سکته مغزی چیست و چرا رخ می‌دهد؟ سکته مغزی و کما چگونه رخ می‌دهد؟ بیماران سکته مغزی چگونه بیمارانی هستند؟ بیمار سکته مغزی به چه مراقبت‌هایی نیاز دارد؟ سکته مغزی یک وضعیت پزشکی و در واقع یک حادثه مرتبط با عروق مغزی است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به مغز مختل شده و این اختلال به آسیب یا مرگ سلول‌های مغزی منجر می‌شود. سکته مغزی میتواند به دلیل انسداد رگ‌های خونی تغذیه‌کننده مغز (سکته مغزی ایسکمیک) یا خونریزی از یک رگ خونی پاره شده در مغز (سکته مغزی هموراژیک) باشد. سکته مغزی یکی از علل مهم بروز مرگ‌و‌میر و عوارض ثانویه در سراسر جهان است و بیمار سکته مغزی نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
علل سکته مغزی
بیمار سکته مغزی ایسکمیک
این نوع سکته تقریباً ۸۰ درصد از موارد سکته‌های مغزی را تشکیل داده و زمانی رخ می‌دهد که لخته خون یا تجمع پلاک، رگ خونی تغذیه‌کننده مغز را باریک یا مسدود کند. شایع‌ترین علت سکته مغزی ایسکمیک آترواسکلروز است، وضعیتی که در آن رسوبات چربی (پلاک) در رگ‌های خونی جمع شده و جریان خون را کاهش می‌دهد.
بیمار سکته مغزی هموراژیک (خونریزی‌دهنده)
سکته مغزی هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز پاره شده و خون به بافت مغز اطراف نشت کند. این وضعیت میتواند در اثر شرایطی مانند فشار خون بالا، آنوریسم مغزی (وجود نواحی ضعیف در دیواره رگ‌های خونی)، درهم پیچیده شدن رگ‌های خونی مغزی یا ضربه به سر رخ دهد.
اهمیت مراقبت از بیمار سکته مغزی
مراقبت پس از سکته مغزی به چند دلیل حیاتی است:
به حداکثر رساندن بهبودی
سکته مغزی میتواند باعث ایجاد طیفی از اختلالات جسمی، شناختی و عاطفی شود. مراقبت پس از سکته مغزی بر توانبخشی بیماران متمرکز بوده و هدف آن به حداکثر رساندن عملکرد فرد است. مداخلات توانبخشی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار‌درمانی به افراد کمک میکند توانایی‌های از دست‌رفته را بازیابی کنند، تحرک را بهبود بخشند، قدرت خود را دوباره به دست آورند، مهارت‌های گفتاری و زبانی را تقویت کرده و نقص‌های شناختی را برطرف کنند. با مراقبت و توانبخشی مناسب، افراد می‌توانند به بالاترین سطح استقلال و کیفیت زندگی دست پیدا کنند.
پیشگیری از عوارض
بیمار سکته مغزی در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض در طول فرآیند بهبودی است. این عوارض میتواند شامل ضعف عضلانی، اسپاسم و انقباض بافت‌ها (کوتاه شدن دائمی عضلات یا تاندون‌ها)، زخم‌های فشاری، ذات‌الریه، عفونت‌های دستگاه ادراری و لخته شدن خون باشد. مراقبت پس از سکته مغزی شامل نظارت بر این عوارض و اجرای اقدامات پیشگیرانه مانند تغییر موقعیت، تمرینات حفظ دامنه حرکتی و مراقبت مناسب از زخم است تا وقوع این عوارض را به حداقل برساند.
مدیریت عوامل خطر ثانویه
پس از تجربه سکته مغزی، افراد در معرض خطر بیشتری برای سکته مغزی مجدد هستند. مراقبت بیمار سکته مغزی شامل مدیریت عوامل خطر ثانویه برای کاهش احتمال عود است. این کار ممکن است شامل تغییراتی در شیوه زندگی باشد، مانند اتخاذ یک رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت بدنی منظم، ترک سیگار و مدیریت شرایط مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا. همچنین ممکن است داروها برای کنترل فشار خون، جلوگیری از تشکیل لخته خون و مدیریت سایر بیماری‌های زمینه‌ای تجویز شوند.
