شاید یکی از مهمترین ترس‌های مادران باردار در نزدیکی زمان تولد نوزاد، احتمال بروز اختلالات تنفسی در نوزادان تازه متولد شده باشد. مشکلات تنفسی در نوزادان در بدو تولد از این جهت قابل توجیه است که نوزاد یکباره از محیطی پر از مایع وارد محیطی پر از هوا می‌شود. از آنجایی که در رحم مادر، مایع آمنیوتیک وجود دارد، شش‌های نوزاد نیز پر از این مایع است. اما به محض تولد، نوزاد باید تنفس کند و ریه‌های خود را از هوا پر کند. این فرآیند طبیعی گاهی ممکن است با چالش‌هایی روبرو باشد. این مطلب دکترنکست به اختلالات تنفسی در نوزادان می‌پردازد.
برای آن که بتوانیم با ترس بروز مشکلات تنفسی در نوزادان تازه متولد شده مقابله کنیم در ابتدا باید بدانیم مکانیسم ایجاد اختلالات تنفس در نوزاد چیست. سپس باید بدانیم چگونه می‌توان این اختلالات را تشخیص داد و علائم مشکلات تنفسی در نوزادان چیست. بدیهی است که مهمترین مسئله نهایتا این است که بدانیم چگونه می‌توان از این مشکلات و بیماری های تنفسی در نوزادان جلوگیری کرد. در ادامه مختصری به انواع اختلالات تنفسی در نوزادان، علائم آن‌ها، روش‌های درمانی و همچنین پیشگیری از آن‌ها می‌پردازیم.
منظور از اختلالات تنفسی در نوزادان چیست؟
ریه‌ها بخشی از بدن هستند که در مرحله قبل از تولد در بدن جنین تکامل می‌یابند. برخی از قسمت‌های مهم ریه‌های جنین تا پایان بارداری رشد نمی‌کند. این امر یکی از علل مهمی است که به موجب آن پزشکان همواره بر تکمیل دوره بارداری تاکید می‌کنند.
سورفکتانت چیست و چه نقشی در تنفس دارد؟
سورفکتانت ماده‌ای است که به کاهش کشش سطحی در ریه‌های نوزاد و در نتیجه تسهیل باز شدن ریه‌ها کمک می‌کند. این ماده در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری تولید می‌شود و تا هفته ۳۵ بارداری اغلب جنین‌ها مقدار کافی از سورفکتانت در ریه‌های خود تولید کرده‌اند.
اگر نوزادی نارس باشد و قبل از زمان کفایت سورفکتانت به دنیا بیاید، ریه‌های او ممکن است فرصت رشد کامل نداشته باشند. این امر می‌تواند منجر به انواع اختلالات تنفسی شود. در واقع سلولی که باید سورفکتانت را تولید کند، در اواخر دوره بارداری تکامل می‌یابد. اگر سورفکتانتی نباشد که کشش سطحی را تعدیل کند، باز شدن ریه بعد از به دنیا آمدن سخت خواهد شد. این از جمله پیامدهایی است که در مشکلات تنفسی در نوزادان نارس مشاهده می‌شود. در نوزاد نارس ریه به سختی باز می‌شود و نوزاد برای تنفس باید انرژی زیادی صرف کند.
علائم اختلالات تنفسی کودکان تازه متولد شده چیست؟
اگر نوزادی اختلال تنفسی داشته باشد، ممکن است بلافاصله پس از تولد یا چند روز بعد از آن علائمی در او ایجاد شود. علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تنگی نفس و افت سطح اکسیژن
- تنفس سطحی
- تنفس نامنظم
- تنفس سریع و پی‌درپی
- خرخر کردن
- باز شدن پره‌های بینی
- رترکسیون یا به داخل کشیده شدن عضلات بین‌دنده‌ای قفسه‌سینه که به دلیل تلاش نوزاد برای تنفس و سختی باز شدن ریه‌ها است
عللی که می‌تواند به اختلالات تنفسی در نوزادان بینجامد
نارس بودن
علت اصلی اختلالات تنفسی مرتبط با تکامل ریه، نارس بودن نوزاد است. اگر ریه‌های نوزاد تا زمان تولد به طور کامل رشد نکرده و تکامل نیافته باشد، یعنی سورفکتانت کافی ندارند. بنابراین نوزاد ممکن است بعد از تولد دچار مشکلات تنفسی شود. همچنین در موارد عدم تکامل عصبی، تحریک تنفسی در نوزاد ممکن است اتفاق نیفتد و ایست تنفسی (آپنه) رخ دهد.
نقایص همراه تولد
نقایص و اختلالات تکامل جنینی که در هنگام تولد وجود دارد می‌تواند بر تکامل ریه یا راه هوایی تأثیر بگذارد و در نتیجه منجر به مشکلات تنفسی شود. بسیاری از اختلالات تنفسی در کودکان که در سنین بالاتر مشاهده می‌شود، می‌تواند به علت مشکلات و نقایصی باشد که در بدو تولد در وی وجود داشته است.
زایمان سخت و طول کشیده
این امر می‌تواند روی تنفس خودبه‌خودی نوزاد اثر بگذارد و تحریک تنفسی را تضعیف کند. در واقع زایمان سخت استرس و فشار را به نوزاد تحمیل می‌کند. این امر ممکن است نوزاد را از انجام کار تنفسی خسته کند. در این حالت تنفس نوزاد در بدو تولد ممکن است ضعیف بوده و نیاز به اکسیژن تکمیلی داشته باشد.
زایمان طبیعی تسریع شده / زایمان به روش سزارین و بدون فشارهای کانال زایمانی
همانطور که در بالا اشاره کردیم ریه نوزاد در رحم مادر از مایع رحمی پر شده است. بخش اندکی از این مایع باید طی زایمان و با ورود فشارهای زایمانی به نوزاد، از ریه او خارج شود. در مواردی که نوزاد با فشارهای زایمانی مواجهه پیدا نمی‌کند ممکن از مقادیر زیادی مایع در ریه‌های او باقی بماند. البته لازم به ذکر است مکانیسم‌های خروج مایع از ریه نوزاد بسیار مختلف بوده و فشار زایمانی تاثیر خیلی کمی بر خروج مایع دارد. بنابراین نباید تصور شود که مشکلات تنفسی نوزادان سزارینی امری غیرقابل پیشگیری بوده و حتما اتفاق می‌افتد. اختلال تنفسی نوزادان اگر ناشی از باقی ماندن مایع در ریه نوزاد باشد، باید در کنار دادن اکسیژن تکمیلی، برای جذب مایع اضافه موجود در ریه نوزاد صبر کرد.
متخصصان بیماری های کودکان در دکترنکست
انواع اختلالات تنفسی در نوزادان
ذات‌الریه (پنومونی)
پنومونی یا ذات‌الریه به عفونت بافت ریه گفته می‌شود. این حالت معمولاً توسط یک باکتری یا ویروس به وجود می‌آید. برخی از نوزادان در حالی که هنوز در رحم هستند به پنومونی مبتلا می‌شوند و باید در بدو تولد تحت درمان قرار گیرند. برخی نوزادان نیز ممکن است چند هفته پس از زایمان دچار پنومونی شوند. این امر معمولاً به این دلیل است که این نوزادان بعد از تولد برای مشکلات تنفسی مانند سندرم دیسترس تنفسی یا دیسپلازی برونکوپولمونری از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کردند.
اگر نوزادی نارس به دنیا بیاید و ریه‌های او به طور کامل رشد نکرده باشد، خطر ابتلا به پنومونی افزایش می‌یابد. نوزادان نارس سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و بنابراین بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هستند. نوزادان دچار پنومونی معمولاً علاوه بر آنتی‌بیوتیک باید با مقدار بالای اکسیژن یا حتی تهویه مکانیکی (دستگاه تنفسی) درمان شوند.
آسپیراسیون (استنشاق) مکونیوم
مکونیوم اولین مدفوعی است که نوزاد تولید می‌کند. دفع آن توسط نوزاد حین یا بعد زایمان امری طبیعی است. گاهی اوقات ممکن است مکونیوم در رحم دفع شود. این حالت معمولا زمانی دیده می‌شود که استرس در اواخر بارداری به نوزاد وارد می‌شود و یا سن بارداری از زمان مقرر شده گذشته است. امکان استنشاق مکونیوم در مدت کوتاهی قبل و حین تولد وجود دارد. به این حالت “آسپیراسیون مکونیوم” می‌گویند. آسپیراسیون مکونیوم می‌تواند باعث عفونت یا التهاب ریه نوزاد شود. زیرا به دنبال آن مواد جامد و شیمیایی حاصل از اسیدهای ضفراوی روده نوزاد، وارد ریه او می‌شود.
همچنین وارد آمدن استرس به جنین از جمله تحمل کمبود اکسیژن طولانی مدت طی زایمان سخت و طول کشیده می‌تواند به دفع مکونیوم منجر شود. در ضمن پنومونی و التهاب ریه نوزادی می‌تواند به دنبال آسپیراسیون مکونیوم رخ دهد.
سندرم دیسترس تنفسی
اگر نوزادی نارس به دنیا آمده، ممکن است ریه‌های او به مقدار کافی سورفکتانت تولید نکرده باشد. این امر می‌تواند باعث روی هم خوابیدن راه‌های هوایی تنفسی کوچک در ریه‌ها شده و تنفس را برای نوزاد تازه متولد شده دشوار کند. این وضعیت سندرم دیسترس تنفسی نامیده می‌شود. این بیماری در نوزادان تازه متولد شده، به ویژه آن‌هایی که شش هفته و یا زودتر به دنیا آمده‌اند شایع است. گاهی اوقات این مشکل فقط در نوزادان نارس ایجاد نمی‌شود. برای مثال زمانی که مادر به دیابت مبتلاست یا نوزاد با وزن کم به‌دنیا می‌آید ممکن است چنین مشکلی در نوزاد ایجاد شود.
دیسپلازی برونکوپولمونری
نوزادانی که بیش از ۱۰ هفته زودتر به دنیا می‌آیند در معرض بیشترین خطر دیسپلازی برونکوپولمونری هستند. این وضعیت ممکن است به دلیل درمانی که نوزاد ممکن است در صورت تکامل ناکافی ریه دریافت کند، رخ دهد. اگر نوزادی تا این حد زود به دنیا بیاید که ریه‌هایش به طور کامل تکامل نیابد، ممکن است نیاز به دریافت اکسیژن و تنفس کمکی از طریق یک دستگاه تنفس مصنوعی داشته باشد. این درمان نجات‌دهنده است. با این حال، می‌تواند ریه‌های شکننده نوزاد را زخمی کرده و نفس کشیدن را برای او سخت‌تر کند.
تاکی‌پنه گذرای نوزادی
این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که مایع اضافی در ریه‌های نوزاد باقی بماند. در این شرایط نوزاد تندتر از حالت عادی نفس می‌کشد. این حالت گذرا بوده و اغلب به خودی خود برطرف می‌شود. بنابراین معمولا نیاز به اقدام خاصی در این نوزادان نیست.
عوامل خطر اختلالات تنفسی در نوزادان چیست؟
اگر نوزادی قبل از اینکه ریه‌هایش فرصت کافی برای بلوغ پیدا کنند به دنیا بیاید، در معرض خطر بیشتر اختلالات تنفسی قرار می‌گیرد. هر چه نوزاد زودتر از زمان موعد به دنیا بیاید، خطر مشکلات تنفسی در او بیشتر می‌شود.
اختلالات تنفسی نوزادان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک می‌تواند بر اساس علائم و نشانه‌های قابل مشاهده، اختلال تنفسی نوزاد را تشخیص دهد. چندین بررسی و آزمایش تشخیصی نیز می‌تواند در این جهت کمک‌کننده باشد. این موارد عبارتند از:
- تهیه عکس با اشعه ایکس از ریه‌های نوزاد
- استفاده از دستگاه پالس‌اکسیمتری برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون نوزاد
- آزمایش گاز خون شریانی (ًarterial blood gas) برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون نوزاد و همچنین میزان اسیدی بودن خون او.
اختلالات تنفسی در نوزادان چگونه درمان می‌شود؟
برنامه درمانی هر نوزاد به شرایط خاص و شدت علائم تنفسی او بستگی دارد. پزشک ممکن است دارو، اکسیژن‌درمانی یا تهویه مکانیکی را تجویز کند.
