مدیریت ایمن و موثر درد چشم ضروری است.
8. مکمل‌های غذایی
برخی از مکمل‌های غذایی به دلیل فواید احتمالی آن‌ها در حمایت از سلامت چشم و کاهش علائم درد و ناراحتی چشم مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. اسیدهای چرب امگا 3 که در ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین و همچنین در دانه کتان، دانه چیا و گردو یافت می‌شوند، دارای خواص ضد التهابی هستند و ممکن است با حمایت از تولید و کیفیت اشک، به کاهش علائم خشکی چشم کمک کنند. ویتامین A موجود در غذاهایی مانند هویج، سیب زمینی، اسفناج و کلم پیچ برای حفظ سلامت قرنیه و تقویت بینایی ضروری است. سایر مواد مغذی مانند ویتامین C، ویتامین E، روی و لوتئین/زاگزانتین دارای خواص آنتی‌اکسیدانی هستند و ممکن است به سلامت کلی چشم کمک کنند. در حالی که مکمل‌های غذایی می‌توانند مکمل یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم باشند، ضروری است قبل از شروع هر مکمل جدید با پزشک یا داروساز مشورت کنید، به‌خصوص اگر بیماری پزشکی زمینه‌ای دارید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید. یک رژیم غذایی متعادل و غنی از میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم پایه و اساس حفظ سلامت چشم است.
داروی گیاهی برای درد چشم
در ادامه به چند داروی گیاهی برای چشم درد اشاره می‌کنیم که با توجه به شواهد موجود می‌توانند در تسکین درد چشم استفاده شوند:
تکه‌های خیار
با توجه به خاصیت خنک‌کنندگی و آبرسانی، خیار برای چشم درد و کاهش پف چشم میتواند مفید باشد. تکه‌های خیار را برای چند دقیقه در یخچال بگذارید، سپس آن‌ها را به مدت 5 تا 10 دقیقه روی پلک‌های بسته قرار دهید. رطوبت خیار میتواند خستگی چشم‌ها را برطرف کند و ناراحتی را کاهش دهد.
چای کیسه‌ای
چای کیسه‌ای حاوی ترکیباتی با خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی است که میتواند به کاهش درد و التهاب چشم کمک کند. کیسه‌های چای را در آب داغ خیس کنید، اجازه دهید خنک شوند، سپس آن‌ها را روی پلک‌های بسته به مدت 10-15 دقیقه قرار دهید.
روغن کرچک
روغن کرچک نیز دارای خواص مرطوب‌کنندگی است که میتواند به رفع خشکی و تسکین چشم‌های تحریک‌شده کمک کند. با استفاده از نوک انگشتان، مقدار کمی روغن کرچک را در اطراف چشم بمالید و به آرامی آن ناحیه را ماساژ دهید. مراقب باشید روغن مستقیما وارد چشم نشود.
ژل آلوئه ورا
ژل آلوئه ورا حاوی خواص تسکین‌دهنده و ضد التهابی است که میتواند به کاهش درد و سوزش چشم کمک کند. آلوئه ورا بهطور مخلوط شده با آب سرد را میتوان بر روی پنبه مالیده و به‌مدت 10 دقیقه روزی دو بار روی چشم‌های بسته قرار داد تا درد را کاهش دهد.
جمع‌بندی
مدیریت درد چشم با توجه به علائم همراه و علل زمینه‌ای گوناگون نیازمند یک رویکرد همه جانبه دارد. با درک طیف متنوعی از عواملی که می‌توانند باعث درد چشم شوند، افراد می‌توانند دانش کافی در مورد مشکل خود و نیاز مراجعه به پزشک را دریابند. همانطور که ذکر شد از مسائل رایج مانند خستگی و خشکی چشم گرفته تا مشکلات زمینه‌ای جدی‌تر مانند گلوکوم، یووئیت، میگرن و سردردهای خوشه‌ای می‌توانند منشا سردرد و چشم درد باشند. شناخت علائم و نشانه‌های مرتبط با این شرایط برای تشخیص و درمان سریع، به حداقل رساندن خطر عوارض و حفظ بینایی بسیار مهم است.
درمان‌های تسکینی برای کاهش ناراحتی و درد چشم وجود دارند. استراتژی‌هایی مانند استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی چشم، درمان با کمپرس سرد و گرم، استراحت دادن به چشم، تنظیم نور محیط و داروهای تجویزی مثل قطره‌های ضد التهاب و آنتی هیستامین که نام برده شد، می‌توانند بهبود قابل‌توجهی ایجاد کنند و کیفیت زندگی را برای افرادی که درد چشم را تجربه می‌کنند، افزایش بدهند. اما به‌خاطر داشته باشید که این روش‌های تسکینی درمان کامل بیماری ممکن است نباشد؛ بنابراین توصیه می‌شود حتما جهت مشاوره به پزشکان متخصص بیماری های چشم مراجعه کنید.
منابع:
