پنجم دی ماه روز ملی ایمنی در برابر زلزله
روز پنجم دی ماه مصادف با واقعه زلزله بم در تقویم رسمی کشور روز ملی ایمنی در برابر زلزله نامگذاری شده است و در این مقاله دکترنکست به چگونگی ایمنی در برابر زلزله می‌پردازیم. زلزله بم با شدت ۶٫۶ ریشتر در ساعت ۵:۲۶ بامداد جمعه ۵ دی ۱۳۸۲، شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند که به موجب آن بیش از 40 هزار تن جان باختند.
این حادثه سومین زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ ایران به شمار می‌رود. در اثر این زمین‌لرزه ۱۰۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با بیش از ۲٬۵۰۰ سال قدمت بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین سازه‌ی گِلی جهان بود، به کلی ویران شد. شدت زلزله، عمق کم، ساعت وقوع، طولانی بودن مدت زمین‌لرزه و نزدیکی کانون زلزله به شهر خسارات فراوانی به بار آورد. علاوه بر علت‌های ذکر شده، ساختمان‌های شهر بم از استحکام کافی برخوردار نبودند و این خود سبب شد که بسیاری از کارشناسان دلیل افزایش تلفات این زمین‌لرزه را عامل انسانی بدانند.
شیوع بلایای طبیعی از جمله زلزله چقدر است؟
بین سال‌های 1998 تا 2017، بلایای ژئوفیزیکی و اقلیمی منجر به کشته شدن 1.3 میلیون نفر شد. این حوادث همچنین 4.4 میلیارد نفر مجروح، بی‌خانمان، آواره یا نیازمند به کمک‌های اضطراری به جای گذاشت. در حالی که اکثر تلفات ناشی از حوادث ژئوفیزیکی، عمدتا در اثر زلزله و سونامی بوده است، 91٪ از تمام بلایا ناشی از سیل، طوفان، خشک‌سالی، موج گرما و سایر رویدادهای شدید آب و هوایی می‌باشد.
بین سال‌های 1998 تا 2017، کشورهای آسیب‌دیده از فجایع نیز خسارت اقتصادی مستقیمی به ارزش 2908 میلیارد دلار را گزارش کردند. از میان این تعداد، بلایای مربوط به آب و هوا 2245 میلیارد دلار یا 77 درصد از کل را به خود اختصاص دادند. این مقدار در مقایسه با 68 درصد (895 میلیارد دلار) زیان (از 1313 میلیارد دلار خسارت کل) گزارش شده بین سال های 1978 و 1997 بیشتر است. بین این دو دوره 20 ساله، تلفات گزارش شده ناشی از رویدادهای شدید آب و هوایی 151 درصد افزایش یافته است.
از لحاظ مالی، طی 20 سال گذشته، ایالات متحده آمریکا بیشترین زیان (945 میلیارد دلار آمریکا) را به ثبت رساند. این موضوع را می‌توان منعکس‌کننده ارزش دارایی بالا و همچنین تکرر رویدادهای آب و هوایی تلقی کرد. چین، در مقایسه، تعداد فجایع بسیار بیشتری نسبت به ایالات متحده آمریکا (577 در مقابل 482) متحمل شد، اما مجموع خسارات کمتری (492 میلیارد دلار آمریکا) را پرداخت کرد. بین سال‌های 1998 تا 2017، زمین‌لرزه‌ها باعث مرگ 750000 نفر در سراسر جهان شدند که بیش از نیمی از کل مرگ‌ها مربوط به بلایای طبیعی است. بیش از 125 میلیون نفر در این دوره زمانی تحت تأثیر زلزله قرار گرفتند. به این معنی که در مرحله اضطراری فاجعه، مجروح، بی‌خانمان و آواره شدند.
چه عواملی قدرت تخریب زلزله را بیشتر می‌کنند؟
زمین‌لرزه یا زلزله لرزش و تکان خوردن زمین است. این پدیده به دلیل رها شدن انرژی تخلیه شده از سنگ‌ها در گسل‌های پوسته زمین در مدت زمان کوتاه اتفاق می‌افتد. ریشه واژه زلزله عربی است که به معنی لرزش است. در گذشته زمین‌لرزه را بومَهَن هم می‌نامیدند. این نام برگرفته از فارسی باستان بوم مثنه مرکب از بوم (زمین) و مثنه (حرکت) به معنی حرکت زمین است. زمین‌لرزه می‌تواند به طور ناگهانی و بدون هشدار رخ دهد. این پدیده می‌تواند منجر به لرزش زمین، روان شدن خاک، رانش زمین، شکاف، ریزش بهمن، آتش‌سوزی و سونامی شود. میزان تخریب و آسیب ناشی از زلزله به موارد زیر بستگی دارد:
- وسعت
- شدت
- مدت زمان
- زمین‌شناسی محلی
- زمانی از روز که رخ می‌دهد
- طراحی کارخانه و مصالح ساختمانی و صنعتی
- اقدامات صورت گرفته در مدیریت و کاهش ریسک
زلزله چه تاثیری بر سلامت و بهداشت دارد؟
تهدیدات بهداشتی ناشی از زلزله می‌تواند بر اساس بزرگی زمین‌لرزه، ماهیت محیط ساخته شده (مانند مسکن ضعیف یا محله‌های فقیرنشین شهری) و اثرات ثانویه زلزله مانند سونامی یا رانش زمین متفاوت باشد. زلزله می‌تواند اثرات فوری و بلندمدت بر سلامتی داشته باشد. اثرات فوری بر سلامتی عبارت‌اند از:
- مرگ و میر یا جراحات ناشی از فروریختن ساختمان
- مرگ و میر یا صدمات ناشی از اثرات ثانویه زلزله مانند غرق شدن در اثر سونامی یا سوختگی ناشی از آتش سوزی
اثرات میان‌مدت زلزله عبارتند از:
- عفونت زخم‌های درمان نشده
- افزایش عوارض مربوط به بارداری و زایمان به دلیل قطع شدن خدمات مامایی و نوزادی
- خطر بیماری‌های واگیر به ویژه در مناطق با جمعیت زیاد
- افزایش عوارض بیماری‌های مزمن به دلیل قطع درمان
- افزایش نیازهای روانی اجتماعی
- آلودگی محیطی توسط عوامل شیمیایی/رادیولوژیک به دلیل تخریب کارخانه‌ها
زلزله همچنین می‌تواند به امکانات بهداشتی و حمل و نقل آسیب برساند که این امر، ارائه خدمات و دسترسی به مراقبت را مختل می‌کند. کارکنان بهداشتی ممکن است نتوانند به مراکز درمانی که هنوز فعال هستند دسترسی پیدا کنند و امکان از بین رفتن تجهیزات پزشکی وجود دارد.
آماده‌سازی قبل از زلزله شامل چه مواردی می‌شود؟
- خانه را ایمن کنید: مطمئن شوید که خانه و اطراف آن را از نظر خطرات احتمالی بازرسی کرده و در صورت امکان آن‌ها را ایمن کرده‌اید. به یاد داشته باشید: هر چیزی می‌تواند در طول زلزله یا پس‌لرزه‌های آن حرکت کند، سقوط کند یا بشکند. به عنوان مثال برای اینکه وسایل از قفسه‌های باز نیفتند، یک نرده چوبی یا فلزی به هر قفسه وصل کنید.
- نقاط امن را بشناسید: در هنگام زلزله، اکثر مرگ و میرها و صدمات، ناشی از فروریختن مصالح ساختمانی و سقوط اشیاء سنگین مانند قفسه کتاب، کابینت و سیستم‌های گرمایشی است. نقاط امن در هر اتاق از خانه خود را شناسایی کنید. اگر از قبل در رختخواب هستید، ممکن است یک نقطه امن زیر یک میز محکم و دور از دیوارها باشد. اگر دسترسی به میز نداشتید، زیر چند پتو، با یک بالش روی سرتان پناه بگیرید.
حین وقوع زلزله چه کارهایی انجام دهیم؟
با برنامه‌ریزی و تمرین در صورت وقوع زلزله، شما و عزیزانتان می‌توانید یاد بگیرید که در هنگام شروع لرزش به طور صحیح و خودکار واکنش نشان دهید. تمام اعضای خانواده را به تمرین مانور زلزله ترغیب کنید، به خصوص اگر بچه دارید. شرکت در مانور زلزله به شما و عزیزانتان کمک می‌کند تا بفهمید در صورت عدم همراهی در هنگام زلزله چه کاری باید انجام دهید. مطمئن شوید که شما و فرزندانتان روش‌های اضطراری را در هنگام حادثه یاد گرفته‌اید. این به شما کمک می‌کند تا مکان، زمان و نحوه جمع شدن مجدد با اعضای خانواده خود را پس از زلزله هماهنگ کنید.
فوراً خود را روی دست‌ها و زانوها بیندازید. این موقعیت از شما در برابر افتادن محافظت می‌کند اما همچنان به شما امکان می‌دهد در صورت لزوم حرکت کنید. سر و گردن خود (و در صورت امکان تمام بدن خود را) زیر یک میز یا میز محکم بپوشانید. اگر در نزدیکی شما سرپناهی وجود ندارد، نزدیک دیوار داخلی یا کنار مبلمانی که روی شما نمی‌افتد، بنشینید و سر و گردن خود را با بازوها و دستان خود بپوشانید. سعی کنید از پنجره‌ها یا شیشه‌هایی که ممکن است شکسته شوند یا اشیایی که ممکن است روی شما بیفتند دور بمانید. به پناهگاه خود (یا به سر و گردن خود) بچسبید تا زمانی که زمین‌لرزه متوقف شود. در ادامه باید طرحی برای تخلیه کردن خانه داشته باشید که تمام اعضای خانواده از آن مطلع باشند. همچنین از جعبه کمک‌های اولیه‌ای که قبلا آماده کرده‌اید استفاده کنید.
