زوال عقل و تغییرات رفتاری ناشی از آن

زوال عقل چیست؟

زوال عقل یا دمانس حالتی از اختلال در عملکرد شناختی، تفکر، حافظه و استدلال، به حدی است که در زندگی و فعالیت‌های روزمره فرد اختلال ایجاد کند. برخی از افراد مبتلا به زوال عقل نمی‌توانند احساسات خود را کنترل کنند و ممکن است شخصیت آن‌ها تغییر کند. شدت دمانس از خفیف‌ترین مرحله، زمانی که تازه شروع به تأثیرگذاری بر عملکرد فرد می‌کند تا شدیدترین مرحله، زمانی که فرد باید برای فعالیت‌های اساسی زندگی کاملاً به دیگران وابسته باشد، متغیر است.

زوال عقل اغلب در افراد مسن پیشرفت می‌کند (حدود یک سوم از افراد ۸۵ ساله یا بالاتر ممکن است به نوعی از زوال عقل مبتلا باشند). اما این اختلال بخشی طبیعی از روند پیری به شمار نمی‌رود. بسیاری از افراد تا ۹۰ سالگی و بعد از آن بدون هیچ نشانه‌ای از زوال عقل زندگی می‌کنند. انواع مختلفی از زوال عقل از جمله بیماری آلزایمر وجود دارد. علائم یک فرد بسته به نوع زوال عقل ایجاد شده، می‌تواند متفاوت باشد. در این مطلب دکترنکست به تغییرات رفتاری فرد به دنبال زوال عقل می‌پردازد.

تغییرات رفتاری به دنبال زوال عقل

با پیشرفت زوال عقل، ممکن است تغییراتی در رفتار فرد مشاهده شود که مدیریت آن دشوار باشد. بررسی علل این تغییرات و شناسایی نیازهای فرد بیمار می‌تواند در مدیریت وضعیت کمک‌کننده باشد. هنگامی که یک فرد مبتلا به زوال عقل شروع به بروز رفتارهایی عجیب و غیرعادی می‌کند، برخی افراد ممکن است تصور کنند که این نشانه‌ها و رفتارها به خودی‌ خود یک بیماری است. اما باید بدانیم که همیشه اینطور نیست. مهم است نگاه کلی‌تری داشته باشیم و در مورد آنچه ممکن است باعث این تغییرات شود فکر کنیم.

تغییر رفتار به دنبال زوال عقل می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله:

• ناامیدی یا ترس فرد در مورد روند زوال عقل (مانند از دست دادن حافظه یا مشکلات گفتاری)
• تاثیر بیماری بر سلامت روحی و جسمی بیمار
• اختلال در آگاهی، به عنوان مثال، ندانستن سال، ماه یا ساعت از روز، یا عدم شناخت مکان‌های آشنا
• تغییر میزان و کیفیت ارتباطی که با افراد دیگر دارند
• درک متفاوت از محیط فیزیکی اطراف آن‌‌ها، برای مثال، اگر اتاق خیلی تاریک باشد، ممکن است فرد گیج و مضطرب شود، زیرا نمی‌تواند بفهمد در کجا حضور دارد
• احساس خارج از کنترل بودن، سرخوردگی از رفتار دیگران، یا احساس اینکه به آن‌ها توجه نمی‌شود و درک نمی‌شوند

زوال عقل می‌تواند بر شخصیت و عادات فرد تأثیر بگذارد. این آثار ممکن است منجر به تغییراتی در رفتار شود. برای مثال، ممکن است این افراد دیگر نتوانند بدون کمک کارهایی را که دوست دارند انجام دهند یا علایق خود را دنبال کنند، یا ممکن است علائم افسردگی را تجربه کنند.

انواع تغییرات رفتاری شایع به دنبال زوال عقل (دمانس)

فرد مبتلا به دمانس ممکن است مدام شما را دنبال کند

دمانس می‌تواند باعث ایجاد احساس ناامنی و اضطراب در افراد شود. به همین دلیل است که آن‌ها همواره می‌خواهند مطمئن شوند که تنها نیستند. آن‌ها همچنین ممکن است فراموش کرده باشند که کجا هستند و شما را دنبال کنند تا بدانند هنوز آنجا هستید.

این بیماران ممکن است افرادی که سال‌ها پیش فوت کرده‌اند را مخاطب قرار دهند. ممکن است زمانی که در خانه هستند بی‌تابی کنند که می‌خواهند به خانه بروند. این امر احتمالا به دلیل جابجایی زمان در ذهن فرد است. یعنی حالتی که فرد معتقد است که در زمان‌های قدیم زندگی می‌کند. اگر این اتفاق افتاد، سعی کنید احساسات آن‌ها را درک کرده و به رسمیت بشناسید. برای مثال، تمایل به رفتن به «خانه» ممکن است به دلیل نیاز به احساس امنیت باشد. بنابراین حمایت از آن‌ها در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد.

فرد بیمار می‌تواند یک رفتار تکراری را به طور مداوم انجام دهد

تکرار ممکن است به دلیل از دست دادن حافظه باشد. ممکن است فرد نتواند کاری را که انجام داده یا گفته است یا پاسخی را که به یک سوال دریافت کرده به خاطر بیاورد. برای مثال، ممکن است مدام چک کند که کیف دستی خود را همراه داد، یا به بررسی یخچال خود ادامه دهد تا مطمئن شود که غذای کافی دارد.

بسیار محتمل است که فرد نداند که همچنان همان سوال را می‌پرسد یا همان عمل را تکرار می‌کند. اغلب اگر کسی همان سوال را تکرار می‌کند، به یک پاسخ احساسی به جای پاسخ واقعی نیاز دارد. این ممکن است به این دلیل باشد که فرد احساس سردرگمی یا اضطراب می‌کند. این افراد به جای پاسخ مکرر به سوال خود به احساس رفاه، امنیت، رضایت یا احساس اطمینان نیاز دارند. برای مثال، اگر مدام بپرسند امروز چه روزی است، ممکن است نیاز به اطمینان خاطر داشته باشند که چیزی را فراموش نکرده‌اند تا اینکه بدانند امروز سه شنبه است.

پنهان کردن، احتکار یا گم کردن وسایل

افراد مبتلا به دمانس ممکن است چیزهایی را پنهان کنند، آن‌ها را برای مدت طولانی ذخیره کنند یا آن‌ها را گم کنند. این افراد ممکن است وسایل معمولی مانند عینک یا کلید را با قصد در محلی غیر معمول قرار دهند و سپس فراموش کنند که کجاست.

اگر فرد فکر می‌کند که یک کالا باید در جایی باشد و اینطور نیست، ممکن است فکر کند که شخصی چیزهایی را از او پنهان کرده یا می‌دزدد. این یک نوع توهم است. این حالت هم برای خود فرد و هم برای اطرافیانش می‌تواند سخت باشد. اطرافیان بیمار باید سعی کنند مسائل را از دیدگاه او ببینند. فرد دچار دمانس در تلاش است تا واقعیت خود و آنچه در حال وقوع است را درک کند. با پنهان کردن و احتکار اشیا، فرد ممکن است سعی کند تا حدودی بر وضعیت اطراف خود کنترل داشته باشد. او به دلیل احساس عدم امنیت ممکن است نیاز به پنهان کردن وسایل داشته باشد.

در فرد دچار دمانس، مغز ممکن است عملکرد مهاری خود را از دست بدهد

گاهی اوقات یک فرد مبتلا به زوال عقل می‌تواند مهارهای خود را از دست بدهد. در این حالت رفتار او ممکن است به گونه‌ای تغییر کند که برای دیگران خجالت‌آور باشد. این تغییرات رفتاری می‌تواند موارد زیر را شامل شود:

• گستاخ بودن و حرف‌های رکیک زدن
• گفتن چیزهایی که مناسب نیستند (مثلاً اینکه فردی اضافه وزن دارد)
• صحبت کردن با غریبه‌ها
• در آوردن لباس در میان جمع
• از دست دادن آشکار بازداری جنسی (به عنوان مثال، لمس نامناسب خود در جمع)

این موقعیت‌ها می‌تواند برای فرد مبتلا به زوال عقل و همچنین برای افراد نزدیک به او بسیار گیج‌کننده، ناراحت‌کننده، تکان‌دهنده یا خسته‌کننده باشد. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است درک نکند که چرا رفتارش نامناسب تلقی می‌شود. خیلی بعید است که رفتار او عمداً نامناسب باشد. فرد بیمار ممکن است:

• احساس کند که فقط نیاز به محبت را ابراز می‌کند
• رفتار دیگران را اشتباه تفسیر ‌کند و تصور کند واکنش مناسبی نشان می‌دهد
• کسی را با همسر فعلی یا قبلی خود اشتباه گرفته و با او رفتاری مانند همسر خود داشته باشد
• از دست دادن مهارها در انواع خاصی از زوال عقل، مانند دمانس فرونتومپورال (FTD) که باعث آسیب به لوب‌های فرونتال در مغز می‌شود، شایع‌تر است.

بی‌قراری یا آشفتگی در فرد دچار دمانس

فرد بیمار ممکن است بی‌قرار یا تحریک‌پذیر شود، با انگشتان خود ضربه بزند یا حرکات تکراری دیگری انجام دهد. همچنین ممکن است مدام راه برود، اشیاء را به اطراف حرکت دهد یا روی کارهایی مانند مرتب کردن تمرکز کند. ممکن است سعی کند خانه را ترک کند. این رفتارها به عنوان “بی‌قراری” شناخته می‌شوند.

بی‌قراری ممکن است نشانه‌ای از تغییرات فیزیکی در مغز دچار زوال باشد. ممکن است یک فرد به دلیل یک اتفاق یا علتی خاص، مانند افزایش صدا یا ناتوانی در انجام کاری که قبلا می‌توانسته و اکنون نمی‌تواند، ناگهان تحریک شود. ممکن است احساس شدید آشفتگی داشته باشد ولی علت آن‌ را نداند. این حالت برای اطرافیان فرد بسیار آزاردهنده است. ممکن است فرد به دنبال عارضه جانبی برخی داروها (مانند برخی داروهای روان‌پزشکی) احساس بی‌قراری کند. اگر فکر می‌کنید این‌طور است، از پزشک مربوطه بخواهید بررسی کند که آیا رژیم دارویی او می‌تواند باعث بی‌قراری او شود یا خیر. برای مشورت با پزشک می‌توانید از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست استفاده کنید.

سندرم پای بی‌قرار

همچنین یک وضعیت پزشکی به نام “سندرم پای بی‌قرار” وجود دارد که باعث میل شدید و مقاومت‌ناپذیر برای حرکت دادن پاها جهت متوقف کردن حسی ناخوشایند، عمدتاً در طول شب، می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود افراد در طول شب بلند شوند و راه بروند. اگر فکر می‌کنید فردی که از او مراقبت می‌کنید این سندرم را دارد، با پزشک او صحبت کنید.

برخی از افراد ممکن است بی‌قرار باشند زیرا احساس اضطراب می‌کنند. یک سری موارد می‌تواند باعث اضطراب شود. به عنوان مثال، یک فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است از تغییراتی که تجربه می‌کند آگاه‌تر باشد یا به دلیل این که نمی‌تواند به سرگرمی‌ها و کارهایی که از آن لذت می‌برد ادامه دهد، مضطرب شود. دلیل کمتر رایج این است که این بیماران ممکن است با اضطراب به مسائل مربوط به ادراک بصری یا توهمات خود و نحوه تفسیر آنچه می‌بینند پاسخ دهند. این حالت در انواع خاصی از زوال عقل، مانند زوال عقل جسم لووی، شایع‌تر است.

دمانس و انزوای اجتماعی

گاهی اوقات یک فرد دچار دمانس، مانند گذشته در فعالیت‌ها یا مکالمه‌ها شرکت نمی‌کند. این امر می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که فردی آگاه باشد که انجام برخی کارها برایش دشوارتر است. به عنوان مثال، ممکن است رشته کلمات را از دست بدهد یا در بیان خود مشکل داشته باشد. همچنین ممکن است تحریک بیش از حد باعث ناراحتی او شود. برای مثال در این افراد حضور در یک اتاق پرسروصدا و شلوغ آزاردهنده و اضطراب‌آور است. در چنین شرایطی کمک مشاور و متخصص روان‌پزشک می‌توانید بسیار مفید باشد.