قرص‌های ضدبارداری زمانی که در دهه 1960 معرفی شدند، انقلابی در مراقبت‌های بهداشتی باروری ایجاد کردند. این داروها یک وسیله مناسب، محبوب و بسیار مؤثر برای جلوگیری از بارداری ناخواسته هستند. با این حال، در کنار محبوبیت و اثربخشی، بهتر است بدانید که مانند هر مداخله دارویی، قرص‌های ضدبارداری دارای خطرات و عوارض جانبی بالقوه هستند. در میان این خطرات، یکی از مواردی که بیشتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، ارتباط بین قرص‌های ضدبارداری و افزایش خطر لخته شدن خون است. در ادامه با ما همراه باشید تا با معرفی انواع قرص های ضد بارداری به خطر عوارض بالقوه آن بپردازیم.
آشنایی با قرص‌های ضدبارداری
قبل از پرداختن به خطر خاص لخته شدن خون مرتبط با قرص‌های ضد بارداری، بهتر است که در مورد نحوه عملکرد این داروها و انواع مختلف آن بپردازیم.
مکانیسم عمل قرص‌های ضدبارداری
داروهای ضد بارداری در درجه اول با تغییر سطوح هورمونی در بدن برای جلوگیری از تخمک‌گذاری عمل می‌کنند؛ فرآیندی که طی آن تخمدان‌ها برای لقاح تخمک آزاد می‌کنند. اکثر قرص‌های ضدبارداری حاوی انواع مصنوعی هورمون‌های استروژن و پروژسترون هستند که مشابه هورمون‌های طبیعی تولید شده توسط بدن عمل می‌کنند. مصرف این هورمون‌ها باعث سرکوب آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها و در نتیجه جلوگیری از بارداری می‌شود.
انواع قرص های ضد بارداری
- قرص‌های ترکیبی: این قرص‌ها هم حاوی استروژن و هم پروژسترون بوده و رایج‌ترین نوع قرص‌های ضدبارداری هستند. در بین این قرص‌ها فرمول‌های مختلفی از جمله تک فازی (سطوح هورمونی یکسان در همه قرص‌های یک ورق دارو)، دو فازی و سه فازی وجود دارند. در قرص‌های دو و سه فازی مقدار هورمون در همه قرص‌های یک ورق دارو یکسان نیست و با توجه به روز مصرف دارو و بخشی از چرخه قاعدگی که در آن قرار دارید، متفاوت است.
- قرص‌های پروژستینی: برخلاف قرص‌های ترکیبی، این قرص‌ها فقط حاوی پروژسترون هستند و استروژن ندارند. قرص ضد بارداری اورژانسی هم که حاوی لوونورژسترول است در واقع فقط حاوی یک ترکیب پروژستینی است. قرص‌های پروژستینی اغلب برای افرادی که به دلایل پزشکی نمی‌توانند استروژن مصرف کنند یا کسانی که عوارض قرص های ضد بارداری حاوی استروژن را نمی‌توانند تحمل کنند، تجویز می‌شود.
قرص‌های ضدبارداری انواع و اسامی گوناگونی در بازار دارویی دارند که ممکن است برای افراد مصرف‌کننده کمی گیج‌کننده باشد. خصوصا زمانی که یک نوع برند تجاری خاص در بازه‌ای کمیاب شود و شما نیاز داشته باشید تا قرص مشابهی تهیه کنید. انواع قرص‌های ضدبارداری، ترکیبات و نام‌های تجاری معروف آن‌ها را می‌توانید در جدول زیر ببینید:
| قرص‌های ضدبارداری ترکیبی | نام‌های تجاری | جزء استروژنی | مقدار استروژن | جزء پروژسترونی | مقدار پروژسترون |
| ال دی (LD) | اتینیل استرادیول | 0.03 mg | لوونورژسترول | 0.15 mg | |
| لویتود | |||||
| اووستاپ-ال | |||||
| اچ دی (HD) | اتینیل استرادیول | 0.05 mg | لوونورژسترول | 0.25 mg | |
| اووستاپ-اچ | |||||
| تری‌فازیک | اتینیل استرادیول | متغیر | لوونورژسترول | متغیر | |
| دروسبلین | اتینیل استرادیول | 0.03 mg | دروسپیرنون | 3 mg | |
| کنتراسمین | |||||
| روکین | |||||
| یاسمین | |||||
| دروسپیل | |||||
| دروسبلا | اتینیل استرادیول | 0.02 mg | دروسپیرنون | 3 mg | |
| یاز | |||||
| روجا | |||||
| مارلین | اتینیل استرادیول | 0.03 mg | دزوژسترول | 0.15 mg | |
| دزوسپتیو | |||||
| دزولست | |||||
| دایسینل | |||||
| بلارا | اتینیل استرادیول | 0.03 mg | کلرمادینون | 2 mg | |
| کلارا | |||||
| کلادینون | |||||
| دالیا | |||||
| سیپروترون کامپاند | اتینیل استرادیول | 0.035 mg | سیپروترون | 2 mg | |
| دیان | |||||
| سیبل | |||||
| کلایرت | |||||
| بلاژست | اتینیل استرادیول | 0.03 mg | دینوژست | 2 mg | |
| فمیکا | |||||
| قرص‌های پروژستینی | ضدبارداری‌های اورژانسی: | – | – | لوونورژسترول | 1.5 mg |
| لونژیل | |||||
| تنسی | |||||
| اووسیز | |||||
| قرص معروف به ضدبارداری شیردهی: | – | – | لاینسترنول | 0.5 mg | |
| لاینسترنول |
نحوه مصرف قرص های ضد بارداری
قرص ضد بارداری معمولاً روزانه مصرف می‌شود و هر قرص بسته به نوع دارو دارای دوزهای مشابه یا متفاوتی از هورمون است. برای اطمینان از اثربخشی روش پیشگیری از بارداری، رعایت برنامه دوز تجویز شده و مصرف سر ساعت مشخص، برای افراد ضروری است.
