متاسفانه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ میزان خودکشی ۳۰٪ بیشتر شده است. طبق آمار، هرساله تعداد افرادی که به‌دلیل خودکشی جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان بیماری‌هایی مثل ایدز، مالاریا، سرطان سینه و حتی جنگ و قتل است. اگرچه آمار خودکشی در ایران نسبت به آمارهای جهانی پایین‌تر است اما دانستن دلایل این پدیده اجتماعی و عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری از آن کمک بسیاری کند. در این مطلب دکترنکست در مورد شناسایی عوامل خطر و راه‌های پیشگیری از افکار خودکشی صحبت می‌کنیم.
عوامل خطر افکار خودکشی چیست؟
عوامل خطر به مواردی گفته می‌شود که می‌تواند خطر اقدام به خودکشی را در فرد افزایش دهد. این عوامل لزوما اقدام به خودکشی را پیش‌بینی نمی‌کنند اما دانستن آن‌ها کمک می‌کند تا شناخت بیشتری در مورد علت زمینه‌ای افکار خودکشی و اقدام به آن بدانیم. هر کدام از این موارد در بسیاری از افراد وجود دارد و این‌ها عامل قطعی برای خودکشی نیستند اما هر چه عوامل خطر بیشتری در یک فرد وجود داشته باشد احتمال خودکشی بیشتر می‌شود.
- سن: خطر خودکشی در سه بازه سنی بالاتر است: ۱) ۱۵ تا ۲۴ سالگی ۲) میانسالی ۳) بالای ۶۵ سال
- جنسیت: زنان نسبت به مردان بیشتر اقدام به خودکشی می‌کنند اما میزان فوت ناشی از خودکشی در مردان بیشتر است.
- سابقه خودکشی: برخلاف تصور، سابقه اقدام به خودکشی خطر خودکشی مجدد در آینده را افزایش می‌دهد.
- شرایط اجتماعی: داشتن مشکلات مالی، اختلافات بین‌فردی، تنها زندگی کردن، مورد بدرفتاری قرار گرفتن، حوادث استرس‌آور، بحران‌های خانوادگی، از دست دادن عزیزان و … شرایطی هستند که می‌توانند فرد را از نظر روانی به‌شدت تحت فشار قرار داده و احتمال اقدام به خودکشی را افزایش دهند.
- سابقه خانوادگی در خودکشی، اختلال روانی یا مصرف مواد
- مشکلات جسمی: بیماری‌های مختلفی مثل مشکلات تیروئيدی، بیماری‌های مزمن و همینطور بیماری‌های ناتوان‌کننده مثل مالتیپل اسکلروزیس (MS)، پارکینسون و … یک عامل خطر برای خودکشی محسوب می‌شوند.
- اختلالات روان‌پزشکی: یکی از مهم‌ترین عوامل خطر خودکشی وجود اختلالات روان‌پزشکی است. بیشتر افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند از یک یا چند اختلال روان‌پزشکی رنج می‌برند. افسردگی اصلی‌ترین اختلال روان‌پزشکی است که می‌تواند خطر خودکشی را افزایش دهد. علاوه بر این، سایر اختلالات مثل اسکیزوفرنیا، سوءمصرف مواد و داروها، کمال‌گرایی افراطی، اختلال اضطرابی و … نیز می‌توانند منجر به خودکشی شوند.
متخصصان اعصاب و روان در دکترنکست
چطور می‌توان از افکار خودکشی و اقدام به آن پیشگیری کرد؟
خودکشی‌ها قابل پیشگیری هستند. اقداماتی وجود دارند که می‌تواند درجامعه و در سطح فردی برای جلوگیری از خودکشی انجام شود:
تقویت حمایت‌های اقتصادی
فشار اقتصادی و مالی که به‌دنبال مشکلاتی مثل از دست دادن شغل، دوره‌های طولانی بیکاری، کاهش درآمد و … ایجاد می‌شود، می‌تواند هم به‌طور مستقیم و هم به‌طور غیرمستقیم (از طریق مشکلات جسمی و روانی) فرد را مستعد افکار خودکشی کند. حمایت‌های مالی از طرف سیستم‌های دولتی (مانند بیمه بیکاری) و خانواده، می‌توانند به فرد کمک کنند تا در برابر مشکلاتی که موقتا گریبان‌گیر او شده است، ایستادگی کند.
دسترسی به مراقبت‌های بهداشت روان
اگرچه بسیاری از افرادی که دچار اختلالات روان هستند، اقدام به خودکشی نمی‌کنند اما همانطور که گفته شد بیشتر کسانی که دست به خودکشی می‌زنند از این اختلالات رنج می‌برند. بنابراین دسترسی به خدمات مراقبت‌های بهداشت روان درسراسر کشور، می‌تواند در کاهش نرخ خودکشی بسیار موثر باشد. علاوه بر این، نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ایجاد آگاهی و تشویق افراد برای مراجعه به روان‌شناس و متخصص روان‌پزشک بسیار مهم است.
ایجاد یک محیط حمایتی
علاوه بر تلاش‌هایی که خود فرد برای مراقبت از خود در برابر افکار خودکشی می‌تواند انجام دهد (مثل مراجعه منظم به روان‌شناس)، محیط هم نقش مهمی در کاهش نرخ خودکشی دارد. برای مثال می‌دانیم که نرخ خودکشی در برخی گروه‌ها مثل زندانیان بیشتر است. فراهم کردن سازوکارهایی مثل دسترسی به روان‌شناس در زندان نقش زیادی در پیشگیری از خودکشی دارد.
برقراری پیوندهای اجتماعی
داشتن روابط اجتماعی با افراد در محیط‌های مختلف مثل خانواده، مدرسه، محلات، گروه‌های اجتماعی و … نقش مهمی در پیشگیری از خودکشی دارد. بر اساس نظر جامعه‌شناسان، فقدان روابط اجتماعی و پیوندهای عاطفی ضعیف یکی از علل اصلی خودکشی است. از طرفی مشکلات عاطفی، افسردگی و سایر اختلالات روان‌پزشکی در افرادی که روابط اجتماعی و عاطفی ضعیفی دارند، بیشتر است.
آموزش مهارت‌های حل مسئله در مواجهه با مشکلات
مهارت‌های زندگی شامل مفاهیم بسیاری است، اما مهم‌ترین آن‌ها مهارت‌های حل مسئله، مدیریت احساسات و تفکر نقادانه است. این آموزش‌ها بهتر است در سنین پایین و در مدارس به کودکان آموزش داده شود تا بتوانند در مواجهه با مشکلات آینده به‌درستی فکر و اقدام کنند.
شناسایی افراد در معرض خطر افکار خودکشی
مراقبت و توجه به جمعیت آسیب‌پذیر جهت پیشگیری از خودکشی ضروری است. مهم است که همه افراد در مورد عوامل خطر خودکشی مطلع باشند و آن‌ها را در خود یا اطرافیان ارزیابی کنند. برای حمایت از افراد در معرض خطر خودکشی، لازم است که آن‌ها را بشناسیم و در صورت نیاز به‌دنبال راه‌های درمان باشیم.
لازمه پیشگیری موثر از خودکشی، همکاری و هماهنگی بین بخش‌های مختلف است. دولت، خانواده، دوستان و خود شخص همگی می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری و کاهش نرخ خودکشی داشته باشند. همه تلاش‌ها باید جامع و یک‌پارچه باشد؛ زیرا هیچ رویکردی به‌تنهایی نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی داشته باشد.
