متوکلوپرامید دارویی است متعلق به دسته داروهای ضد گیرنده دوپامین که عمدتاً برای درمان اختلالات گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ و گاستروپارزی استفاده میشود. این دارو با افزایش حرکت معده و روده عمل می‌کند که منجر به تخلیه سریع محتویات معده شده و علائمی مانند تهوع و استفراغ را کاهش می‌دهد.
در این مقاله از مجله سلامت دکترنکست به بررسی این داروی مهم از نظر عوارض، تداخلات دارویی و نکات مهم قبل از مصرف متوکلوپرامید می‌پردازیم.
اشکال دارویی و نام‌های تجاری متوکلوپرامید
این دارو که در خارج از ایران با نام تجاری Reglan شناخته میشود، در بازار دارویی ایران با اشکال زیر در دسترس است:
- قرص متوکلوپرامید 10 میلی‌گرم
- کپسول ژلاتینی 10 میلی‌گرم با نام تجاری پلازیژل
- قطره خوراکی 4mg/mL
- آمپول 10mg/2mL
موارد مصرف متوکلوپرامید
متوکلوپرامید یک درمان موثر برای طیف وسیعی از بیماری‌های دستگاه گوارش است. این دارو معمولاً برای کنترل حالت تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی، پرتودرمانی و روش‌های جراحی استفاده میشود. بیماران مبتلا به GERD و سایر اختلالات حرکتی دستگاه گوارش از توانایی این دارو برای بهبود تحرک دستگاه گوارش و کاهش علائمی مانند سوزش سر دل و بازگشت مواد به مری سود می‌برند.
علت تجویز و مقدار مصرف با نظر پزشک تعیین میشود اما به‌طور کلی این دارو ممکن است برای مشکلات زیر مصرف گردد:
- تهوع و استفراغ به هر دلیلی (ناشی از شیمی درمانی، بعد از جراحی و …)
- سوءهاضمه
- گاستروپارزی (در بیماران دیابتی و یا غیردیابتی)
- سکسکه
- میگرن حاد
- سردرد نوع تنشی
برخی افراد ممکن است به‌صورت خود درمانی در کنار درمان خانگی حالت تهوع و یا درمان اسهال مزمن با متوکلوپرامید اسهال یا اختلالات دیگر خود را درمان کنند که اصلاً توصیه نمی‌شود. حتما قبل از استفاده خودسرانه به پزشک مراجعه کنید تا بهترین درمان ممکن را دریافت کنید.
دوز و نحوه مصرف متوکلوپرامید
تجویز و تعیین دوز این دارو به وضعیت پزشکی، سن، وزن و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. متوکلوپرامید نحوه مصرف خاصی دارد. به طور معمول، دوز خوراکی برای بزرگسالان 10 میلی گرم است که چهار بار در روز، ۳۰ دقیقه قبل از غذا و قبل از خواب مصرف میشود. فرم‌های داخل وریدی (IV) یا عضلانی (IM) در مراکز مراقبت‌های بهداشتی برای بیمارانی که نمی‌توانند داروهای خوراکی را تحمل کنند، تجویز میشود. در نظر داشته باشید که این دارو را حتما تحت نظر پزشک مصرف کنید.
قطره متوکلوپرامید برای کودکان
متوکلوپرامید ممکن است برای کودکان نیز توسط پزشک تجویز شود، اما استفاده از این دارو در کودکان نیاز به دقت و توجه ویژه‌ای دارد. معمولاً قطره متوکلوپرامید برای کودکان خردسال مناسب‌تر است، اما در موارد خاص، پزشک ممکن است برای کودکان بزرگ‌تر مصرف قرص متوکلوپرامید را توصیه کند. بسیار مهم است که والدین دقیقاً طبق دستور پزشک عمل کنند و از هرگونه تغییر خودسرانه در دوز یا روش مصرف دارو خودداری کنند، زیرا کودکان حساسیت بیشتری به عوارض احتمالی داروها دارند. همواره پیش از استفاده، با پزشک یا داروساز مشورت کنید تا از ایمنی و تأثیرگذاری دارو مطمئن شوید.
مکانیسم عمل متوکلوپرامید
متوکلوپرامید اثرات خود را با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین اعمال می‌کند. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که عملکرد روده را مهار می‌کند و منجر به کند شدن تخلیه معده و افزایش احساس تهوع میشود. این دارو با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین، هماهنگی و انقباض معده و روده را افزایش داده و به غذا اجازه می‌دهد تا به طور موثرتری در سیستم گوارشی حرکت کند.
اقدامات احتیاطی و موارد منع مصرف متوکلوپرامید
در حالی که این دارو به خوبی توسط بیماران تحمل میشود، قبل از شروع آن باید اقدامات احتیاطی خاصی در نظر گرفته شود. بیماران با سابقه حساسیت به متوکلوپرامید باید از مصرف آن خودداری کنند. این دارو ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشد که منجر به عوارض جانبی یا کاهش اثربخشی شود. بسیار مهم است که پزشک خود را در مورد سایر داروها، مکمل‌های گیاهی یا داروهای بدون نسخه که همزمان مصرف میشود، مطلع کنید.
عوارض جانبی شایع متوکلوپرامید
متوکلوپرامید به طور کلی به خوبی تحمل میشود و اکثر افراد حداقل عوارض جانبی را تجربه می‌کنند. با این حال، برخی از عوارض جانبی رایج ممکن است در طول دوره درمان رخ دهد. این عوارض معمولاً خفیف و گذرا هستند و بدون مداخله پزشکی خود به خود برطرف می‌شوند، ذکر این نکته نیز ضروری است که همه افراد این عوارض جانبی را تجربه نمی‌کنند:
خواب آلودگی و خستگی
برخی از افراد ممکن است هنگام مصرف متوکلوپرامید دچار خواب آلودگی یا خستگی خفیف شوند. ضروری است تا زمانی که بدن، خود را با دارو سازگار کند، از فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند، مانند رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین اجتناب کنید.
بی قراری و آشفتگی
در برخی موارد، این دارو ممکن است باعث احساس بی‌قراری یا اختلالات خلق‌و‌خو شود. این عارضه جانبی معمولاً کوتاه مدت است و در افراد مستعد رخ می‌دهد. اگر بی‌قراری یا پرخاش دردسرساز شد، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. مصرف متوکلوپرامید و افسردگی نیز می‌توانند با هم مرتبط باشند. افسردگی از جمله اختلالات خلقی است که در مصرف طولانی مدت این دارو محتمل است.
حساسیت سینه
این دارو گاهی اوقات می‌تواند باعث حساسیت پستان یا افزایش تولید شیر در خانم‌های شیرده شود. اگر حساسیت پستان آزاردهنده است، در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
عوارض جانبی نادر اما جدی متوکلوپرامید
عوارض جانبی نادر اما بالقوه جدی در ارتباط با استفاده از این دارو وجود دارد. بسیار مهم است که از این عوارض جانبی آگاه و در صورت بروز فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر هنگام مصرف، بیماران باید سریعا به پزشک خود اطلاع دهند:
عوارض خارج هرمی
علائم اکستراپیرامیدال (EPS) یا خارج هرمی گروهی از اختلالات حرکتی است که می‌تواند در مصرف طولانی مدت یا دوز بالای متوکلوپرامید بروز کند. این علائم ناشی از اختلال در سیستم خارج هرمی، شبکه پیچیده‌ای از مسیرهای عصبی است که مسئول کنترل و هماهنگی حرکت است. علائم رایج شامل انقباضات مداوم عضلانی است که باعث ایجاد حالت‌های غیر طبیعی یا حرکات تکراری میشود. پارکینسونیسم، یعنی نشان دادن علائم مشابه بیماری پارکینسون، مانند لرزش، سفتی عضلات و کندی حرکت از جمله این عوارض هستند.
واکنش‌های آلرژیک
اگرچه نادر است، برخی از افراد ممکن است واکنش‌های آلرژیک به متوکلوپرامید را تجربه کنند. علائم واکنش آلرژیک ممکن است شامل کهیر، بثورات پوستی، خارش، تورم صورت، لب‌ها یا زبان و مشکل در تنفس باشد. هر نشانه‌ای از واکنش آلرژیک نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
اثرات قلبی عروقی
متوکلوپرامید به ندرت می‌تواند عوارض قلبی عروقی از جمله آریتمی (ضربان نامنظم قلب) و تغییر در فشار خون ایجاد کند. بیماران با سابقه بیماری قلبی عروقی یا کسانی که داروهای دیگری مصرف می‌کنند که بر عملکرد قلب تاثیر می‌گذارد ممکن است در معرض خطر بیشتری قرار بگیرند. هر گونه علائم غیر قابل توضیح مرتبط با قلب باید به پزشک گزارش شود.
فوق تخصصان گوارش و کبد در دکترنکست
متوکلوپرامید در دوران بارداری و شیردهی
این دارو به طور کلی برای استفاده در دوران بارداری زیر نظر پزشک ایمن در نظر گرفته میشود اما به یاد داشته باشید که نباید متوکلوپرامید در بارداری به‌صورت خود درمانی برای تهوع استفاده شود چرا که گزینه‌های بهتری نیز وجود دارند. در صورتی که از تهوع بارداری رنج می‌برید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا گزینه‌های درمانی و سوالاتی مثل این که دمیترون بهتره یا متوکلوپرامید بررسی شود. ایمنی متوکلوپرامید در دوران شیردهی به خوبی ثابت نشده است و مادران شیرده باید خطرات و فواید آن را با پزشک متخصص خود در میان بگذارند.
تداخلات دارویی متوکلوپرامید
متوکلوپرامید، مانند بسیاری از داروهای دیگر، می‌تواند با سایر داروها تداخل داشته باشد و به طور بالقوه منجر به تغییر در اثربخشی آن یا افزایش خطر عوارض جانبی شود. برخی از تداخلات دارویی رایج با این دارو عبارتند از:
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم عصبی مرکزی: ترکیب این دارو با این داروها مانند الکل، آرام‌بخش‌ها یا برخی داروهای ضد افسردگی، می‌تواند منجر به افزایش اثرات آرام بخشی و اختلال در عملکرد حرکتی شود.
- داروهای دارای خواص آنتی کولینرژیک: مصرف همزمان این دارو با داروهای آنتی کولینرژیک که اغلب برای درمان بیماری‌هایی مانند آسم، مثانه بیش فعال یا اختلالات گوارشی استفاده میشود، ممکن است منجر به افزایش خطر عوارض جانبی مانند خشکی دهان، یبوست و احتباس ادرار شود. از جمله این داروها می‌توان به پرومتازین، کلرفنیرامین، کلرپرومازین و … اشاره کرد.
- آنتاگونیست‌های دوپامین: از آنجایی که متوکلوپرامید یک آنتاگونیست دوپامین است، ترکیب آن با سایر داروهایی که این گیرنده را نیز مسدود می‌کنند، مانند داروهای ضد روان‌پریشی ( هالوپریدول، کوئتیاپین، کلوزاپین و …)، می‌تواند منجر به یک اثر افزایشی شود که به طور بالقوه باعث به بروز علائم خارج هرمی میشود.
- داروهای سروتونرژیک: گزارش‌هایی مبنی بر بروز سندرم سروتونین در هنگام استفاده همزمان این دارو با داروهای سروتونرژیک مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مثل سرترالین، سیتالوپرام و … و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) مثل ونلافاکسین وجود دارد. سندرم سروتونین یک وضعیت تهدید‌کننده زندگی است که با تغییرات وضعیت روانی و ناهنجاری‌های عصبی عضلانی شناخته میشود.
- دیگوکسین: متوکلوپرامید ممکن است جذب دیگوکسین را افزایش دهد، دارویی که برای درمان برخی اختلالات ریتم قلب استفاده میشود. برای جلوگیری از افزایش بیش از حد سطح دیگوکسین، مصرف همزمان باید به دقت کنترل شود.
برای جلوگیری از تداخلات دارویی، حتما پزشک خود را در مورد تمام داروها، مکمل‌ها و محصولات گیاهی که مصرف می‌کنید مطلع کنید. تنظیم دوز دارو یا استفاده از داروهای جایگزین ممکن است برای جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری باشد.
جمع بندی
متوکلوپرامید یک داروی ارزشمند است که برای مدیریت شرایط مختلف پزشکی استفاده میشود، اما استفاده از آن نیاز به بررسی و نظارت دقیق دارد. بیماران باید از عوارض جانبی بالقوه و تداخلات دارویی آن آگاه باشند و در صورتی که نگرانی خاصی دارند می‌توانند با فوق تخصص گوارش آنلاین مشورت داشته باشند.
منابع