کاربردهای دیگر:
به غیر از جلوگیری از بارداری، قرص‌های ضد بارداری مزایا و کاربردهای دیگری نیز دارند، از جمله:
- تنظیم سیکل‌های قاعدگی و کاهش دردهای قاعدگی
- بهبود آکنه در برخی افراد
- کاهش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان، مانند سرطان تخمدان و آندومتر (پوشش داخلی رحم)
- درمان بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و اندومتریوز
ملاحظات اثربخشی قرص های ضد بارداری
در حالی که تاثیر قرص های ضد بارداری زمانی که به‌درستی استفاده شوند بسیار زیاد است، اما عوامل خاصی می‌توانند بر اثربخشی این داروها تأثیر بگذارند، از جمله:
- فراموش کردن مصرف قرص یا مصرف آن‌ها در فواصل نامنظم
- تداخل با سایر داروها، مانند آنتی‌بیوتیک‌های خاص یا داروهای ضد تشنج، که می‌تواند اثر ضدبارداری را کاهش دهد
- اختلالات گوارشی مانند استفراغ یا اسهال که ممکن است بر جذب قرص تأثیر بگذارد
حال که آشنایی مختصری با ویژگی و نحوه عملکرد قرص ضد حاملگی پیدا کردید، زمینه برای درک خطرات و عوارض جانبی بالقوه آن‌ها، از جمله خطر لخته شدن خون فراهم است. در بخش‌های بعدی، به عوامل خطر خاص و شواهد علمی پیرامون این موضوع می‌پردازیم.
بیشتر بدانید: داروهای مجاز در بارداری: لیست کامل با توضیحات
ارتباط بین قرص‌های ضدبارداری و لخته خون
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مرتبط با استفاده از قرص‌های ضدبارداری، خطر بالقوه تشکیل لخته خون است که از نظر پزشکی تحت عنوان ترومبوز شناخته می‌شود. در حالی که قرص‌های ضدبارداری به‌طور کلی برای اکثر افراد بی‌خطر هستند، عوامل خاصی از جمله هورمون‌هایی که در این قرص‌ها وجود دارد، می‌تواند خطر ایجاد لخته خون را افزایش دهد. بیایید به بررسی علمی این ارتباط بپردازیم و مکانیسم‌هایی را که توسط آن قرص‌های ضدبارداری ممکن است بر تشکیل لخته خون تأثیر بگذارند، تحلیل کنیم.
تشکیل لخته خون
لخته‌های خون توده‌های ژل مانندی هستند که وقتی خون از حالت مایع به جامد تبدیل می‌شود، تشکیل می‌شوند. این توده‌ها می‌توانند در داخل سیاهرگ‌ها (ترومبوز وریدی) یا شریان‌ها (ترومبوز شریانی) رخ دهند و اگر از جای خود خارج شوند و از طریق جریان خون به اندام‌های حیاتی مانند ریه‌ها (آمبولی ریه) یا مغز (سکته مغزی) بروند، خطرات سلامتی قابل توجهی را به همراه خواهند داشت.
علت تشکیل لخته با قرص‌های ضدبارداری
استروژن، یکی از اجزای کلیدی قرص‌های ضد بارداری ترکیبی است و نقش اساسی در افزایش خطر لخته شدن خون دارد. استروژن تولید فاکتورهای انعقادی را در خون افزایش می‌دهد و منجر به حالت پروترومبوتیک (یعنی احتمال بالاتر تشکیل لخته) می‌شود. علاوه بر این، استروژن می‌تواند تولید ضد انعقاد طبیعی بدن را کاهش دهد.
نقش پروژسترون در تشکیل لخته
در حالی که استروژن اساساً در تشکیل لخته نقش اصلی را دارد، پروژسترون نیز ممکن است به حالت پروترومبوتیک کمک کند، هرچند به میزان کمتری از استروژن. پروژستین می‌تواند بر عوامل دخیل در انعقاد خون و فرآیند شکستن لخته‌ها تأثیر بگذارد و به‌طور بالقوه خطر تشکیل لخته را بیشتر کند. با توجه به نقش کمرنگ پروژسترون در افزایش خطر تشکیل لخته خون اگر به عوارض مهم قرص‌هایی که فقط حاوی پروژسترون هستند؛ مثلا عوارض قرص ضد بارداری اورژانسی نگاه کنید به بروز حوادث قلبی عروقی کمتر اشاره شده است.
انواع لخته‌های خون مرتبط با قرص‌های ضد بارداری
- ترومبوز ورید عمقی (DVT): زمانی رخ می‌دهد که لخته خون در ورید‌های عمقی، معمولاً در پاها ایجاد شود. این مشکل می‌تواند باعث درد، تورم و قرمزی در اندام آسیب دیده شود. اگر لخته تشکیل‌شده از جای خود حرکت کند و به ریه‌ها برود، می‌تواند منجر به یک وضعیت خطرناک به نام آمبولی ریه شود.
- ترومبوآمبولی وریدی (VTE): اصطلاح علمی کلی‌تری است که هم شامل ترومبوز ورید عمقی است و هم آمبولی ریوی. افرادی که از داروهای ضد بارداری خوراکی استفاده می‌کنند در مقایسه با افرادی که از این داروها استفاده نمی‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این مشکل هستند.
- ترومبوز شریانی: اگرچه کمتر از ترومبوز وریدی شایع است، اما لخته شدن خون شریانی نیز می‌تواند با استفاده از قرص‌های ضدبارداری رخ دهد که به‌طور بالقوه منجر به حمله قلبی یا سکته می‌شود.
جالب است بدانید که خطر لخته شدن خون تحت عوامل دیگری نیز می‌تواند افزایش پیدا کند. برای مثال افزایش پروتئین‌های انعقادی نیز علت لخته شدن خون در بارداری است. اما این موضوع نباید شما را خیلی نگران کند. این عارضه در همه افراد بروز نمی‌کند، خصوصا بروز آن در افراد سالم و جوان نادر است. اما چه کسانی بیشتر در معرض خطر بروز این عارضه هستند؟
عوامل خطر بروز عارضه تشکیل لخته خون
در حالی که قرص‌های ضد بارداری خطر لخته شدن خون را برای همه مصرف‌کنندگان افزایش می‌دهد، عوامل خاصی می‌توانند این خطر را بیشتر کنند، از جمله:
- سن: زنان بالای 35 سال در معرض خطر بیشتری هستند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن همراه با استفاده از این داروها به‌طور قابل توجهی خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد.
- چاقی: اضافه وزن نیز می‌تواند خطر تشکیل لخته را افزایش دهد.
- سابقه لخته شدن خون یا اختلالات انعقادی در افراد.
- بی‌تحرکی طولانی‌مدت مثلا پروازهای طولانی یا استراحت در رخت‌خواب.
پیشگیری از تشکیل لخته خون با قرص‌های ضدبارداری
اگرچه ارتباط بین قرص‌های ضدبارداری و لخته شدن خون یک موضوع نگران‌کننده است، بهتر است که بدانیم خطر کلی برای اکثر افراد نسبتاً کم است. با این حال، استراتژی‌های خاصی وجود دارد که می‌تواند به کاهش این خطر و اطمینان از مصرف ایمن این قرص‌ها کمک کند. بیایید برخی از اقدامات عملی را که افراد می‌توانند برای کاهش خطر لخته شدن خون در هنگام استفاده از قرص‌های ضدبارداری انجام دهند را بررسی کنیم:
1. انتخاب قرص مناسب
برای افرادی که خطر لخته شدن خون بیشتری دارند یا نسبت به عوارض استروژن حساس هستند، قرص‌هایی که فقط حاوی پروژسترون هستند ممکن است جایگزین مطمئن‌تری باشند. این قرص‌ها استروژن ندارند و خطر تشکیل لخته کمتری نسبت به قرص‌های ترکیبی دارند.
متخصصان زنان و زایمان و نازایی در دکترنکست
2. اجتناب از سیگار
سیگار کشیدن، به‌ویژه در کنار استفاده از داروهای ضد بارداری، خطر لخته شدن خون را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. افرادی که سیگار می‌کشند باید در مورد ترک یا استفاده از اشکال جایگزین پیشگیری از بارداری که خطر مشابهی ندارند، به‌طور جدی فکر کنند.
3. سبک زندگی سالم
فعالیت بدنی منظم می‌تواند به بهبود گردش خون و کاهش خطر لخته شدن خون کمک کند. در بیشتر روزهای هفته حداقل 30 دقیقه ورزش متوسط داشته باشید. چاقی یک عامل خطر شناخته‌شده برای بروز این عارضه است. با دستیابی و حفظ وزن سالم از طریق یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم، افراد می‌توانند خطر ابتلا را کاهش دهند.
4. نظارت و ارتباط با پزشک
مراقب نشانه‌های لخته شدن خون، مانند تورم، درد، یا قرمزی در پاها، درد قفسه سینه، مشکل در تنفس، یا شروع ناگهانی سردرد شدید یا تغییرات بینایی باشید. این موارد علائم لخته شدن خون در بارداری نیز هستند. هر گونه علائم نگران‌کننده را به سرعت به پزشک گزارش دهید. در معاینات منظم با متخصص زنان و زایمان و نازایی فشار خون، وزن و سلامت کلی خود را کنترل کنید. این معاینات فرصتی برای بحث در مورد هرگونه نگرانی یا تغییر در وضعیت سلامتی را فراهم میکند.
5. مدیریت سایر عوامل خطر
افرادی که سابقه لخته شدن خون یا اختلالات انعقاد خون دارند خصوصا کسانی که داروهای ضد انعقاد خون مصرف می‌کنند باید از نزدیک با پزشک همکاری کنند تا وضعیت خود را به‌طور موثر مدیریت کنند. این همکاری ممکن است شامل دارو، اصلاح شیوه زندگی یا سایر مداخلات برای کاهش خطر تشکیل لخته باشد. اهمیت دادن به عوامل خطر دیگر، مانند فشار خون بالا یا دیابت، می‌تواند به کاهش خطر بروز این عارضه و بهبود نتایج کلی سلامت کمک کند.
6. آموزش و حمایت از سلامت شخصی
آگاهی نسبت به خطرات و مزایای قرص‌های ضدبارداری، افراد را قادر می‌سازد تا در مورد سلامت باروری خود تصمیمات آگاهانه بگیرند. اطلاعات موثق را از منابع معتبر جستجو کنید و در صورت بروز ابهامات سوالات خود را از یک متخصص زنان و زایمان بپرسید. با بحث در مورد هر گونه نگرانی یا ترجیحات خود نسبت به گزینه‌های پیشگیری از بارداری در مشورت با پزشک، نقش فعالی در حمایت از سلامت خود داشته باشید.
با انجام اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطر و اولویت دادن به سلامت و رفاه کلی، افراد می‌توانند با خیال راحت از قرص‌های ضدبارداری تحت نظر پزشک استفاده کنند و در عین حال اثرات نامطلوب احتمالی را به حداقل برسانند. حفظ ارتباط با پزشک و اتخاذ تصمیمات آگاهانه بر اساس نیازها و شرایط سلامت فردی ضروری است.
جمع‌بندی
ارتباط بین قرص‌های ضدبارداری و خطر لخته شدن خون اهمیت تصمیم‌گیری آگاهانه و مشورت با پزشک جهت انتخاب روش پیشگیری از بارداری را نشان می‌دهد. در حالی که قرص‌های ضد بارداری در پیشگیری بسیار موثر هستند، مانند هر دارویی، خطرات و عوارض جانبی بالقوه‌ای را به‌همراه دارند که افراد باید به‌دقت در نظر بگیرند. برای افراد ضروری است که با پزشک در مورد سوابق پزشکی خود و هر گونه نگرانی یا روش‌های پیشگیری از بارداری بحث کنند. پزشک با در نظر گرفتن سوابق پزشکی فرد، عوامل مرتبط با سبک زندگی و ترجیحات شخصی مناسب‌ترین گزینه پیشگیری از بارداری را معرفی میکند. علاوه بر این، آگاهی در مورد علائم و نشانه‌های لخته شدن خون، حفظ یک سبک زندگی سالم و رسیدگی به مشکلات بهداشتی زمینه‌ای، گام‌های مهمی برای به‌حداقل رساندن خطر استفاده از داروهای ضد بارداری هستند.
در نهایت، تصمیم به استفاده از قرص‌های ضدبارداری یک تصمیم شخصی است که باید بر اساس شرایط فردی و با مشورت پزشک اتخاذ شود. به یاد داشته باشید که تجویز این قرص‌ها در برخی افراد به دلیل وجود یک مشکل و بیماری صورت می‌گیرد و نه فقط جلوگیری از بارداری؛ بنابراین در صورتی که پزشک برای شما این داروها را تجویز کرده است، بدون مشورت با او و خودسرانه مصرف دارو را قطع نکنید.
منابع:
