نگهداری ماهی قرمز: آیا ایمن است؟ سفره هفت‌سین و ماهی قرمز درون آن از سنت‌های دیرینه و مشهور عید نوروز ایران باستان است. ماهی قرمز عید نوروز سا‌ل‌هاست که در میان سفره عید ایرانیان به چشم می‌خورد. اما به‌تازگی مشخص شده، تماس و نگهداری ماهی‌های قرمز چندان ایمن نیست. در ادامه به مشکلاتی می‌پردازیم که ممکن است در تماس با ماهی قرمز رخ دهد.
نگهداری ماهی قرمز: بیماری‌های باکتریایی
خطرات ماهی قرمز چیست؟ ماهی قرمز به‌طور بالقوه می‌تواند چندین بیماری مشترک بین انسان و حیوانات را به انسان منتقل کند، اگرچه چنین انتقالی نسبتاً نادر است. مهم‌ترین بیماری‌ها عبارت است از:
مایکوباکتریوز
این بیماری از عوارض ماهی قرمز بوده و توسط مایکوباکتریوم مارینوم، نوعی باکتری که هم در محیط‌های آب شیرین و هم در محیط‌های دریایی وجود دارد، ایجاد می‌شود. در حالی که این بیماری عمدتاً ماهی‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، می‌تواند انسان را نیز آلوده کند. این باکتری معمولاً از طریق بریدگی‌های کوچک یا خراشیدگی روی پوست که در تماس با آب یا ماهی آلوده، حین نگهداری ماهی قرمز رخ می‌دهد، ایجاد می‌شود. در انسان، این باکتری می‌تواند منجر به وضعیتی به نام «گرانولوم مخزن ماهی» یا fish tank granulum شود که به صورت ضایعات پوستی قرمز و حساس یا برجستگی‌هایی (ندول) ظاهر می‌شود که در طول زمان به آرامی رشد کنند. درمان این بیماری شامل مصرف آنتی‌بیوتیک است، اما ریشه کن کردن عفونت ممکن است دشوار بوده و به چندین ماه درمان نیاز داشته باشد.
علاوه بر مایکوباکتریوز، بیماری‌های مشترک بین انسان و جانوران وجود دارند که تنها توسط ماهی قرمز منتقل نمی‌شوند، اما با سایر موجودات آبزی یا حیوانات مرتبط هستند، که مردم باید از آن‌ها آگاه باشند:
سالمونلوز
اگرچه این بیماری بیشتر با خزندگان یا طیور مرتبط است، اما باکتری سالمونلا را می‌توان در آکواریوم‌ها نیز یافت. این باکتری از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با محیط آبی، انسان را آلوده می‌کند. عفونت با آن علائمی مانند اسهال، تب و درد شکمی را ایجاد می‌کند.
لپتوسپیروز
این بیماری توسط باکتری لپتوسپیرا ایجاد می‌شود که می‌تواند در آب شیرین آلوده و آبزیان آلوده یافت شود. انسان می‌تواند از طریق تماس با آب آلوده، معمولاً از طریق بریدگی یا خراشیدگی روی پوست، چشم یا غشاهای مخاطی آلوده شود. علائم از تظاهرات خفیف شبیه آنفولانزا تا بیماری شدید همراه با نارسایی کلیه یا کبد متغیر است.
نگهداری ماهی قرمز: بیماری‌های قارچی
عوارض دست زدن بچه ها به ماهی چیست؟ عفونت‌های قارچی در ماهی قرمز گهگاه می‌تواند برای انسان خطر آفرین باشد، به‌ویژه برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی داشته یا کسانی که تماس مستقیم و بدون محافظ با ماهی آلوده یا آب آن داشته‌اند. شایع‌ترین انواع عفونت‌های قارچی مرتبط با محیط‌های آبی و ماهی‌ها عبارتند از:
عفونت قارچی Saprolegniasis
این بیماری ناشی از قارچ‌هایی از جنس Saprolegnia است که معمولاً در محیط‌های آب شیرین یافت می‌شود. این قارچ‌ها می‌توانند ماهی‌ها را آلوده کرده و باعث رشد پنبه مانند روی پوست، آبشش یا تخم آن‌ها شوند. در حالی که این بیماری عمدتا ماهی‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بیشتر مورد توجه علاقه‌مندان به آبزی پروری و آکواریوم است، خطر عفونت پوست در انسان وجود دارد، به‌خصوص از طریق زخم‌های باز که در تماس مستقیم با آب یا ماهی آلوده است.
درماتومیکوز
این عفونت‌های پوستی ناشی از درماتوفیت‌ها هستند. درماتوفیت‌ها گروهی از قارچ‌ها بوده که می‌توانند پوست، مو و ناخن انسان و حیوانات را آلوده کنند. اگرچه این قارچ‌ها به‌طور خاص با ماهی قرمز مرتبط نیستند، اما می‌توانند در محیط‌های مرطوب رشد کرده و در آب‌های آلوده یافت شوند. در انسان، این عفونت‌ها می‌توانند باعث ایجاد ضایعات خارش‌دار و پوسته‌پوسته روی سطح پوست شوند.
ذکر این نکته ضروری است که انتقال مستقیم بیماری‌های قارچی از ماهی قرمز به انسان نادر است. با این حال، افرادی که ماهی‌های آلوده را جابجا می کنند یا نگهداری از آکواریوم را بر عهده دارند، باید دستکش‌های محافظ بپوشند و بهداشت را رعایت کرده تا خطر عفونت را به حداقل برسانند. در مواردی که فردی پس از تماس با ماهی یا آب آکواریوم دچار عفونت پوستی شده، توصیه می‌شود برای تشخیص و درمان مناسب به پزشک مراجعه شود.
نگهداری ماهی قرمز: بیماری‌های انگلی و کرم‌ها
خطر ماهی قرمز برای کودکان چیست؟ کرم‌های ماهی، یا به طور خاص، عفونت‌های انگلی در ماهی قرمز، گاهی اوقات می‌توانند نه تنها برای سلامت ماهی بلکه برای انسان نیز نگران‌کننده باشند. کودکان به علت تمایل بیشتر برای بازی با ماهی و دست زدن به آن، بیشتر در معرض خطرند. اگرچه خطر انتقال مستقیم به‌طور کلی کم است.
کریپتوسپوریدیوز
این بیماری توسط انگل کریپتوسپوریدیوم ایجاد شده و در حیوانات مختلف از جمله ماهی دیده می‌شود. این نوع عفونت از طریق تماس با آب آلوده منتقل شده و باعث علائم گوارشی مانند اسهال، گرفتگی معده و حالت تهوع می‌شود.
پزشکان بیماری‌های عمومی در دکترنکست
ژیاردیازیس
مشابه کریپتوسپوریدیوز، ژیاردیازیس نیز یک بیماری انگلی بوده که توسط انگل ژیاردیا ایجاد می‌شود. این عفونت انگلی می‌تواند از طریق آب آلوده منتقل شده و منجر به علائمی مانند اسهال، کم‌آبی و کاهش وزن شود. اقدامات پیشگیرانه مانند پوشیدن دستکش محافظ هنگام دست زدن به ماهی یا نظافت آکواریوم، اجتناب از تماس با آب آکواریوم و رعایت بهداشت می‌تواند خطر انتقال این بیماری‌ها از محیط‌های آبی به انسان را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
فلوکس
یکی از انواع رایج کرم انگلی که در ماهی قرمز یافت می‌شود، فلوک است. فلوک‌ها در ماهی قرمز توسط گونه‌های مختلفی از کرم‌های مسطح ایجاد می‌شوند که به دو دسته اصلی تعلق دارند: Monogeneans و Digeneans. گروه اول معمولاً آبشش‌ها یا سطح بدن ماهی را هدف حمله خود قرار داده و باعث تحریک و التهاب می‌شوند. در موارد شدید، این کرم‌ها می‌توانند منجر به مشکلات جدی‌تری برای سلامتی ماهی شوند. Digeneans بیشتر در اندام‌های داخلی ماهی یافت می‌شوند و چرخه‌های زندگی آن‌ها معمولاً میزبان‌های متعددی است که می‌تواند شامل حلزون‌ها و دیگر موجودات آبزی باشد.
خطر انتقال مستقیم این کرم‌ها به انسان بسیار کم است. با این حال، دست زدن به ماهی یا آب آلوده بدون محافظت مناسب (مانند دستکش) از نظر تئوری می‌تواند خطر تحریک پوست یا عفونت‌های موضعی جزئی را به‌همراه داشته باشد، به خصوص اگر کسی بریدگی یا زخم باز داشته باشد. همچنین از منظر بهداشتی، شستن کامل دست‌ها پس از دست زدن به ماهی یا آب آکواریوم، اقدام مناسبی است. در صورت علائم مشابه یا نگرانی دریافت نوبت متخصص عفونی اطفال کمک‌کننده است.
نکاتی برای نگهداری ماهی قرمز
پیشگیری از بیماری‌های مشترک بین ماهی قرمز و حصول اطمینان از درمان مناسب آن‌ها شامل ترکیبی از مدیریت محل نگهداری ماهی، رعایت بهداشت شخصی و در صورت لزوم مداخلات پزشکی است. در ادامه نکات کلیدی برای پیشگیری و درمان ذکر شده است:
نگهداری آکواریوم
برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌های مضر، محل زندگی ماهی (اعم از تنگ یا آکواریوم) را به‌طور مرتب تمیز کنید. تمیز کردن شامل تعویض منظم بخشی از آب، تمیز کردن بستر و در مواردی که آکواریوم بزرگ است، اطمینان از کارآمد بودن سیستم فیلتراسیون می‌شود.
قرنطینه ماهی‌های جدید
قبل از ورود ماهی‌های جدید به یک آکواریوم اصلی، آن‌ها را در یک مخزن جداگانه برای مدتی معین (معمولاً ۲ تا ۴ هفته) قرنطینه کنید تا در صورت ابتلا علائم بیماری یا انگل مشاهده شود.
از ازدحام بیش از حد ماهی‌ها خودداری کنید
ازدحام بیش از حد می‌تواند ماهی‌ها را تحت فشار قرار داده و آن‌ها را مستعد ابتلا به بیماری‌ها کند. این امر همچنین می‌تواند گسترش عوامل بیماری‌زا را آسان کند. اطمینان حاصل کنید که آکواریوم به اندازه کافی برای تعداد و نوع ماهی که نگهداری می‌کنید، بزرگ باشد.
رعایت اصول بهداشتی
هنگام دست زدن به ماهی، تمیز کردن آکواریوم یا تماس با آب آکواریوم، به‌خصوص اگر بریدگی یا خراش روی دستان خود دارید، از دستکش استفاده کنید. این امر می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به عفونت‌های پوستی مانند مایکوباکتریوز کمک کند. همیشه پس از دست زدن به ماهی‌ها، آب آن‌ها یا لوازم جانبی آکواریوم، دست‌های خود را کاملا با آب و صابون بشویید.
جمع‌بندی
نگهداری ماهی قرمز در ایام نوروز، از اصول باستانی و مشهور عید نوروز و سفره هفت‌سین به شمار می‌آید. تصور بر این است که نگهداری از ماهی‌ها بی‌خطر بوده و این جانداران حیوانات خانگی آرام و بی‌دردسری هستند. با این حال باید بدانیم که ماهی قرمز می‌تواند بیماری‌هایی را به انسان منتقل کند. این انتقال اگرچه نادر است، اما در صورت نگهداری از ماهی قرمز باید از آن آگاه باشید. انواع عفونت‌های باکتریایی، قارچی و انگلی ممکن است به دنبال تماس مستقیم با ماهی، به انسان منتقل شود. رعایت نکات بهداشتی و استفاده از محافظ در هنگام دست زدن به ماهی یا آب آن، در جلوگیری از انتقال عفونت بسیار کمک‌کننده است. برای دریافت نوبت ویزیت پزشک عمومی کلیک کنید.
منابع:
