درمان با نوروفیدبک، به عنوان درمانی برای اختلال کمبود توجه-بیش فعالی (ADHD) در مطالعات گوناگونی مورد مطالعه قرار گرفته است. پیش تر در مقاله ای دیگر به بررسی نوروفیدبک تراپی، روشی نوین، پایدار و کم‌عارضه در درمان بیش‌فعالی و نقص توجه کودکان (ADHD) پرداخته ایم.
نوروفیدبک یک استراتژی با سطح شواهد علمی 5 (بالاترین سطح علمی و اثربخشی) برای ADHD در کودکان توسط آکادمی اطفال آمریکا در نظر گرفته می شود. (اطلاعات بیشتر در مقالۀ توضیحات تخصصی و علمی دربارۀ درمان با نوروفیدبک و چگونگی عملکرد آن و مقالۀ تاثیرگذاری درمان با نوروفیدبک در حوزۀ سلامت و بهداشت روان)
درمان با نوروفیدبک دارای صدها مطالعه ی علمی معتبر است که بسیاری از آنها بر روی درمان شرایط سلامت رفتاری، تایید کارایی و اثربخشی نوروفیدبک در بهبود سلامت رفتاری و آمادگی مغز تاکید دارند. به عنوان مثال، در 12 سال گذشته، حداقل چهار بررسی تحقیقاتی مهم توسط محققان برجسته در ایالات متحده نشان داده است که نوروفیدبک تراپی یک مداخله موثر برای ADHD است. در چندین مطالعه، اثرات درمان با نوروفیدبک پس از پایان درمان ادامه می‌یابد که نشان‌دهنده تغییرات مثبت و پیشرونده عصبی در مغز است. مهم‌تر از همه، یافته‌های پژوهشی همان نرخ‌های بهبودی ADHD را نشان می‌دهند که داروهای تجویزی از خود بروز می‌دهند. علاوه بر این، مطالعات مربوط به ADHD نشان می‌دهد که نتایج مثبت درمان پس از نوروفیدبک، طولانی‌تر از درمان‌های پس از دارو است و نمایانگر تغییرات مثبت و پیشرونده عصبی در مغز است. برعکس، داروهای ADHD معمولاً این نتیجه را ندارند. در عوض، زمانی که مصرف دارو به پایان می رسد، کاهش علائم نیز کاهش می یابد. علاوه بر این، افزایش دوز دارو ممکن است برای حفظ بهبودی مورد نیاز باشد.
یک مطالعه در سال 2019 نشان داد که نوروفیدبک می تواند به اندازه داروهای محرک در کاهش علائم ADHD موثر باشد. در کمتر از 35 جلسه، این درمان در کاهش علائم بارز ADHD، از جمله بی توجهی، تکانشگری، و بیش فعالی، نویدبخش است.
مطالعات اخیر نتایج امیدوارکننده‌ای را برای استفاده از نوروفیدبک در درمان ADHD نشان داده‌اند، اما بررسی تک به تک این مطالعات زمان زیادی می برد. بهترین راه استفاده از مقالات مروری و فراتحلیل است که تمامی مقالات کارازمایی بالینی قبلی را ببرسی کرده اند و نتیجه گیری کلی از شواهد قبلی منتشر شده را ارائه می دهند.
در ادامه به بررسی جدید ترین مقالات علمی منتشر شده در ژورنال های معتبر و علمی همچون Nature، Springer، Sage و British Medical Journal که تاثیرات نوروفیدبک در درمان کودکان مبتلا به ADHD را ارزیابی کرده اند، می پردازیم.
مروری بر جدید ترین مقالات علمی نوروفیدبک در ADHD
مقاله ای در سال 2019 به بررسی متاآنالیزهای موجود در مورد اثربخشی نوروفیدبک در کودکان مبتلا به ADHD پرداخته است. در این مقاله، هفت متاآنالیز قبلی بررسی شده و 17 مطالعه بالینی در یک متاآنالیز جدید گنجانده شد. مطالعات بالینی از اثربخشی نوروفیدبک در ADHD پشتیبانی می کنند و نوروفیدبک به طور قابل توجهی علائم بی توجهی را بهبود می بخشد. اگرچه نتایج اولیه نشان می دهد که داروهای محرک مثل متیل فنیدیت (ریتالین) موثرتر از نوروفیدبک هستند، اما کارازمایی های بالینی جدید که بین اندازه‌گیری علائم ADHD، یادگیری آزمودنی‌ها پس از نوروفیدبک و اقدامات نوروفیزیولوژیکی ارتباط برقرار می‌کنند، می‌توانند کیفیت نتیجه‌گیری را بهبود بخشند. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان What Do Meta-Analyses Have to Say About the Efficacy of Neurofeedback Applied to Children With ADHD? Review of Previous Meta-Analyses and a New Meta-Analysis بخوانید.
مقاله دیگری در سال 2020 به رتبه بندی شواهد علمی نوروفیدبک در اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) در کودکان و همچنین ارائه دستورالعمل های پیشنهادی پرداخته است. داروهای محرک و رفتار درمانی رایج ترین درمان های کاربردی و پذیرفته شده برای اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) هستند. در این مطالعه، اثربخشی مداخله بالینی غیردارویی نوروفیدبک با استفاده از پروتکل‌های استاندارد در این کودکان بررسی شده است. دو متاآنالیز اثربخشی قابل‌توجهی از پروتکل‌های استاندارد نوروفیدبک را برای علائم رتبه‌بندی شده والدین و معلم با اندازه اثر متوسط و اثرات پایدار حتی پس از 12 ماه از اتمام دوره درمان تأیید کردند. چهار مطالعه بالینی چند مرکزی برتری قابل توجهی را نسبت به گروه های کنترل نیمه فعال نشان دادند، با اندازه اثر متوسط تا بزرگ در پایان درمان یا پیگیری و نرخ بهبودی بالا. همچنین هیچیک از مطالعات، هیچ عارضه جانبی قابل توجهی گزارش نشده است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که پروتکل‌های نوروفیدبک استاندارد در درمان ADHD، یک درمان تثبیت شده با اندازه اثر متوسط تا بزرگ و نرخ بهبودی بالا و اثرات پایدار حتی با گذشت یک سال از اتمام درمان ارزیابی می‌شود. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Neurofeedback and Attention-Deficit/Hyperactivity-Disorder (ADHD) in Children: Rating the Evidence and Proposed Guidelines بخوانید.
در سال 2021، در یک مقاله مروری، نتایج 9 مقاله علمی منتشر شده در خصوص اثرات نوروفیدبک در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)بررسی شده است. در این مطالعه علمی، بر اساس 9 مطالعه ی بررسی شده اینطور نتیجه گیری شده است که نوروفیدبک باعث بهبود رفتار، کنترل بیشتر تکانشگری و افزایش توجه پایدار شده است. علاوه بر این، کنترل حرکتی، هماهنگی دو دستی را بهبود بخشید و با کاهش امواج تتا همراه بود. نوروفیدبک همراه با سایر مداخلات مانند دارو، فعالیت بدنی، آموزش رفتار درمانی، یا تمرین توجه با تعامل مغز و کامپیوتر، علائم اولیه ADHD را کاهش داد. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Effects of Neurofeedback in Children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review بخوانید.
در این مقاله اشاره شده است که به دلیل یادگیری از طریق بازی های ویدئویی، توجه به اشتباهات آنها و آموزش عملکردهای کنترل ناخودآگاه، علاوه بر مهار محرک های حواس پرتی، علائم را در کودکان مبتلا به ADHD بهبود بخشید. همچنین همانطور که سایر مطالعات اشاره می کنند، نروفیدبک به دلیل تأثیر مثبت و پایدار بر علائم، بهبود قابل توجهی در رفتار، توجه، IQ و زمان واکنش بر روی اقدامات روانسنجی مانند بیش فعالی و علائم تکانشگری داشته است.
علاوه بر این، یکی دیگر از مزایای یافت شده بهبود در کنترل حرکتی و هماهنگی دو دستی بود. ADHD در کودکان اغلب با کنترل ضعیف حرکتی، مشکلات هماهنگی، و مشکل در کنترل قدرت همراه است که بر عملکرد وظایف پیچیده و شتاب‌دار تأثیر می‌گذارد که منجر به نوشتن ضعیف و عملکرد تحصیلی ضعیف می‌شود. یکی از جنبه های امیدوارکننده نوروفیدبک، رابطه آن با یادگیری رویه ای است، بنابراین مزایای آن می تواند در طول زمان پس از درمان پایدارتر باشد.
بر اساس مقالات بررسی شده در این مطالعه، نوروفیدبک یک درمان جایگزین مناسب برای گروه‌های خاصی از کودکان مبتلا به ADHD است که به دارو پاسخ نمی‌دهند یا عوارض جانبی شدید دارند. همچنین استفاده ترکیبی از داروها و نوروفیدبک دوام اثرات مثبت را افزایش می دهد و حتی مطالعات دیگر تایید می کنند که درمان چندوجهی نوروفیدبک به همراه داروهای محرک در دوزهای پایین در بهبود علائمی مانند بی توجهی و بیش فعالی مثبت بوده است. همانطور که مطالعات دیگر اشاره می کنند، دوز دارو را می توان با تجویز هر دو درمان کاهش داد. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Additive effects of EEG neurofeedback on medications for ADHD: a systematic review and meta-analysis بخوانید.
در سال 2022، مطالعه علمی دیگری به ارزیابی نوروفیدبک در بیماران مبتلا به ADHD پرداخته است. در این مقاله مروری، که به بررسی 67 مطالعه کارازمایی بالینی منتظر شده پرداخته است، اینطور نتیجه گرفته است که نوروفیدبک با کاهش قابل توجه طولانی مدت علائم ADHD همراه بود و پیشرفت قابل ملاحظه ای در محیط‌های مدرسه، اجتماعی و خانواده گزارش شده است. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Results of Neurofeedback in Treatment of Children with ADHD: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials بخوانید.
هدف از این مطالعه بررسی اثربخشی نوروفیدبک به عنوان یک درمان برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD با استفاده از مرور سیستماتیک RCTهای انجام شده در 27 سال گذشته بود. در بررسی اولیه مقالات مشخص شد که تعداد مطالعات با کارازمایی بالینی در سالهای اخیر افزایش یافته است و در اغلب مقالات بررسی شده، نوروفیدبک تأثیرات مفیدی بر هوش، رفتار مخالف، پرخاشگری و عملکرد اجتماعی و مدرسه دارد.
شواهد در مورد نوروفیدبک و اثرات مفید آن با یافته های علمی سایر مقالات مطابقت دارد و نشان می دهد که نوروفیدبک به طور قابل توجهی علائم اولیه ADHD را بهبود می بخشد. در این مطالعه اثرات به ویژه در توجه و تکانشگری و به میزان کمتر در بیش فعالی مشاهده شد. همچنین آنها با بررسی این 67 مطالعه منتشر شده طی 27 سال اخیر به این نتیجه رسیدند که اثرات نوروفیدبک در دراز مدت، حفظ می شود. حفظ این اثرات ماندگار به عنوان مزیت اضافی نوروفیدبک نسبت به سایر انواع درمان‌ها مانند دارودرمانی که اثرات در درازمدت دوام نمی‌آورند، محسوب می شود.
در مطالعه دیگری که در سال 2022 منتشر شده است، اثرات افزایشی نوروفیدبک EEG بر داروهای ADHD طی یک بررسی سیستماتیک و متاآنالیز مورد تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق علمی، 5 کارازمایی بالینی شامل 305 بیمار مورد بررسی قرار گرفته اند. اگرچه نوروفیدبک به عنوان یک درمان موثر در برابر علائم ADHD گزارش شده است، مداخلات ترکیبی دارویی و غیردارویی ممکن است همچنان مزایای بیشتری برای بیماران مبتلا به ADHD فراهم کند. این متاآنالیز برای اولین بار یک اثر افزایشی را هنگامی که نوروفیدبک همراه با داروها مصرف می شود در بهبود علائم بی توجهی برای بیماران مبتلا به ADHD نشان داده است. تجزیه و تحلیل با تمرکز بر اثرات درمانی پایدار، روند بهبود بهتر را در بهبود بی توجهی شش ماه پس از مداخله نوروفیدبک نشان داده است.
مطابق با نتایج متاآنالیزهای قبلی، یافته‌های این مطالعه نیز اثربخشی برتر درمان ترکیبی با نوروفیدبک را برای علائم بی‌توجهی در مقایسه با درمان بیش‌فعالی/تکانشگری نشان داد. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Additive effects of EEG neurofeedback on medications for ADHD: a systematic review and meta-analysis بخوانید.
اثرات مفید نوروفیدبک در بهبود ADHD به طور فزاینده ای گزارش شده است. مقاله دیگری یا عنوان تأثیر آموزش نوروفیدبک مبتنی بر تتا/بتا بر توجه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی در سال 2022 منتشر شده است. در این مطالعه مرور نظام مند و فراتحلیل، 17 مطالعه کارازمایی بالینی شامل 1211 بیمار، مورد تحلیل قرار گرفته است. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان The Effects of Theta/Beta-based Neurofeedback Training on Attention in Children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder: A Systematic Review and Meta-analysis بخوانید.
این بررسی سیستماتیک و متاآنالیز نشان داد که نوروفیدبک با تمرکز بر امواج تتا/بتا فواید کوتاه مدت و بلندمدت برای مشکلات توجه در کودکان مبتلا به ADHD دارد. نتایج همچنین نشان می‌دهد که میزان تأثیرات و تغییرات ایجاد شده متوسط تا بزرگ ارزیابی می شود و با آنچه در سایر مطالعات متاآنالیز بر روی کودکان گزارش شده است، قابل مقایسه است.
مطالعه ی جدید دیگری در سال 2022، اثربخشی نوروفیدبک را برای بهبود عملکرد توجه کودکان ADHD از طریق متاآنالیز کارآزمایی های تصادفی کنترل شده مورد ارزیابی قرار داده است و اینطور نتیجه گرفته است که نوروفیدبک، توجه پایدار را در ADHD بهبود می بخشد. در این مطالعه مرور نظام مند و فراتحلیل، 14 مطالعه کارازمایی بالینی، مورد تحلیل قرار گرفته است.
تا قبل از این مطالعه، هفت متاآنالیز که در سال های قبل از 2022 منتشر شده بود در مورد اثربخشی نوروفیدبک در بیماران مبتلا به ADHD، نتایج درمان را برای بهبود بی توجهی مؤثر ارزیابی کرده اند. تجزیه و تحلیل این مطالعه، تأثیر مثبت قابل‌توجهی را بر توجه پایدار نشان داده است. همچنین نشان داده است که پروتکل‌های تقویت موج بتا نسبت به پروتکل‌های SCP مؤثرتر بودند. شواهد نشان داده اند که فعالیت های بتا سرکوب شده با علائم بی توجهی و بیش فعالی ارتباط دارد، در حالی که افزایش فعالیت های تتا با رفتارهای تکانشی مرتبط است
در مطالعه حاضر، نشان داده شد که شرکت‌کنندگانی که حداقل سه جلسه در هفته تمرین NF داشتند، نسبت به افرادی که شدت درمان کمتری داشتند، به بهبود قابل توجهی در توجه پایدار دست یافتند. این فاصله یک روزه بین جلسات با افزایش قابل‌توجهی در اثربخشی سیناپسی با توجه به مفهوم نوروپلاستیسیته همراه است. به طور کلی، نتایج این مطالعه، استفاده از نوروفیدبک را برای بهبود عملکرد توجه از طریق تعدیل عملکرد عصبی شناختی پایه در بیماران مبتلا به ADHD پشتیبانی میکند. در اینجا می توانید اصل مقاله را با عنوان Surface electroencephalographic neurofeedback improves sustained attention in ADHD: a meta-analysis of randomized controlled trials بخوانید.
از آنجا که نوروفیدبک یک تکنولوژی درمانی جدید است که توجه ویژه به آن از سال های 2015 به بعد بیشتر شده و مطالعات فزاینده ای در حمایت از اثربخشی آن در اختلالات اعصاب و روان منتشر شده است، لذا بررسی شواهد علمی به روز و جدید در ارزیابی درست آن اهمیت دارد. در این مقاله با بررسی مطالعات علمی مروری منتظر شده از سال 2019 تا به امروز، می توان گفت به نوعی نتایج تمامی مقالات منتشر شده درباره اثربخشی نوروفیدبک در درمان ADHD در کودکان (بیش از 100 مطالعه کارازمایی بالینی)، منعکس شده است.
در انتها با بررسی این مقالات می توان اینطور نتیجه گرفت که نوروفیدبک در درمان ADHD، علاوه بر اینکه اثربخشی قابل توجهی دارد، اثرات آن ماندگار و طولانی است و همچنین هیچگونه عارضه جانبی مهمی برای آن گزارش نشده است. بر اساس مقالات بررسی شده در این مطالعه، نوروفیدبک یک درمان جایگزین مناسب برای گروه‌های خاصی از کودکان مبتلا به ADHD است که به دارو پاسخ نمی‌دهند یا عوارض جانبی شدید دارند. همچنین استفاده ترکیبی از داروها و نوروفیدبک میزان اثربخشی و همچنین دوام اثرات مثبت را افزایش می دهد. همچنین مطالعات دیگر تایید می کنند که درمان چندوجهی نوروفیدبک به همراه داروهای محرک در دوزهای پایین در بهبود علائمی مانند بی توجهی و بیش فعالی مثبت بوده است و در نهایت دوز دارو را می توان با اضافه شدن نوروفیدبک، کاهش داد.
در نهایت از آنجا که نوروفیدبک درمانی نوین با اثربخشی بالا و بدون عوارض جانبی است، و توسط گایدلاین های مختلفی در دنیا مورد تایید قرار گرفته است، می تواند تاثیر زیادی در بهبود علائم ADHD با اثرات درمانی مناسب و همچنین پایدار شته باشد.