پرداختن به بهزیستی عاطفی و روانی افراد
سکته مغزی میتواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت عاطفی و روانی فرد داشته باشد. بسیاری از بازماندگان سکته مغزی افسردگی، اضطراب، ناامیدی و مشکلات سازگاری را تجربه می‌کنند. مراقبت بیمار سکته مغزی شامل پرداختن به این جنبه‌های عاطفی و روانی از طریق مشاوره، گروه‌های حمایتی و مداخلات پزشکی موثر است. حمایت از سلامت روانی افراد برای رفاه کلی و بهبود موفقیت‌آمیز آن‌ها ضروری است.
ارائه آموزش و حمایت
مراقبت پس از سکته مغزی شامل ارائه آموزش به فرد و مراقبان او و حمایت از آن‌ها است. آموزش در مورد سکته مغزی، مدیریت و پیشگیری از آن به افراد و خانواده‌هایشان کمک میکند تا شرایط را درک کرده، علائم هشدار را بشناسند و اقدامات لازم را انجام دهند. کسی که از بیمار سکته مغزی مراقبت میکند، نقشی حیاتی در روند بهبودی ایفا کرده و ارائه دانش، مهارت و حمایت‌های لازم به او میتواند کمک کند تا در مراقبت از فرد بیمار بهتر عمل کند.
اقدامات لازم جهت مراقبت از بیمار سکته مغزی
مراقبت از بیماران مبتلا به سکته مغزی معمولاً شامل یک تیم چند رشته‌ای از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، از جمله متخصصان مغز و اعصاب، پرستاران، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران، آسیب‌شناسان گفتار زبان، روان‌شناسان و مددکاران اجتماعی است. این تیم برای ارائه مراقبت‌های جامع در طول مراحل مختلف بهبودی همکاری میکند.
مراقبت از بیمار سکته مغزی در مرحله حاد
در مرحله حاد مراقبت، مداخلات پزشکی فوری برای به حداقل رساندن آسیب بیشتر مغز و بهینه‌سازی نتایج بسیار مهم است. این مرحله شامل ارزیابی سریع، تثبیت شرایط و درمان است. بهترین دارو برای بیماران سکته مغزی توسط پزشک متخصص تجویز می‌شود. در مورد سکته مغزی ایسکمیک، تجویز به موقع داروهای حل‌کننده لخته خون (ترومبولیتیک) یا حذف فیزیکی لخته ممکن است برای بازگرداندن جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده مغز ضروری باشد. در سکته‌های هموراژیک، مداخلات جراحی فوری یا نظارت و اقدامات حمایتی ضروری است. هدف اصلی در این مرحله حفظ بافت مغز و محدود کردن وسعت نقایص عصبی ایجاد‌شده است.
اهمیت اقدام سریع در مدیریت حاد بیمار سکته مغزی
بیمار سکته مغزی خفیف، به مراتب پیامدهای مطلوب‌تری نسبت به فرد دچار سکته با وسعت زیاد دارد. در مورد مدیریت اولیه بیمار سکته مغزی، زمان از همه چیز مهم‌تر است. یک فرد در طول سکته مغزی به‌ازای هر دقیقه که تحت درمان پزشکی قرار نمی‌گیرد، ۲ میلیون سلول عصبی را از دست می‌دهد، بنابراین مراجعه زودهنگام به بیمارستان واقعا میتواند در پیامدهای نهایی موثر باشد. سلول‌های عصبی اجزای اصلی مغز، نخاع و سیستم عصبی مرکزی هستند و هرچه تعداد بیشتری از آن‌ها از بین برود، احتمال اختلال در گفتار، فلج و ناتوانی دائمی بیشتر می‌شود. درمان زودهنگام به احتمال بیشتر بهبودی، کاهش احتمال ناتوانی دائمی و نیاز کم‌تر به توانبخشی گسترده منجر می‌شود.
مراقبت از بیمار سکته مغزی: پس از مرحله حاد
هنگامی که مرحله حاد مورد توجه و مدیریت قرار گرفت، تمرکز به مرحله توانبخشی و بهبودی بیماران با سکته مغزی و یا حمله گذرای ایسکمیک منتقل می‌شود. توانبخشی جزء کلیدی مراقبت از بیمار سکته مغزی است و هدف آن به حداکثر رساندن توانایی‌های عملکردی و کیفیت زندگی بیمار است. این مرحله شامل یک رویکرد چند رشته‌ای است که برای رسیدگی به آسیب‌ها و چالش‌های خاص بیمار سکته مغزی صورت می‌گیرد. فیزیوتراپی بر بهبود تحرک، قدرت، بهبود راه رفتن بیماران سکته مغزی و حفظ تعادل دارد. هدف کاردرمانی افزایش مهارت‌های زندگی روزمره و حفظ استقلال است. گفتار‌درمانی برای رفع مشکلات ارتباطی، بازگشت تکلم در بیماران سکته مغزی، اختلالات بلع و نقص‌های شناختی مدنظر قرار می‌گیرد. توانبخشی شناختی شامل راهبردهایی برای بهبود حافظه، توجه، حل مسئله و عملکرد اجرایی می‌باشد. علائم سکته مغزی را بشناسیم.
تغذیه بیماران سکته مغزی
سوء تغذیه چه تاثیری بر بروز سکته مغزی دارد؟ بیمار سکته مغزی ممکن است به دنبال محدودیت‌هایی، در تغذیه مطلوب دچار مشکل شود. نکات تغذیه‌ای مهمی باید برای فرد بیمار، توسط مراقبین، در نظر گرفته شود.
- مصرف میوه و سبزیجات فراوان: میوه‌ها و سبزیجات حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که میتواند به کاهش آسیب به رگ‌های خونی کمک کند. آن‌ها همچنین حاوی پتاسیم هستند که میتواند در کنترل فشار خون موثر باشد. فیبر موجود در سبزیجات و انواع میوه میتواند کلسترول را کاهش دهد. فولات که در سبزیجات با برگ سبز یافت می‌شود، خطر سکته را کاهش می‌دهد.
- مصرف حبوبات و غلات کامل و انواع غذا با فیبر بالا: غلات کامل و حبوبات حاوی مقادیر بالای فیبر و فولات هستند.
- گوشت و مرغ بدون چربی، ماهی و تخم مرغ
- لبنیات کم‌چرب: لبنیات منبع دیگری از پتاسیم به همراه کلسیم هستند که میتواند به کنترل فشار خون نیز کمک کند. جایگزین‌های لبنیات شامل سویا یا شیر‌های گیاهی غنی‌شده با کلسیم هستند.
- مصرف آب فراوان: با دادن مرتب مایعات به بیمار اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی هیدراته شده است.
- محدود کردن غذاهای حاوی چربی اشباع شده: چربی‌های اشباع شده باعث سطوح کلسترول بالا می‌شود.
- محدودیت نمک: نمک زیاد میتواند فشار خون را افزایش دهد. برچسب مواد غذایی را بخوانید و گزینه‌های کم‌نمک را انتخاب کنید. هنگام آشپزی نمک اضافه نکنید. به‌جای آن از گیاهان و ادویه‌ها برای افزایش طعم استفاده کنید. با کاهش مصرف نمک، طی چند هفته جوانه‌های چشایی تنظیم می‌شود.
- محدودیت قند: قند بیش‌ازحد میتواند به رگ‌های خونی آسیب برساند. برچسب مواد غذایی را به خوبی مطالعه کنید و گزینه‌های حاوی قند کم‌تر را انتخاب کنید. حتی غذاهایی که ممکن است آن‌ها را قندی تصور نکنید، می‌توانند قند افزودنی داشته باشند.
- محدودیت مصرف الکل: نوشیدن الکل خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
مراقبت‌های بیمار سکته مغزی در منزل
نکاتی برای پیشگیری از زخم
- پوست بیمار را به‌طور منظم بررسی کنید، مخصوصاً در نواحی مستعد ابتلا به زخم‌های فشاری مانند پشت، باسن، پاشنه پا و آرنج.