داروها
داروهایی که ممکن است در اختلالات تنفسی در نوزادان مورد استفاده قرار گیرند شامل موارد زیر است:
- داروهای تنفسی مانند گشادکننده‌های برونش، ممکن است به باز کردن مجاری تنفسی نوزاد برای آسان‌تر کردن تنفس کمک کنند
- سورفکتانت مصنوعی می‌تواند از روی هم خوابیدن آلوئول‌های هوایی کوچک در ریه جلوگیری کند
- دیورتیک‌ها می‌توانند خروج مایع اضافی از ریه‌ها را تسهیل کنند
- کافئین یک درمان رایج برای آپنه (ایست تنفسی) مکرر در نوزادانی است که نارس به دنیا می‌آیند
اکسیژن درمانی
مشکلات تنفسی ممکن است مانع از دریافت اکسیژن کافی توسط ریه‌های نوزاد شود. در نتیجه ممکن است این نوزادان نیاز به اکسیژن درمانی داشته باشند.
تهویه مکانیکی
اگر نوزاد به دلیل مشکلات ریوی نتواند خودش نفس بکشد، احتمالا به دستگاهی به نام ونتیلاتور که تنفس مصنوعی ایجاد می‌کند، نیاز دارد. استفاده طولانی مدت از دستگاه تهویه مصنوعی ممکن است منجر به دیسپلازی برونکوپولمونری و عدم تکامل بافت ریه شود. بنابراین ترجیح بر این است که استفاده از دستگاه تهویه مصنوعی در اسرع وقت متوقف شود.
جراحی
اگر مشکلات تنفسی نوزاد به دلیل نقص‌های همراه تولد باشد، ممکن است برای رفع مشکل نیاز باشد جراحی انجام دهد. پزشکان همچنین ممکن است بعد از جراحی، مراقبت در منزل را توصیه کنند که احتمالا مستلزم تداوم تجویز اکسیژن و درمان تنفسی باشد. نوع جراحی و زمان انجام آن بستگی به نقصی دارد که نوزاد با آن متولد شده است.
پبش‌آگهی اختلالات تنفسی در نوزادان چیست؟
پبش‌آگهی اختلالات تنفسی در نوزادان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- سن حاملگی مادر
- نوع اختلال تنفسی
- شدت علائم
مهم است که در زمانی که نوزاد اختلال و دیسترس تنفسی را تجربه می‌کند، اکسیژن تکمیلی کافی به او رسانده شود. نرسیدن اکسیژن کافی به نوزاد می‌تواند منجر به آسیب دائمی در مغز نوزاد شود که این عارضه قابل جبران نخواهد بود.
چگونه می‌توان از اختلالات تنفسی در نوزادان پیشگیری کرد؟
همیشه نمی‌توان از ابتلای نوزاد به اختلالات تنفسی جلوگیری کرد. اجتناب از زایمان زودرس خطر ابتلا به مشکلات تنفسی را کاهش می‌دهد.
اگر باردار هستید، می‌توانید با رعایت نکات زیر برای بارداری سالم، خطر زایمان زودرس را کاهش دهید:
- با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که مراقبت‌های دوران بارداری را به خوبی دریافت کرده‌اید
- آزمایشات بارداری از جمله بررسی hc در سونوگرافی و سایر موارد لازم را به طور منظم انجام دهید تا از هرگونه خطر به زودی پیشگیری شود
- رژیم غذایی سالم داشته باشید
- از مصرف سیگار، مواد مخدر و مواد محرک خودداری کنید
- از مصرف الکل اجتناب کنید
جمع بندی
یکی از شایع‌ترین نگرانی‌ها طی بارداری و بعد از تولد، احتمال بروز اختلالات تنفسی در نوزادان است. اختلالات تنفسی در نوزادان اغلب به دنبال عدم تکامل ریه و تولد زودهنگام اتفاق می‌افتد. این اختلالات علل مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم تولید کافی سورفکتانت، نقایص تکاملی همراه تولد و آسیب به بافت ریوی به دنبال درمان‌هایی مانند تهویه مکانیکی و یا اکسیژن درمانی اشاره کرد. از مهمترین راه‌های پیشگیری از بروز این اختلالات، جلوگیری از تولد روزدرس است که البته همیشه ممکن نیست. پیش‌آگهی اختلالات تنفسی در نوزادان به مواردی از جمله سن بارداری، علت ایجاد اختلال و شدت علائم بستگی دارد. برای دریافت مشاوره آنلاین از پزشک متخصص از طریق دکترنکست نوبت بگیرید.
