بیماری مزمن کلیوی و سیر پیشرفت آن
بیماری مزمن کلیوی (CKD) یکی از اختلالاتی است که مرگ‌و‌میر بالا و کیفیت پایین زندگی از آن گزارش شده است. یکی از راه‌ها برای جلوگیری از پیشرفت CKD به سمت نارسایی کلیه، اصلاح سبک زندگی است. در صورت نارسا شدن کلیه‌ها، دیالیز یا پیوند کلیه تنها راه درمان بوده که بسیار برای بیماران و جامعه پرهزینه است. به دلیل نقش منحصر به فرد کلیه در متابولیسم مواد مغذی، بیماران مبتلا به CKD پیشرفته قادر به حفظ هموستاز مواد مغذی کافی نیستند. اختلالات متابولیکی مانند اضافه بار سدیم و افزایش حجم، هیپرکالمی، هیپرفسفاتمی، اسیدوز متابولیک، اختلال در تنظیمات هورمونی و التهاب در این بیماران ایجاد می‌شوند. بر این اساس، مداخلات تغذیه‌ای باید یک استراتژی اساسی در درمان بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی باشد.
نیازهای غذایی در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی
دریافت کالری به میزان 25-35 کیلو کالری/کیلوگرم در روز برای مقابله با مصرف انرژی اضافی به دنبال التهاب و بیماری‌های همراه و همچنین برای حفظ تعادل الکترولیتی توصیه می‌شود. با این حال، این توصیه باید با توجه به مشخصات بیمار از جمله سن، وزن بدن بدون چربی، فعالیت بدنی و علت زمینه‌ای بیماری کلیوی فرد اصلاح شود. مصرف پروتئین توصیه شده برای بیماران پایدار با دیالیز، 0.55-0.60 گرم بر کیلوگرم در روز است که در صورت مصرف مکمل می‌تواند به 0.28-0.43 گرم بر کیلوگرم در روز کاهش یابد. در مورد بیماران دیابتی، دستورالعمل‌ها مصرف پروتئین بالاتر را تا 0.6-0.8 گرم بر کیلوگرم در روز برای کنترل قند خون پیشنهاد می‌کنند. دوره‌های کاتابولیک ممکن است به افزایش مصرف انرژی و پروتئین، مستقل از مرحله CKD نیاز داشته باشند. در مورد منبع پروتئین، توافق نظری وجود ندارد که آیا تأثیری بر خطر پیشرفت CKD دارد یا خیر.
دریافت پروتئین کافی برای کند کردن پیشرفت بیماری مزمن کلیوی
بیوسنتز و تجزیه پروتئین‌ها
هضم پروتئین شامل فرآیند تجزیه پروتئین‌ها به آمینو‌اسیدهای (AAs) تشکیل دهنده آن‌ها می‌باشد. AAs یا جهت تامین انرژی و یا جهت ساخت سایر پروتئین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخلاف کربوهیدرات و چربی، اگر پروتئین بیش از حد مصرف شود، بدن ظرفیت ذخیره‌سازی آن را ندارد. در نتیجه، پرونئین اضافی به عنوان چربی ذخیره می‌شود. طی این تبدیل مواد، نیتروژن تولید می‌شود و مازاد نیتروژن باید حذف شود. این امر به ویژه در مورد بیماران CKD، با تجمع مواد زائد نیتروژن‌دار و یون‌ها و ایجاد سندرم اورمیک همراه است. با این حال، انسان نمی‌تواند تمام AAها (به اصطلاح AAهای ضروری) را که باید در رژیم غذایی تامین شود، در بدن خود بسازد. کمبود حتی یک AA منجر به اختلال در بدن می‌شود. در این حالت، پروتئین بیش از میزان سنتز شده تجزیه می‌شود و نیتروژن بیشتری دفع می‌گردد. بنابرین تعادل در مصرف پروتئین در این بیماران بسیار حائز اهمیت است.
اثرات آمینواسیدها و پروتئین‌ها بر همودینامیک کلیه در بیماری مزمن کلیوی
مصرف بیش از حد AA باعث گشاد شدن شریان “آوران”، افزایش فشار داخل گلومرولی و در نتیجه “هیپرفیلتراسیون گلومرولی” و افزایش جریان پلاسمای کلیوی می‌شود. هایپرفیلتراسیون گلومرولی ممکن است پیشرفت CKD را تسریع کند. برعکس، مصرف کمتر پروتئین منجر به انقباض بیشتر شریان آوران و در نتیجه کاهش GFR می‌شود. علاوه بر این، محدودیت پروتئین ممکن است با تغییر در بیان سیتوکین و سنتز ماتریکس در برابر پیشرفت بیماری مزمن کلیوی، کمک‌کننده باشد.
سازگاری متابولیک با کاهش مصرف پروتئین
در غیاب بیماری بینابینی کلیه، نیازهای پروتئینی برای بیماران مبتلا به CKD تفاوت اساسی با افراد سالم ندارد. در بزرگسالان سالم، حداقل پروتئین دریافتی رژیم غذایی برای جلوگیری از تعادل منفی نیتروژن تقریباً 0.6 گرم بر کیلوگرم در روز است. مانند افراد سالم، بیماران CKD، می‌توانند استفاده از AA و تعادل نیتروژن را با فعال کردن پاسخ‌های انطباقی مناسب بهبود بخشند. این پاسخ‌ها شامل پاسخ آنابولیک طبیعی به محدودیت پروتئین رژیم غذایی (سرکوب اکسیداسیون آمیونو‌اسیدها) و تغذیه (تحریک سنتز پروتئین و مهار تخریب پروتئین) و بازیافت AAهای حاصل از تجزیه پروتئین می‌باشد. توجه به این نکته ضروری است که این رژیم‌ها برای استفاده مؤثر از پروتئین دریافتی نیاز به دریافت کالری کافی دارند.
چالش‌ها و خطرات رژیم غذایی با محدودیت پروتئین
پایبندی بیماران به این رژیم‌های غذایی کم است و آگاهی و رضایتی که بیماران از رعایت رژیم غذایی به دست می‌آورند، عامل اصلی پایبندی به آن است. حتی اگر بیماران در مورد مزایا به خوبی آگاه باشند، ممکن است برای برخی از آن‌ها سخت باشد که سبک زندگی خود را با رژیم غذایی تطبیق دهند. بر این اساس، آموزش بیماران در مورد نقش رژیم درمانی با محدودیت پروتئین برای درمان بیماری مزمن کلیوی از اهمیت بالایی برخوردار است.
آیا منبع پروتئینی در بیماری مزمن کلیوی اهمیت دارد؟
شواهد کافی برای توصیه یک نوع پروتئین خاص (گیاهی در مقابل حیوانی) از نظر اثرات بر پیشرفت بیماری مزمن کلیوی یا وضعیت تغذیه وجود ندارد. با این حال، طبق مطالعات، پروتئین‌های گیاهی ممکن است اثرات محافظتی بیشتری نسبت به پروتئین‌های حیوانی داشته باشند. یک رژیم غذایی غنی از پروتئین گیاهی ممکن است پیشرفت بیماری مزمن کلیوی، پروتئینوری، سطح سموم اورمیک، دریافت فسفر و تولید درون‌زای اسید را کاهش دهد. علاوه بر این، چنین رژیم غذایی به طور بالقوه می‌تواند بقا را بهبود بخشد.
محدودیت نمک در رژیم غذایی
دریافت سدیم رژیم غذایی یک عامل قابل تغییر است که می‌تواند بر خطر پیشرفت بیماری مزمن کلیوی و همچنین بر بیماری قلبی-عروقی در بیماران CKD تأثیر بگذارد. مطالعات اخیر اثر مصرف سدیم را بر اضافه بار مایعات و فشار خون بالا نشان داده‌اند. علاوه بر این، مصرف زیاد سدیم می‌تواند اثرات سمی مستقیمی بر عروق خونی داشته باشد. مصرف نمک زیاد یک عامل خطر ثابت برای فشار خون بالا در بیماران پیوندی است و می‌تواند منجر به کاهش بقای پیوند شود.
کاهش مصرف فسفر
ارتباطی قوی بین هیپرفسفاتمی و پیامدهای نامطلوب قلبی-عروقی و پیشرفت بیماری مزمن کلیوی در جمعیت مبتلایان و همچنین در بیماران پیوندی وجود دارد. معقول به نظر می‌رسد که تنظیم مصرف فسفر در رژیم غذایی برای حفظ سطح فسفات سرم در محدوده طبیعی توصیه شود.
مصرف فیبر و پروبیوتیک‌ها
شواهدی از اثرات دریافت فیبر بر تولید سموم اورمیک در حال ظهور است. بر اساس یک مطالعه، مکمل پروبیوتیک ممکن است سطح سولفات p-cresol را کاهش داده و سطح IL-6 را افزایش دهد و در نتیجه از سد اپیتلیال روده بیماران مبتلا به CKD محافظت کند. با این حال، مشخص نیست که آیا افزایش مصرف فیبر برای عادی‌سازی میکروفلور روده می‌تواند پیشرفت CKD را به تاخیر بیندازد یا خیر.
الگوهای غذایی و پیشرفت بیماری مزمن کلیوی
پیروی از الگوهای رژیم غذایی سالم مانند رژیم مدیترانه‌ای با بهبود عملکرد کلیه و اثرات مطلوب بر عوارض قلبی-عروقی مرتبط است. رژیم‌های غذایی گیاهی همچنین می‌توانند اسیدوز متابولیک را در بیماران مبتلا به CKD کاهش دهند و به طور بالقوه پیشرفت بیماری مزمن کلیوی را کندتر کنند. برعکس، یک رژیم غذایی غربی (غنی از چربی اشباع شده، گوشت قرمز و فرآوری‌شده و شیرینی‌ها) با افزایش خطر پیشرفت بیماری مزمن کلیوی و آلبومینوری همراه است.
نظارت دقیق برای رعایت توصیه‌های غذایی و ارزیابی مکرر وضعیت تغذیه در مدیریت بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی مهم است. چرا که می‌تواند بر پیش‌آگهی بیماری از جمله پیشرفت CKD، کیفیت زندگی، عوارض و مرگ‌و‌میر تأثیر بگذارد.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
