غدد فوق کلیه یا آدرنال
غدد فوق کلیه، غدد کوچک و مثلثی شکلی هستند که در بالای هر کلیه قرار دارند و از دو قسمت قشر و مدولا تشکیل شده‌اند. قشر آدرنال بزرگترین قسمت هر غده فوق کلیوی را تشکیل می‌دهد و به سه ناحیه خاص تقسیم می‌شود. این بخش هورمون‌هایی حیاتی را تولید می‌کند. قشر غدد آدرنال نیز با ایجاد هورمون‌های استرس نقش مهمی در عملکرد غدد آدرنال ایفا می‌کند. کل غده در یک کپسول چربی محافظ پیچیده شده است.
غدد فوق کلیه چه عملکردی دارند؟
غدد فوق کلیه بیشتر به دلیل ایجاد آدرنالین شناخته می‌شوند؛ هورمونی که در موقعیت‌های استرس‌زا ترشح می‌شود و واکنش “جنگ یا گریز” را ایجاد می‌کند. فوق کلیه همچنین هورمون‌های کورتیکواستروئیدی تولید می‌کند. این گروه هورمونی شامل گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها هستند که مسئولیت تنظیم پاسخ‌های سیستم ایمنی، مبارزه با التهاب، نظارت بر عملکرد قلب و تبدیل چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها به انرژی را دارند. علاوه بر این وظایف حیاتی، هورمون آلدوسترون که یک مینرالوکورتیکوئید است، نمک و آب را در جریان خون متعادل و فشار خون بدن را تنظیم می‌کند. بدون آلدوسترون، کلیه‌ها مقدار زیادی سدیم و آب از دست می‌دهند. این امر می‌تواند باعث کاهش فشار خون یا کم‌آبی بدن شود.
هورمون‌های جنسی با منشأ غدد فوق کلیه
غدد فوق کلیه همچنین هورمون‌های جنسی، آندروژن و استروژن ترشح می‌کنند. در مردان غدد آدرنال بر شکل‌گیری صحیح اندام‌های جنسی در طول دوران رشد و بلوغ نظارت دارند. در زنان این غدد ترشح هورمون‌های جنسی مسئول رشد موهای بدن در دوران بلوغ را تنظیم می‌کنند.
غدد فوق کلیه ممکن است دچار چه اختلالاتی شود؟
اختلالات غدد آدرنال عبارتند از:
- بیماری آدیسون
این اختلال در واقع نارسایی غدد فوق کلیه است که از تولید کم هورمون‌ها ناشی می‌شود. معمولاً توسط یک اختلال خودایمنی قبلی مانند HIV، لوپوس و دیابت نوع I ایجاد می‌شود. عدم تولید مقادیر کافی از هورمون‌ها از جمله کورتیزول و آلدوسترون می‌تواند منجر به خستگی، حالت تهوع، ضعف عضلانی و در نهایت بحران آدیسون یا بحران آدرنال شود. این حالت تهدیدکننده زندگی است و به درمان فوری و بستری در بیمارستان نیاز دارد.
- بیماری کوشینگ
برعکس بیماری آدیسون، کوشینگ به دلیل تولید بیش از حد هورمون‌ها در غدد آدرنال ایجاد می‌شود. در این بیماران مقدار زیادی کورتیزول وارد جریان خون می‌شود. این امر چاقی، فشار خون بالا، رشد موهای زائد صورت و سیکل‌های قاعدگی نامنظم را به همراه دارد. این علائم می‌تواند از کیفیت زندگی بکاهد و نیاز به تشخیص، نظارت و درمان تخصصی دارد.
- اختلال Adrenal incidentaloma
توده‌ها یا تومورهایی که در غدد فوق کلیوی یافت می‌شوند، می‌توانند هورمون‌های بیشتری ترشح کنند و سیستم طبیعی بدن را تحت تاثیر قرار دهند. در این موارد اغلب به جراحی نیاز است.
- فئوکروموسیتوما
مبتلایان به این اختلال آدرنال از تومورهایی رنج می‌برند که در مدولای غدد فوق کلیه رشد می‌کنند و منجر به تولید بیش از حد اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین می‌شوند. تولید بیش از حد این هورمون‌ها می‌تواند فشار خون بالا و در نهایت حمله قلبی را به همراه داشته باشد.
- سرکوب غدد آدرنال
استفاده از استروئیدها اغلب منجر به سرکوب غدد فوق کلیه می‌شود. استروئیدها مقلد کورتیزول هستند. در نتیجه مصرف استروئید این پیام را به غدد فوق کلیوی می‌فرستد که میزان کمتری کورتیزول آزاد کنند. هنگامی که مصرف داروهای استروئیدی به صورت ناگهانی متوقف می‌شود، غدد فوق کلیوی ممکن است پیامی برای ایجاد کورتیزول دریافت نکنند. عدم تعادل هورمونی می‌تواند چندین هفته یا حتی چندین ماه ادامه یابد. این حالت بعد از اینکه غدد فوق کلیه دوباره متعادل شوند، اصلاح می‌شود.
فوق تخصصان غدد داخلی و متابولیسم در دکترنکست
اختلالات آدرنال چه علائمی دارند؟
اختلالات آدرنال می‌تواند تظاهرات مختلفی داشته باشد. علائم ممکن است بسته به فرد و سابقه سلامت او متفاوت باشند، اما اغلب شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن
- ضعف عضلانی
- خستگی
- تیره شدن پوست
- سردرد
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- هوس خوردن غذاهای شور
- زخم‌های دهان
- درد شکم
- یبوست
با وجود تفاوت در علائم، تظاهرات خاصی وجود دارد که ممکن است نشانه‌ای از مشکل در غده آدرنال باشند. این علائم عبارتند از:
- درد شکم و کاهش وزن
هورمون‌های تولید شده در غدد آدرنال اشتها و پردازش غذا را کنترل می‌کنند. ازدیاد یا کمبود آن‌ها، می‌تواند به مشکلات گوارشی منجر شود و بدن را از دریافت مواد مغذی مورد نیاز از منابع غذایی بازدارد.
- فشار خون بالا
در حالی که این علامت می‌تواند نشانه‌ای از طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها باشد، اما زمانی که با سطوح پایین سدیم، سردرد و برافروختگی صورت همراه باشد، باید به اختلالات آدرنال شک کرد. تولید بیش از حد هورمون‌ها می‌تواند تعادل آب و نمک را در جریان خون از بین ببرد و فشار خون را افزایش دهد.
- خستگی و ضعف
این علائم به ویژه در زمینه بیماری آدیسون می‌تواند نشانه یک مشکل اساسی باشد که نیاز به پیگیری فوری دارد. کمبود هورمون‌ها ممکن است باعث کاهش فشار خون، ضعیف شدن ماهیچه‌ها و خستگی شود. بسیاری از افرادی که در نهایت بیماری آدیسون در آن‌ها تشخیص داده می‌شود، اغلب در ابتدا علائم ضعف، خستگی و بحران آدیسون را تجربه می‌کنند که پزشکان را از نارسایی آدرنال آگاه می‌کند.
عوامل خطر اختلالات غده آدرنال
عوامل خطر اختلالات آدرنال می‌تواند متفاوت باشد، اما اکثر موارد، ناشی از اختلالات خودایمنی زمینه‌ای است. سایر عواملی که می‌تواند اختلالات غدد آدرنال را از پیش تعیین کند، عبارتند از:
- بیماری‌های مزمن از جمله سل
- عفونت‌های قبلی
- جراحی که طی آن بخش‌هایی از غدد فوق کلیوی را برداشتند
- بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری گریوز، لوپوس یا HIV
- داروهای ضد قارچ خاص
اختلالات غده آدرنال چگونه تشخیص داده و درمان می‌شوند؟
تشخیص اولیه
تشخیص اختلالات آدرنال بسته به هر مورد متفاوت است. با این حال فرآیند اولیه معمولاً با صحبت با پزشک در مورد علائمی که تجربه می‌کنید آغاز می‌شود. پس از بحث در مورد علائم، پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی سطح پتاسیم و سدیم درخواست کند. همچنین یک تصویربرداری از جمله MRI یا سی‌تی‌اسکن ممکن است درخواست شود. درمان تومورهای روی غدد آدرنال، معمولاً جراحی است. این عمل به اندازه تومور و شدت علائم بستگی دارد. شما می‌توانید برای مشورت با پزشک از خدمات نوبت دهی آنلاین دکترنکست استفاده کنید.
سرکوب یا جایگزین کردن هورمون‌ها
سرکوب هورمونی یا جایگزین کردن هورمون برای کسانی که از بیماری کوشینگ یا بیماری آدیسون رنج می‌برند کمک‌کننده است. برای بیماران مبتلا به بیماری آدیسون، پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که کمبود هورمون‌های غدد فوق کلیوی را جبران کند. عدم مصرف این دارو می‌تواند منجر به بحران آدرنال شود. مبتلایان به بیماری کوشینگ ممکن است از داروهایی استفاده کنند که به مهار تولید بیش از حد هورمون کمک می‌کند.
درمان تومورها
برای اختلالاتی که ناشی از تومورها باشد، امکان درمان وجود دارد. زمانی که توده غدد آدرنال به موقع شناسایی و خارج شود، می‌تواند به طور کامل بیماری را متوقف کرد. همین امر در مورد تومورهای هیپوفیز نیز صدق می‌کند. در صورت عدم درمان، تومورها می‌توانند به سایر اندام‌های داخلی گسترش یافته و مشکلاتی را ایجاد کنند.
