یکی از بهترین روش‌های کنترل دیابت و جلوگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن تشخیص سریع این بیماری است. آزمایش دیابت یکی از عوامل اساسی تشخیص قطعی و سریع این عارضه است که به پزشک در تشخیص بهتر این بیماری؛ نوع و شدت آن کمک می‌کند. در این مقاله انواع آزمایشات دیابت را بررسی می‌کنیم و درباره روش انجام هر کدام از آن‌ها به تفصیل توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.
آزمایش دیابت چگونه است؟
یکی از روش‌های مهمی که به تشخیص قطعی بیماری دیابت کمک می‌کند، انجام آزمایشات تشخیصی مربوط به دیابت است. البته در شرایطی تشخیص دیابت بدون آزمایش هم امکان‌پذیر است؛ بعضا فرد متخصص با بررسی تظاهرات دیابت در بدن فرد بیمار یا مراجعه بیمار به هنگام شدت گرفتن علائم بیماری (برای مثال مشاهده عارضه ی زخم پای دیابتی) می‌تواند بدون درخواست آزمایش به تشخیص قطعی برسد. با این وجود معمولا پزشکان در کنار بررسی علائم شایع این بیماری با تجویز تعدادی آزمایش تشخیصی برای بیمار سطح گلوکز خون فرد و شدت بیماری را بررسی می‌کنند تا تشخیص بهتر و دقیق‌تری از اختلال پیش آمده داشته باشند.
هر فرد که علائم بیماری دیابت را داشته باشد باید از نظر ابتلا به این بیماری آزمایش شود. برخی از افراد هیچ علامتی ندارند؛ اما ممکن است عوامل خطر دیابت نوع 2 را داشته باشند و نیاز به انجام آزمایش باشد. همچنین معمولا بیشتر زنان باردار آزمایش دیابت بارداری می‌دهند تا از نظر احتمال درگیری با این بیماری بررسی شوند. این آزمایشات به پزشکان کمک می‌کند تا زودتر دیابت را تشخیص بدهند و هر چه زودتر از بروز مشکلات جدی‌تر در اثر این عارضه جلوگیری کنند. معمولا توصیه می‌شود گروه‌های زیر برای تشخیص ابتلا به این بیماری آزمایش بدهند:
- آزمایش چکاپ سالمندان؛ افراد بالای 55 سال یا کسانی که بالای 45 سال سن دارند و مبتلا به بیماری فشار خون و اضافه وزن هستند.
- افرادی که دچار حمله قلبی شده‌اند.
- افراد مبتلا به دیابت دوران بارداری
- بیماران دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک
- کسانی که داروهای مربوط به مشکلات روان مصرف می‌کنند.
- کسانی که دچار عارضه‌ی پیش‌دیابت هستند.
فوق تخصصان غدد داخلی و متابولیسم در دکترنکست
آزمایش‌های لازم برای تشخیص دیابت چیست؟
پزشک با توجه به شرایط بیمار و شدت علائم می‌تواند از آزمایشات متفاوتی برای تشخیص استفاده کند. برای مثال باردار بودن، داشتن علائم و … می‌تواند در انتخاب نوع آزمایش دیابت تاثیر بگذارد. انواع آزمایش قند خون به شرح زیر است:
- Blood glucose test, also known as fasting blood glucose. Before the test, you will need to fast (not eat or drink) for eight hours before the test. This test is often used as a screening test for diabetes. It may be repeated to confirm a diagnosis.
- Oral glucose tolerance test (OGTT). This test also requires fasting before the test. When you arrive for your test, a blood sample will be taken. You will then drink a sugary liquid that contains glucose. About two hours later, another blood sample will be taken.
- Random blood sugar. This test can be taken at any time. No fasting is required.
- Hemoglobin A1c (HbA1c). This test measures the average amount of glucose attached to hemoglobin over the past 3 months. Hemoglobin is the part of your red blood cells that carries oxygen from your lungs to the rest of your body. No fasting is required for this test.
آزمایش قند خون ناشتا یا FBS
قبل از انجام این آزمایش باید به مدت ۸ ساعت ناشتا باشید. FBS یک آزمایش معمول برای دیابت است و معمولا برای تائید کردن تشخیص پزشک انجام می‌شود.
آزمایش دیابت تست A1C
در آزمایش A1C میانگین سطح قند خون در 3 ماه گذشته نشان داده می‌شود. نام‌های دیگر تست A1C هموگلوبین A1C (HbA1C)، هموگلوبین گلیکوزیله یا تست هموگلوبین گلیکوزیله است. لازم نیست برای انجام این آزمایش دیابت ناشتا باشید و می‌توانید غذا بخورید. قبل از تجویز تست A1C پزشک عواملی را در نظر می‌گیرد؛ مانند اینکه آیا شما در سه ماهه دوم یا سوم بارداری خود هستید یا اینکه دچار مشکلات انعقادی و کم‌خونی هستید یا نه. این موارد قبل از آزمایش حتما باید بررسی شود؛ چون می‌توانند بر نتیجه‌ی تست تاثیرگذار باشند و آن را تغییر دهند. پزشک شما نتیجه آزمایش A1C را به صورت درصد گزارش می‌کند؛ مثلا گفته می‌شود که میزان هموگلوبین A1C بیمار 7٪ است. هر چه این درصد بیشتر باشد، میانگین سطح گلوکز خون شما بالاتر است.
آزمایش تصادفی گلوکز پلاسما (Random plasma glucose test)
گاهی اوقات پزشکان با استفاده از آزمایش تصادفی گلوکز پلاسما به تشخیص دیابت می‌رسند. اگر بیمار علائم دیابت را به صورت واضح داشته باشد، پزشک می‌تواند انجام آزمایش دیابت تصادفی گلوکز را درخواست کند. از مزایای این آزمایش این است که نیازی به ناشتابودن 8 ساعته ندارد و با سرعت بیشتری پزشک به تشخیص می‌رسد.
آزمایش چالش گلوکز (Glucose challenge test)
اگر باردار هستید، ممکن است پزشک شما را از نظر دیابت بارداری با تست چالش گلوکز آزمایش کند. در این آزمایش بعد از یک ساعت نوشیدن مایع شیرین حاوی گلوکز، از خون شما نمونه برداری می‌شود. برای این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید. اگر جواب آزمایش قند خون نرمال، سطح گلوکز خون شما را خیلی بالا نشان بدهد (135 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر) بهتر است برای آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (در حالت ناشتا) به آزمایشگاه مراجعه کنید.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (Oral glucose tolerance test)
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) به پزشکان در تشخیص دیابت نوع 2، پیش دیابت و دیابت دوران بارداری کمک می‌کند. قبل از انجام آزمایش باید حداقل 8 ساعت ناشتا باشید. ابتدا برای اندازه‌گیری سطح گلوکز خون در آزمایشگاه از شما یک نمونه خون می‌گیرند. در مرحله بعد مایعی می‌نوشید که قند بالایی دارد. سپس 2 ساعت بعد برای بررسی سطح گلوکز خون شما نمونه خون دیگری انجام می‌شود.
اگر بر اساس جواب آزمایش دیابت سطح گلوکز خون بالا باشد، احتمالا شما مبتلا به دیابت هستید. البته با این وجود لازم است برای بررسی بیشتر علائم و نتیجه آزمایش به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر در دوران بارداری سطح گلوکز خون شما در آزمایش OGTT بالا باشد، ممکن است دیابت بارداری داشته باشید.
آزمایشات ادرار
به طور کلی آزمایش ادرار برای بررسی سلامت عمومی استفاده می‌شود. در گذشته از این آزمایش برای غربالگری دیابت استفاده می‌شد. اما امروزه تنها کاربرد این آزمایش برای تشخیص دیابت نیست؛ چون آزمایش گلوکز ادرار به اندازه آزمایش قند خون دقیق نیست. آزمایش ادرار صرفا اطلاعاتی مثل وجود قند در ادرار، میزان آن و … را به پزشک ارائه می‌دهد.
تست دیابت در خانه
کیت‌های تست خانگی قند خون و دستگاه‌های مختلف اندازه‌گیری قند خون به تنهایی ابتلا به دیابت را تایید نمی‌کنند. کاربرد این دستگاه‌ها صرفا برای اندازه‌گیری میزان گلوکز خون در یک لحظه است. میزان گلوکز خون در لحظه می‌تواند در اثر مصرف غذا، خوردن شیرینی و … افزایش پیدا کند. در نتیجه اکتفا به این کیت‌های اندازه‌گیری به تنهایی کافی نیست. برای اطمینان از داشتن دیابت لازم است به پزشک مراجعه کنید تا از نظر داشتن علائم شایع این بیماری مورد بررسی قرار بگیرید.
آزمایشات چشمی
معاینه چشم به تنهایی نمی‌تواند دیابت را تشخیص دهد. اما در صورت مشاهده علامت رتینوپاتی (نوعی آسیب چشمی در اثر ابتلا به دیابت) چشم پزشک شما را به پزشک متخصص ارجاع می‌دهد تا برای اطمینان از ابتلا به دیابت از نظر تظاهرات شایع و آزمایشات مخصوص مورد بررسی قرار بگیرید.
آزمایش دیابت بارداری چگونه است؟
این آزمایش دیابت در نیمه دوم حاملگی (هفته 24 تا 28 بارداری) گرفته می‌شود. در طی این آزمایش از خانم باردار خواسته می‌شود مایعی بنوشد که حاوی گلوکز 100 گرم باشد. قبل از نوشیدن مایعات و مجدداً 3 بار دیگر هر 60 دقیقه پس از نوشیدن آن خون گرفته می‌شود. سپس هر بار سطح گلوکز خون شما را از نظر وجود دیابت در آزمایش خون بررسی می‌کنند. انجام این آزمایش حداقل سه ساعت زمان می‌برد.
کدام آزمایش‌ها می‌توانند نوع دیابت را تشخیص دهند؟
تا به اینجا آزمایشاتی را نام بردیم که صرفا وجود بیماری دیابت در بدن بیمار را تشخیص می‌دهند؛ اما نمی‌توانند انواع دیابت (دیابت نوع یک و نوع دو) را از یکدیگر افتراق بدهند. تشخیص نوع دیابت بسیار مهم است؛ چون درمان می‌تواند به نوع دیابت شما بستگی داشته باشد.
آزمایش ژنتیک
آزمایش ژنتیکی می‌تواند اکثر اشکال دیابت را که در اثر تغییر یا جهش در یک ژن ایجاد می‌شود، تشخیص دهد. معمولا ابتلا به دیابت تک ژنی مربوط به گروه یا سن خاصی نیست؛ ولی در نوزادانی که قبل از 6 ماهگی به دیابت مبتلا می‌شوند، برخی از نوجوانان و برخی از بزرگسالان جوان نسبت به سایر افراد جامعه شایع‌تر است.
اتوآنتی بادی‌ها
اگر دیابت دارید، پزشک ممکن است به دنبال اتوآنتی‌بادی‌های خاصی باشد تا ببیند دیابت شما نوع 1 است یا خیر. اتوآنتی بادی‌ها پروتئین‌هایی در سیستم ایمنی بدن شما هستند که به اشتباه به بافت‌ها و سلول‌های سالم شما حمله می‌کنند. در نتیجه با نمونه‌گیری از خون اجزای آن را بررسی می‌کنند و اگر آنتی‌بادی موردنظر در خون وجود داشته باشد، ممکن است شما دیابت نوع 1 داشته باشید. علاوه‌بر آن اگر دیابت ندارید؛ اما والدین یا خواهر و برادر شما دیابت نوع 1 دارند؛ پزشک ممکن است این آزمایش را برایتان تجویز کند تا وضعیت شما را از نظر ابتلا به این بیماری بررسی کند.
جمع بندی
بعد از انجام آزمایشات مذکور حتما به پزشک خود مراجعه کنید تا از تفسیر دقیق آزمایش قند خون در برگه آزمایش مطلع شوید. اگر دیابت نوع 1 برای شما تشخیص داده شده است، باید سطح گلوکز خون را روزانه و اغلب چندین بار در روز کنترل کنید. به این منظور می‌توانید از کیت‌های خانگی تست قند خون کمک بگیرید. افراد مبتلا به دیابت نوع 2 هم باید قند خون خود را به طور منظم بررسی کنند. همچنین در صورت داشتن سوالات بیشتر درباره این بیماری و آزمایشات مربوط به آن می‌توانید تنها با چند کلیک به متخصص غدد آنلاین دکترنکست دسترسی داشته باشید و سوالات خود را از ایشان بپرسید.
منابع
- https://www.cdc.gov/diabetes/basics/getting-tested.html
- https://www.diabetes.org.uk/diabetes-the-basics/test-for-diabetes
- https://www.diabetes.org.uk/guide-to-diabetes/managing-your-diabetes/testing
- https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/tests-diagnosis
- https://www.healthdirect.gov.au/diabetes-screening-tests
- https://medlineplus.gov/lab-tests/diabetes-tests/
- https://monitormyhealth.org.uk/diabetes-test/
- https://medlineplus.gov/lab-tests/glucose-in-urine-test/#:~:text=Urinalysis%20is%20used%20to%20check,to%20diagnose%20and%20monitor%20diabetes