- پوست را تمیز و خشک نگه دارید. از صابون ملایم و آب گرم برای پاکسازی ملایم پوست استفاده کنید و آن را به آرامی خشک کنید.
- برای جلوگیری از خشکی و بهبود سلامت پوست از مرطوب‌کننده‌ها استفاده کنید. از مرطوب‌کننده‌ها در نواحی در معرض خطر زخم فشاری استفاده نکنید.
- از قرار دادن پوست بیمار در معرض گرما یا سرمای بیش‌ازحد خودداری کنید، زیرا دمای بسیار بالا یا پایین میتواند به پوست آسیب برساند.
- به بیمار کمک کنید تا مرتباً، حداقل هر دو ساعت یکبار، موقعیت خود را تغییر دهد تا فشار روی نواحی خاصی از بدن کاهش یابد.
- برای توزیع یکنواخت فشار و کاهش خطر زخم فشاری از وسایل کاهش فشار مانند بالشتک‌های تخصصی و تشک‌های خاص استفاده کنید.
- بیمار را تشویق کنید تا از نشستن یا دراز کشیدن طولانی‌مدت در یک وضعیت خودداری کند. وزن را جابجا کنید یا در صورت نیاز برای تغییر موقعیت بیمار کمک کنید.
- اطمینان حاصل کنید که ملافه و لباس عاری از چین و چروک است چرا که ممکن است باعث فشار بیشتر در برخی نقاط شود.
نکاتی برای جلوگیری از سقوط
با از بین بردن شلوغی‌ها، محکم کردن فرش‌های لغزنده، نصب نرده‌ها یا میله‌های دستگیره در قسمت‌های ضروری، محیطی امن و قابل دسترس در خانه ایجاد کنید. طبق توصیه پزشک، وسایل کمک حرکتی مانند عصا، واکر یا ویلچر تهیه کنید تا به بیمار در حرکت ایمن کمک کند. برای بهبود قدرت، تعادل و هماهنگی، تمرینات و فعالیت‌های فیزیوتراپی منظم را جدی بگیرید. در هنگام حرکت و جابجایی‌ها به بیمار کمک کنید تا از زمین خوردن، سقوط یا صدمات جلوگیری شود.
حمایت روانی و عاطفی
حمایت روانی از بیمار سکته مغزی نقش مهمی در روند بهبودی دارد. بسیاری از افراد افسردگی پس از سکته مغزی، اضطراب و مشکلات روان‌شناختی زیادی را تجربه می‌کنند. روان‌شناسان و مددکاران اجتماعی با پرداختن به این چالش‌های روانی، ارائه مشاوره و تسهیل سازگاری بیمار با تغییرات فیزیکی، شناختی و عاطفی ناشی از سکته مغزی، امکان حمایت روانی را برای بیماران فراهم می‌کنند. آن‌ها همچنین در شناسایی و یافتن منابع اجتماعی و شبکه‌های حمایتی مناسب کمک می‌کنند.
مراقبت و حمایت مداوم
تداوم مراقبت از اجزای اساسی مدیریت سکته مغزی است. نظارت مداوم بر سلامت بیمار، مدیریت عوامل خطر سکته مغزی مجدد (مانند فشار خون، دیابت و کلسترول بالا) و اطمینان از پایبندی به دارو در این بیماران ضروری است. در مورد راهبردهای پیشگیری از سکته مغزی، اصلاح سبک زندگی (از جمله رژیم غذایی و ورزش) و مدیریت مناسب شرایط مزمن به بیمار و مراقبان او آموزش داده می‌شود. ویزیت‌های منظم پیگیری برای ارزیابی پیشرفت، رسیدگی به سوالات و چالش‌ها و ارائه پشتیبانی مستمر به این بیماران برنامه‌ریزی می‌شود.
آموزش و حمایت خانواده و مراقبان
آموزش و حمایت از خانواده و مراقبان فرد بیمار از جنبه‌های حیاتی مراقبت از سکته مغزی است. مراقبین اغلب نقش مهمی در روند بهبودی ایفا می‌کنند و در تداوم فعالیت‌های روزمره، مدیریت داروها و حمایت عاطفی کمک کننده‌اند. آموزش و مشارکت آن‌ها در فرآیند مراقبت از بیمار در راستای تضمین محیط منسجم و حمایتی برای او ضروری است.
ماساژ در بیمار سکته مغزی
- ماساژ بیماران سکته مغزی، برای بهبود خون‌رسانی مفید است. طریقه ماساژ دادن بیماران سکته مغزی چگونه است؟
- قبل از انجام هر گونه ماساژ بر روی بیمار، با پزشک یا یک درمان‌گر مجاز مشورت کنید.
- ماساژهای سبک می‌توانند از سفتی عضلات و انقباضات مفاصل جلوگیری کنند.
- از ضربات آهسته و ملایم استفاده کنید و از اعمال فشار بیش‌ازحد بر روی اندام‌های آسیب دیده خودداری کنید.
- به راحتی بیمار و هرگونه علائم درد یا ناراحتی توجه کنید. فشار و تکنیک خود را بر اساس آن تنظیم کنید.
متخصصان بیماری‌های مغز و اعصاب در دکترنکست
مدیریت و پیشگیری از استفراغ در بیماران سکته مغزی
پیشگیری از استفراغ در بیماران سکته مغزی مهم است. چرا که محتویات معده به دنبال استفراغ ممکن است وارد راه هوایی شود و خفگی بیمار را به دنبال داشته باشد. روش‌های پیشگیری و مدیریت استفراغ عبارتند از:
- محرک‌هایی که ممکن است باعث استفراغ شوند، مانند برخی غذاها یا بوهای تند را شناسایی کرده و از آن اجتناب کنید.
- اطمینان حاصل کنید که بیمار در وضعیت عمودی قرار داشته یا سر تخت را در حین و بعد از غذا بالا بیاورید تا به هضم غذا کمک کرده و خطر ورود مواد غذایی به راه‌های هوایی را کاهش دهید.
- برای جلوگیری از پرخوری و بهبود هضم غذا، به جای وعده‌های غذایی حجیم و سنگین، وعده‌های غذایی کوچک را در نظر بگیرید.
- در صورت بروز استفراغ، اطمینان حاصل کنید که بیمار به پهلوی خود قرار گرفته تا از خفگی جلوگیری شود، سپس محل را تمیز کنید.
جمع‌بندی
سکته مغزی میتواند باعث ایجاد طیفی از اختلالات جسمی، شناختی و عاطفی شود. مراقبت بیمار سکته مغزی بر توانبخشی او متمرکز بوده و هدف آن به حداکثر رساندن عملکرد فرد است. مداخلات توانبخشی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار‌درمانی به افراد کمک میکند توانایی‌های از دست رفته را بازیابی کنند، تحرک را بهبود بخشند، قدرت خود را دوباره به دست آورند، مهارت‌های گفتاری و زبانی را تقویت کرده و نقص‌های شناختی را برطرف کنند. با مراقبت و توانبخشی مناسب، افراد می‌توانند به بالاترین سطح استقلال و کیفیت زندگی دست یابند.
بیمار سکته مغزی در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض در طول فرایند بهبودی است. مراقبت پس از سکته مغزی شامل نظارت بر این عوارض و اجرای اقدامات پیشگیرانه مانند تغییر موقعیت، تمرینات حفظ دامنه حرکتی و مراقبت مناسب از زخم است تا وقوع این عوارض را به حداقل برساند. مراقبت پس از سکته مغزی شامل مدیریت عوامل خطر ثانویه برای کاهش احتمال عود است. این امر شامل تغییراتی در شیوه زندگی ، مانند اتخاذ یک رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت بدنی منظم، ترک سیگار و مدیریت شرایط مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا است. همچنین ممکن است داروهایی برای کنترل فشار خون، جلوگیری از تشکیل لخته خون و مدیریت سایر بیماری‌های زمینه‌ای تجویز شوند. برای پاسخ به سوالات بیشتر نوبت دهی پزشکان متخصص بیماری های مغز و اعصاب ( نورولوژی ) توصیه می‌شود.
منابع:
