در مورد داروهای ADHD چقدر اطلاعات داریم؟ اختلال بیش‌فعالی چیست؟ ADHD یا اختلال کمبود توجه/بیش فعالی، یک اختلال عصبی است که با الگوهای مداوم بی‌توجهی، تکانش‌گری و بیش‌فعالی مشخص می‌شود که می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد روزانه تأثیر بگذارد. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است بیش از حد فعال باشند و با رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند. همچنین ممکن است تمرکز، پیروی از دستورالعمل‌ها و انجام وظایف برای آن‌ها مشکل باشد. هنگامی که علائم ADHD در دوران کودکی رخ می‌دهد، اغلب تا بزرگسالی ادامه می یابد. بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است در پیروی از دستورالعمل‌ها، به خاطر سپردن اطلاعات، تمرکز یا سازماندهی وظایف دچار مشکل شوند.
در حالی که علل دقیق همچنان پیچیده هستند، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی به بروز ADHD کمک می‌کند. درک ADHD مستلزم شناخت راه‌های گوناگونی است که در افراد، از کودکی تا بزرگسالی بروز می‌کند. داروهای مختلفی وجود دارند که در درمان بیش فعالی یا ADHD استفاده میشوند اما از بین داروهای ADHD کدام یک انتخاب مناسب‌تری است؟
انواع داروهای ADHD
درمان ADHD اغلب شامل یک رویکرد چند وجهی است و داروها نقش مهمی در مدیریت علائم دارند. شناخت انواع داروهای ADHD کلید تنظیم برنامه‌های درمانی مناسب برای افراد با نیازهای مختلف است. داروهای مختلفی در درمان adhd در بزرگسالان و کودکان استفاده می‌شود اما دو دسته اصلی از داروها وجود دارد: محرک و غیر محرک.
داروهای ADHD محرک
داروهای ADHD محرک با افزایش سطح برخی مواد شیمیایی (انتقالدهندههای عصبی) در مغز شما به نام دوپامین و نوراپی‌نفرین کار میکنند. این انتقالدهندههای عصبی نقش مهمی در توانایی شما برای توجه، تفکر و با انگیزه ماندن دارند. قبل از اینکه این داروها برای شما تجویز شوند، پزشک ممکن است برای جلوگیری از عوارض ناشی از آریتمی قلبی تشخیص داده نشده، انجام نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (EKG) توصیه کند. داروهای ADHD محرک پتانسیل سوء استفاده و وابستگی دارند و به همین دلیل مصرف آن‌ها کنترل‌شده و تحت نظارت دقیق پزشک صورت می‌گیرد.
دو شکل داروی محرک وجود دارد:
- با رهش فوری: این محرک‌ها معمولاً به‌صورت “در صورت نیاز” تجویز میشوند و می‌توانند تا چهار ساعت دوام بیاورند.
- با رهش طولانی: این داروها معمولاً هر روز یک بار هنگام صبح تجویز میشوند. برخی از این داروها بین شش تا هشت ساعت دوام دارند، در حالی که برخی دیگر تا 16 ساعت طول اثر دارند. داروهای ADHD با اثر طولانی‌تر ممکن است منجر به فراز و نشیب کمتری در طول روز شوند و نیاز به دوز اضافی در مدرسه یا در حین کار را کاهش دهند.
متیل فنیدیت:
متیل فنیدیت که با نام‌های تجاری مختلفی مانند ریتالین (Ritalin)، کنسرتا (Concerta) و ریتافن یافت می‌شود، یک محرک رایج است که سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین را در مغز افزایش می‌دهد و توجه و تمرکز را بهبود میبخشد.
داروی‌ها مبتنی بر آمفتامین:
داروهای مبتنی بر آمفتامین، مانند آدرال(Adderall)، دگزدرین(Dexedrine) و دگزامین، حاوی مشتقات آمفتامین هستند که سطوح انتقالدهندههای عصبی را مشابه متیل فنیدیت افزایش میدهند. این محرک‌ها در پرداختن به توجه و چالش‌های مربوط به تکانه موثر هستند. همچنین لیز دگزامفتامین که با نام تجاری ویاس (Vyas) مشهور است، یک پیش‌دارو است که در بدن به دکستروآمفتامین تبدیل می‌شود. این پیش دارو اثر ملایم‌تر و طولانی‌تری ارائه می‌دهد و آن را به انتخابی محبوب برای مدیریت پایدار علائم ADHD تبدیل می‌کند.
داروهای ADHD غیر محرک
داروهای ADHD غیر محرک داروهای تجویزی پزشک هستند، اما مانند محرک‌ها مواد کنترل شده نیستند و کمتر احتمال دارد که مورد سوء استفاده قرار بگیرند. این داروها با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز عمل میکنند. داروهای غیر محرک برای ADHD نسبت به داروهای محرک زمان بیشتری برای شروع اثر خود نیاز دارند. ممکن است تا زمانی که به مدت سه تا چهار هفته آن‌ها را به طور منظم مصرف نکنید، اثرات کامل این داروها را احساس نکنید. با این حال، این داروها می‌توانند به شما در بهبود توجه، تمرکز و رفتارهای تکانش‌گری کمک کنند.
پزشک ممکن است به دلایل مختلفی یک داروی غیرمحرک تجویز کند، از جمله:
- زمانی که محرک‌ها موثر نیستند.
- وقتی که عوارض جانبی غیرقابل تحملی از محرک‌ها بروز می‌کند.
- با هدف بهبود اثربخشی یک داروهای محرک.
در حال حاضر داروهای غیرمحرک زیادی برای درمان ADHD موجود نیست. این داروها عمدتاً مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین یا آگونیست‌های آلفا-2 آدرنرژیک هستند.
آتوموکستین (Strattera):
Strattera یا اتوموکستین که با نام تجاری استراموکس نیز مشهور است به عنوان یک داروی غیر محرک با افزایش سطح نوراپی‌نفرین عمل می‌کند. این دارو به ویژه برای کسانی که به داروهای محرک پاسخ نمی‌دهند یا سابقه سوء مصرف مواد دارند مفید است.
گوانفاسین و کلونیدین:
این داروهای ADHD غیر محرک اغلب برای رفع بیش فعالی و کنترل تکانه استفاده می‌شود. این داروها با تأثیر بر گیرندههای خاصی در مغز به نام آلفا-2 آدرنرژیک کار میکنند. در بازار دارویی ایران فقط داروی کلونیدین از این دسته دارویی موجود است.
هر نوع دارو مجموعه‌ای از مزایا و ملاحظات خاص خود را دارد و انتخاب اغلب به عواملی مانند علائم خاص، سابقه پزشکی و پاسخ به فرمولاسیون‌های مختلف بستگی دارد.
داروهای ضد افسردگی
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به طور خاص داروهای ضد افسردگی را برای درمان ADHD تایید نکرده است. با این حال، پزشکان گاهی این داروها را به تنهایی یا همراه با یک داروی محرک برای درمان ADHD تجویز میکنند. داروهای ضد افسردگی معمولاً در بیماران ADHD روی سطوح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز تاثیر می‌گذارند. رایج‌ترین دسته‌های دارویی مورد استفاده، مهارکننده‌های بازجذب نوراپی نفرین-دوپامین و ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای هستند.
داروهای ضد افسردگی که فقط روی سطوح سروتونین در مغز اثر دارند، به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، برای درمان علائم اصلی ADHD موثر نیستند. اما در صورت داشتن یک بیماری روانی مانند افسردگی یا اختلال اضطراب، می‌توانند در ترکیب با محرک‌ها مفید باشند. داروهای ضد افسردگی مورد تجویز در ADHD شامل بوپروپیون، دزیپرامین، ایمی‌پرامین و نورتریپتیلین هستند.
داروهای ADHD برای کودکان
وقتی صحبت از مدیریت ADHD در کودکان می‌شود، انتخاب مناسب و بهینه داروهای ADHD برای کودکان از بین داروهای ذکر شده، مستلزم یک رویکرد متفکرانه و فردی است.
درک نیازهای فردی
اولین قدم در انتخاب داروهای ADHD برای کودکان، درک کامل نیازهای خاص آن‌هاست. عواملی مانند نوع و شدت علائم ADHD، سایر اختلالات همراه و سن کودک، همگی نقش مهمی در تعیین مناسب‌ترین درمان دارند.
در نظر گرفتن داروهای محرک
داروهای محرک، از جمله فرمولاسیون‌های مبتنی بر متیل فنیدات و آمفتامین، اغلب خط اول درمان هستند. عواملی مانند پاسخ کودک به محرک‌ها، طول مدت اثرگذاری مورد نیاز دارو و هر گونه عوارض جانبی احتمالی روند انتخاب را هدایت می‌کند.
جایگزین‌های غیر محرک
برای کودکانی که ممکن است به خوبی به محرک‌ها پاسخ ندهند یا موارد منع مصرف داشته باشند، گزینه‌های غیر محرک مانند اتوموکستین (Strattera)، گوانفاسین و کلونیدین جایگزین‌های مناسبی هستند. درک مکانیسم‌ها، مزایای بالقوه و خطرات احتمالی به انتخاب آگاهانه کمک می‌کند.
یکی از جنبه‌های مهم فرآیند تصمیم‌گیری، مشاوره با پزشک متخصص است. متخصصان اطفال و روانپزشکان می‌توانند رویکردهای ارزشمندی را بر اساس سلامت کلی کودک، تداخلات احتمالی با داروهای موجود و الگوهای پاسخ فردی ارائه دهند. پس از شروع دارو، نظارت دقیق بر پاسخ کودک ضروری است. ارتباط منظم با پزشک معالج امکان تنظیم دوز یا تغییر به یک جایگزین را در صورت نیاز فراهم و از اثربخشی مداوم و حداقل عوارض جانبی اطمینان حاصل می‌کند. به علاوه، ترکیب مداخلات رفتاری اغلب بخشی از یک برنامه مدیریت جامع ADHD است.
داروهای ADHD و میزان اثربخشی
داروهای محرک
محرک های مبتنی بر متیل فنیدات:
متیل فنیدیت که با نام تجاری مشهور ریتالین شناخته می‌شود، به دلیل اثربخشی آن در افزایش توجه و کاهش بیش فعالی پرکاربرد است. اثربخشی این اغلب سریع است و با بهبودهای قابل توجه در یک بازه زمانی کوتاه همراه است.
محرک های مبتنی بر آمفتامین
داروهای مبتنی بر آمفتامین، که نمونه‌های آدرال، دکسدرین هستند، به طور مشابه اثربخشی سریع را نشان میدهند. توانایی این داروها در تنظیم سریع سطوح انتقالدهندههای عصبی به بهبود تمرکز و کنترل تکانه کمک می‌کند.
فرمولاسیون‌های با رهش پایدار
لیز دگزامفتامین (ویاس) که برای آزادسازی پایدار طراحی شده است، اثربخشی طولانی‌تری دارد. این ویژگی به ویژه برای حفظ تمرکز در طول روز مفید است که برای تعاملات علمی و اجتماعی بسیار مهم است.
داروهای غیر محرک
اتوموکستین (Strattera)
Strattera، به عنوان یک جایگزین غیر محرک، اثربخشی خود را در بهبود توجه و کنترل تکانه نشان می‌دهد. در حالی که شروع اثر این دارو ممکن است در مقایسه با محرک‌ها تدریجی و آهسته باشد، اما تأثیر آن اغلب در طول روز باقی می‌ماند.
گوانفاسین و کلونیدین
داروهای غیر محرک، مانند گوانفاسین و کلونیدین، اثربخشی خود را در مدیریت بیش فعالی و افزایش کنترل تکانه نشان میدهند. با توجه به شروع اثر تدریجی این داروها، ممکن است مشاهده نتایج مطلوب نیاز به صبر داشته باشد.
پاسخ‌های فردی
اثربخشی داروهای ADHD ذاتاً فردی است. عواملی مانند نوروبیولوژی منحصر به فرد کودک، سایر اختلالات همراه و تأثیرات ژنتیکی در پاسخ به دارو تاثیر می‌گذارند. نظارت منظم به پزشک معالج اجازه می‌دهد تا تغییرات لازم را برای اثربخشی بهینه انجام دهد.
ترکیب دارو با مداخلات رفتاری
مداخلات رفتاری شاید به عنوان درمان ADHD بزرگسالان بدون دارو شناخته شود اما اثربخشی اغلب زمانی افزایش می‌یابد که داروها با مداخلات رفتاری تکمیل شوند. مشاوره، آموزش روانی و استراتژی‌های توسعه مهارت با دارو اثرات هم‌افزایی دارد و رویکردی جامع و موثر برای مدیریت ADHD ایجاد می‌کند.
داروهای ADHD و مزایای آن ها
بهبود تمرکز و توجه
یکی از مزایای اصلی داروهای ADHD بهبود قابل توجه در تمرکز و توجه است. داروهای محرک، مانند گزینه‌های مبتنی بر متیل فنیدات و آمفتامین، به تنظیم انتقالدهندههای عصبی کمک میکنند و در نتیجه تمرکز را افزایش میدهند.
کاهش بیش فعالی
داروهای ADHD به طور قابل توجهی به کاهش بیش فعالی که یکی از علائم اصلی این اختلال است، کمک میکنند. چه از طریق داروهای محرک و چه غیر محرک، ظرفیت تنظیم تکانه‌ها منجر به رفتار کنترل شده‌تر و آرام تر می‌شود.
بهبود کنترل تکانه
رفتارهای تکانشی رفتارهایی هستند که بدون در نظر گرفتن نتایج، بدون تامل و به‌صورت لحظه‌ای انجام میشوند. یکی از مزایای کلیدی داروهای ADHD افزایش کنترل تکانه است. این داروها به افراد، به‌ویژه کودکان، کمک میکنند تا موقعیت‌هایی را که رفتار تکانشی ممکن است قبلاً چالش‌برانگیز بوده باشد، هدایت کنند و تصمیم‌گیری بهتری انجام دهند.
تاثیر مثبت بر عملکرد تحصیلی
مزایای استفاده از داروهای ADHD به حوزه تحصیلی گسترش می‌یابد و بسیاری از افراد عملکرد تحصیلی بهبود یافته‌ای را تجربه میکنند. افزایش تمرکز و مهارت‌های سازمانی به مشارکت بهتر در فعالیتهای یادگیری و انجام تکالیف کمک می‌کند.
بیشتر بدانید: انواع اختلال یادگیری و روش‌های درمان آن
عملکرد اجتماعی پیشرفته
داروهای ADHD نقش مهمی در تقویت عملکرد اجتماعی دارند. با کاهش علائمی که ممکن است مانع از تعاملات اجتماعی شود، افراد اغلب روابط بهبود یافته با همسالان و اعضای خانواده را تجربه میکنند.
تقویت اعتماد به نفس
از آنجایی که علائم به طور موثر مدیریت میشوند، افراد اغلب افزایش اعتماد به نفس را تجربه میکنند. توانایی موفقیت در فعالیتهای تحصیلی، اجتماعی و شخصی، درک مثبتی از خود در افراد ایجاد می‌کند.
بهبود عملکرد روزانه
داروهای ADHD به بهبود عملکرد روزانه کمک میکنند. وظایفی که ممکن است چالش برانگیز بوده باشند، مانند سازماندهی کردن، مدیریت زمان و انجام تکالیف و کارها، با کمک داروها قابل کنترل‌تر میشوند.
کاهش پریشانی عاطفی
با بهبود علائم اصلی ADHD، داروها اغلب منجر به کاهش پریشانی عاطفی میشوند. افراد ممکن است احساس کنترل بیشتری بر اعمال و احساسات خود داشته باشند که به رفاه کلی عاطفی کمک می‌کند.
عوارض جانبی داروهای ADHD
در حالی که داروهای ADHD مزایای قابل توجهی دارند، آگاهی از عوارض جانبی بالقوه‌ای که ممکن است ایجاد شود ضروری است. این بخش به عوارض جانبی مرتبط با داروهای ADHD می‌پردازیم:
عوارض جانبی رایج
بی خوابی
داروهای محرک، به ویژه، ممکن است با الگوهای خواب تداخل داشته باشند و منجر به مشکلاتی در به خواب رفتن یا استمرار خواب شوند.
تغییرات اشتها
برخی از افراد ممکن است کاهش اشتها را تجربه کنند که منجر به کاهش وزن می‌شود. نظارت بر مصرف مواد مغذی به ویژه در کودکان در حال رشد بسیار مهم است.
ناراحتی معده
مشکلات گوارشی، از جمله حالت تهوع یا ناراحتی معده، ممکن است در ابتدا رخ دهد، اما اغلب با ادامه مصرف از بین می‌رود.
اثرات قلبی عروقی
- افزایش ضربان قلب: داروهای محرک می‌توانند ضربان قلب را به طور موقت افزایش دهند. نظارت منظم توسط پزشک به اطمینان از ایمنی مصرف دارو کمک می‌کند.
- تغییرات فشار خون: نوسانات فشار خون ممکن است رخ دهد که نیاز به نظارت منظم دارد، به ویژه برای افرادی که از قبل مشکلات قلبی عروقی دارند.
اثرات عاطفی و رفتاری
- نوسانات خلقی: برخی از افراد ممکن است دچار نوسانات خلقی یا بی‌ثباتی عاطفی شوند.
- تحریک پذیری یا اضطراب: داروهای محرک ممکن است در برخی موارد به افزایش تحریک‌پذیری یا اضطراب کمک کنند. در این شرایط ممکن است تنظیم دوز یا داروهای جایگزین در نظر گرفته شود.
تیک یا لرزش
داروهای محرک ممکن است باعث تشدید یا تحریک تیک در افراد مستعد به این اختلال شوند. نظارت بر ظهور تیک‌ها، به ویژه در کسانی که سابقه اختلالات تیک دارند، مهم است.
عوارض جانبی نادر اما جدی
واکنش‌های آلرژیک
در حالی که نادر است، واکنش‌های آلرژیک به داروها ممکن است رخ دهد. علائم ممکن است شامل بثورات پوستی، خارش، تورم، سرگیجه شدید یا مشکل در تنفس باشد.
اثرات روانپزشکی
در برخی موارد، داروهای محرک ممکن است به ایجاد علائم روانپزشکی مانند توهم یا دوره‌های شیدایی کمک کنند. در صورت بروز چنین علائمی، مراقبت فوری پزشکی ضروری است.
تغییرات فردی
تشخیص اینکه افراد ممکن است به داروها واکنش متفاوتی نشان دهند بسیار مهم است. چیزی که برای یک نفر خوب عمل می‌کند ممکن است برای دیگری مفید نباشد. ارتباط منظم با پزشک معالج امکان تغییرات شخصی را فراهم می‌کند.
درک عوارض جانبی بالقوه بخشی جدایی‌ناپذیر از متعادل کردن مزایای داروهای ADHD است. ارتباط باز منظم با پزشک متخصص اثربخشی درمان را بهینه می‌کند و در عین حال اثرات نامطلوب را به حداقل می‌رساند.
بیشتر بدانید: اختلال سازگاری، اختلال واکنش بیش از حد
جمع‌بندی
شناخت بیماری ADHD با اذعان به ماهیت چند وجهی آن، از تأثیر آن بر تمرکز و توجه تا چالش‌هایی که در زندگی روزمره ایجاد می‌کند، حاصل می‌شود. داروهای ADHD مختلف، از جمله محرک‌هایی مانند متیل فنیدات و آمفتامین‌ها مثل ویاس، غیر محرک‌ها مانند اتوموکستین و گوانفاسین، فواید و ملاحظات منحصر به فرد خود را دارند. انتخاب بهترین داروی بیش فعالی نیازمند یک رویکرد شخصی، در نظر گرفتن نیازهای فردی، گزینه‌های محرک و غیرمحرک و همکاری با متخصصان مراقبت‌های بهداشتی است. اثربخشی داروهای ADHD غیرقابل انکار است و باعث افزایش تمرکز، کاهش بیش فعالی و بهبود کنترل تکانه میشوند و بر عملکرد تحصیلی و عملکرد اجتماعی تأثیر مثبت می‌گذارند.
منابع:
