علائم و درمان کیست تخمدان

کیست‌های تخمدانی کیسه‌هایی هستند معمولاً پر از مایع، که در داخل تخمدان یا روی سطح آن قرار دارند. زنان دو تخمدان دارند. این دو تخمدان در دو طرف رحم قرار گرفته‌اند. هر تخمدان به اندازه و به شکل یک بادام است. تخمک‌ها در تخمدان‌ رشد کرده و بالغ می‌شوند. تخمک‌ها در دوره‌های ماهانه در سنین باروری آزاد می‌‌شوند. کیست تخمدان چپ و یا راست ممکن است در تخمدان چپ یا راست ایجاد شوند. در این مطلب دکترنکست درباره علائم کیست تخمدان و راهکارهای درمانی آن توضیح می‌دهد.

کیست تخمدان که ممکن است به اشتباه به آن «کیست رحم» نیز گفته شود، شایع است. در بیشتر مواقع، فرد درد خفیفی دارد یا اصلاً احساس درد نمی‌کند و کیست بی‌ضرر است. اکثر کیست‌ها بدون درمان در عرض چند ماه از بین می‌روند. اما گاهی اوقات کیست تخمدان می‌تواند پیچ‌خورده یا پاره شود. این وضعیت ممکن است علائم جدی ایجاد کند. برای محافظت از سلامتی خود، معاینات منظم لگن را انجام دهید و علائم نشان‌دهنده وضعیت جدی را بشناسید.

علائم کیست تخمدان

اکثر کیست‌های تخمدان هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و خودبه‌خود از بین می‌روند. اما علائم کیست تخمدان بزرگ می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

– درد لگن

این درد ممکن است متناوب باشد. همچنین ممکن است درد مبهم بوده یا درد شدیدی در ناحیه زیر شکم به سمت یک طرف احساس شود.

– درد در دفع مدفوع

– پری، فشار یا سنگینی در شکم

کیست تخمدانی خصوصا اگر بزرگ باشد، ممکن است به احساس پری و سنگینی منجر شود.

– خونریزی

اگر کیست تخمدان باعث خونریزی شود، به آن کیست هموراژیک گفته می‌شود. موارد خونریزی گاهی ممکن است بسیار شدید باشد و حتما نیاز به مداخله پزشکی دارد.

– نفخ

در صورت داشتن موارد زیر فوراً کمک پزشکی دریافت کنید:

• درد ناگهانی و شدید شکم یا لگن

• درد همراه با تب، تهوع و استفراغ

• علائم شوک (شامل پوست سرد، تنفس سریع و پی در پی و سبکی سر یا ضعف)

• افزایش وزن

اگر کیست به اندازه کافی بزرگ شود، ممکن است احساس یا فشار یا حتی درد ایجاد کند. سایر علائم احتمالی کیست های بزرگ شامل احساس نفخ، افزایش وزن غیرمنتظره، درد در یک طرف پایین شکم و پریودهای دردناک است.

علل ایجاد کیست تخمدان

اکثر موارد کیست تخمدان در راستای چرخه قاعدگی ایجاد می‌شوند. به این کیست‌ها، کیست‌های عملکردی می‌گویند. انواع دیگر کیست‌ها کمتر رایج هستند.

کیست‌های عملکردی

داخل تخمدان‌ها، هر ماه کیست‌های کوچکی به نام فولیکول رشد می‌کنند. فولیکول‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند و در هنگام تخمک‌گذاری، تخمک آزاد می‌شود. یک فولیکول ماهانه که به رشد خود ادامه می‌دهد به عنوان کیست عملکردی شناخته می‌شود. کیست‌های عملکردی معمولا بی‌ضرر هستند. آن‌ها به ندرت باعث درد می‌شوند و اغلب در طی ۲ تا ۳ سیکل قاعدگی خودبه‌خود ناپدید می‌شوند. دو نوع کیست تخمدان عملکردی وجود دارد:

کیست فولیکولار

در نیمه چرخه قاعدگی، یک تخمک از فولیکول خود رها می‌شود و به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند. کیست فولیکولی زمانی شکل می‌گیرد که فولیکول پاره نشود، تخم خود را آزاد نکند و به رشد خود ادامه دهد.

کیست جسم زرد

پس از اینکه فولیکول تخمک خود را آزاد کرد، کوچک می‌شود و شروع به تولید استروژن و پروژسترون می‌کند. این هورمون‌‌ها برای لقاح لازم هستند. اکنون بقایای فولیکول، جسم زرد نامیده می‌شود. گاهی اوقات، دهانه‌ای که تخمک از آن خارج شده مسدود می‌شود، مایع در داخل جسم زرد تجمع یافته و کیست شکل می‌گیرد.

سایر کیست‌ها

انواع دیگری از کیست‌ها وجود دارند که مربوط به چرخه‌های قاعدگی نیستند. این کیست‌ها عبارتند از:

کیست درموئید

این کیست که تراتوم نیز نامیده می‌شود، از سلول‌های تولید‌مثلی تشکیل شده که در تخمدان تخمک می‌سازند. کیست می‌تواند شامل بافت‌هایی مانند مو، پوست یا دندان باشد. این نوع کیست به ندرت سرطانی می‌شود.

سیستادنوما

این نوع کیست از سلول‌های سطح تخمدان ایجاد می‌شود. سیستادنوما ممکن است با مواد آبکی یا مخاطی پر شده و بسیار بزرگ شود.

اندومتریوما

آندومتریوز وضعیتی است که باعث می‌شود سلول‌های مشابه سلول‌هایی که در داخل رحم قرار دارند در خارج از رحم رشد کنند. برخی از این سلول‌ها می‌توانند به تخمدان بچسبند و کیست تشکیل دهند. کیست‌های درموئید و سیستادنوما می‌توانند بزرگ شوند و تخمدان را از موقعیت خارج کنند. این امر احتمال پیچ خوردگی دردناک تخمدان را افزایش می‌دهد که به آن تورشن تخمدان می‌گویند. پیچ خوردگی تخمدان ممکن است باعث کاهش یا توقف جریان خون به تخمدان شود.

عوامل خطر کیست تخمدان

خطر ابتلا به کیست تخمدان در موارد زیر بیشتر است:

• مشکلات هورمونی، از جمله مصرف داروی باروری که باعث تخمک‌گذاری می‌شود.
• بارداری: گاهی اوقات فولیکولی که هنگام تخمک‌گذاری تشکیل می‌شود در طول بارداری روی تخمدان باقی می‌ماند.
• عفونت شدید لگن: اگر عفونت به تخمدان‌ها سرایت کند، باعث ایجاد کیست می‌شود.
• کیست تخمدان قبلی: اگر یک کیست تخمدان داشته‌اید، احتمال اینکه در آینده مجددا به آن دچار شوید، بیشتر است.

عوارض کیست تخمدان

به دنبال بروز کیست تخمدان اغلب عارضه‌ای به صورت مستقیم به وجود نمی‌آید. اما ممکن است عوارضی به طور غیرمستقیم بروز پیدا کنند از جمله:

تورشن تخمدان

کیست‌هایی که بزرگ می‌شوند می‌توانند باعث حرکت تخمدان شوند. این امر احتمال پیچ‌خوردگی دردناک تخمدان (تورشن تخمدان) را افزایش می‌دهد. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است درد ناگهانی و شدید لگن و حالت تهوع و استفراغ در فرد ایجاد شود. پیچ خوردگی تخمدان همچنین می‌تواند جریان خون به تخمدان را کاهش داده یا متوقف کند. بنابراین به جراحی اورژانسی نیاز دارد.

پارگی کیست

کیستی که پاره می‌شود می‌تواند باعث درد شدید و خونریزی در داخل لگن شود. کیست تخمدانی که خونریزی کرده، کیست تخمدانی هموراژیک نام دارد. هر چه کیست بزرگتر باشد، خطر پارگی بیشتر است. فعالیت شدیدی که بر لگن تأثیر می‌گذارد، مانند رابطه جنسی واژینال، خطر پارگی کیست تخمدان را افزایش می‌دهد. همچنین کیست تخمدان و بارداری نیز نیاز به توجه دارد چرا که بارداری احتمال تورشن تخمدان یا پارگی کیست را افزایش می‌دهد.

آیا می‌توان از کیست تخمدان جلوگیری کرد؟

هیچ راهی برای پیشگیری از ایجاد کیست تخمدان وجود ندارد. اما، معاینات منظم لگن کمک می‌کند تغییرات در تخمدان‌ها در اسرع وقت تشخیص داده شوند. مراقب تغییرات در چرخه ماهانه خود باشید. علائم غیرعادی قاعدگی را یادداشت کنید، به خصوص علائمی که بیش از چند دوره ادامه دارند.

تشخیص کیست تخمدان

کیست روی تخمدان را می‌توان در طول معاینه لگن یا در آزمایش تصویربرداری سونوگرافی لگن شناسایی کرد. بسته به اندازه کیست و پر شدن آن از مایع یا جامد، پزشک احتمالاً آزمایشاتی را برای تعیین نوع آن و اینکه آیا به درمان نیاز دارد یا نه توصیه می‌کند.

آزمایشات احتمالی عبارتند از:

• تست حاملگی؛ یک آزمایش مثبت ممکن است نشان دهد که شما کیست جسم زرد دارید.
• سونوگرافی لگن: امواج صوتی با فرکانس بالا این امکان را فراهم می‌کند که تصویری از رحم و تخمدان‌ها روی یک صفحه ویدیویی تشکیل شود. از این تصویر برای تایید وجود کیست، دیدن محل آن و تعیین اینکه آیا کیست جامد است یا پر از مایع استفاده می‌شود.

• لاپاراسکوپی

یک ابزار باریک و دارای لامپ (لاپاراسکوپ) از طریق یک برش کوچک به شکم وارد می‌شود. با استفاده از لاپاراسکوپ، پزشک می‌تواند تخمدان و هر کیستی را ببیند. در صورت یافتن کیست، درمان معمولاً طی همان روش انجام می‌شود. این یک روش جراحی است که نیاز به بیهوشی دارد.

• آزمایشات سطح خونی نشانگر تومور

طی این آزمایشات پروتئینی به نام آنتی‌ژن سرطانی که اغلب در سرطان تخمدان افزایش می‌یابد، بررسی می‌شود. اگر کیست جامد به نظر می‌رسد و شما در معرض خطر بالای سرطان تخمدان هستید، ممکن است پزشک آزمایش آنتی‌ژن سرطانی 125 (CA 125) یا سایر آزمایشات خون را تجویز کند. سطح CA 125 همچنین می‌تواند در شرایط غیرسرطانی مانند آندومتریوز و بیماری التهابی لگن افزایش یابد.

گاهی اوقات، انواع کمتر رایج کیست‌ها ایجاد می‌شود که پزشک طول معاینه لگن آن را پیدا می‌کند. کیست‌های جامد تخمدان که بعد از یائسگی ایجاد می‌شوند ممکن است سرطانی (بدخیم) باشند. به همین دلیل انجام معاینات منظم لگن مهم است.

درمان کیست تخمدان

در بیشتر موارد کیست تخمدان در عرض چند ماه بدون نیاز به درمان ناپدید می‌شود. اینکه آیا درمان مورد نیاز است یا خیر بستگی به موارد زیر دارد:

• اندازه و ظاهر کیست
• وجود یا عدم وجود علائم
• یائسه بودن؛ اگر فرد یائسه باشد، خطر ابتلا به سرطان تخمدان کمی بیشتر است

پیگیری و انتظار

در بیشتر موارد، روش “پیگیری و انتظار” که روش درمان کیست تخمدان بدون دارو است، توصیه می‌شود. این بدان معناست که فرد درمان فوری دریافت نخواهد کرد، اما ممکن است چند هفته یا چند ماه بعد برای بررسی اینکه آیا کیست از بین رفته است یا خیر، سونوگرافی انجام دهد. اگر فردی در دوران یائسگی بود، ممکن است به او توصیه شود که هر ۴ ماه یک بار به مدت یک سال، سونوگرافی و آزمایش خون انجام دهد، زیرا خطر ابتلا به سرطان تخمدان در این افراد کمی بیشتر خواهد بود. اگر بررسی‌ها نشان دهند که کیست ناپدید شده است، معمولاً آزمایشات و درمان بیشتری لازم نیست. اگر کیست هنوز وجود داشته باشد، ممکن است جراحی توصیه شود.

عمل جراحی

کیست‌های بزرگ یا پایدار تخمدان یا کیست‌هایی که علائم ایجاد می‌کنند معمولاً باید با جراحی برداشته شوند. همچنین در صورت وجود نگرانی در مورد سرطانی بودن یا بدخیمی کیست، معمولاً جراحی توصیه می‌شود. ۲ نوع جراحی برای برداشتن کیست تخمدان وجود دارد که عبارتند از لاپاراسکوپی و لاپاراتومی. اینها معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

لاپاراسکوپی

اکثر کیست‌ها را می‌توان با استفاده از لاپاراسکوپی برداشت. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، لاپاراسکوپی یک نوع جراحی است که در آن بریدگی‌های کوچکی در شکم ایجاد می‌شود و گاز به داخل لگن دمیده می‌شود تا جراح به تخمدان‌ها و ضمائم آن دسترسی پیدا کند. یک لاپاروسکوپ (میکروسکوپ کوچک لوله‌ای شکل با یک منبع نور در انتهای آن) به شکم وارد می‌شود تا جراح بتواند اندام‌های داخلی را ببیند. سپس جراح کیست را از طریق بریدگی‌های کوچک روی پوست برمی‌دارد. پس از برداشتن کیست، بریدگی‌ها با استفاده از بخیه‌های قابل تجزیه بسته می‌شوند. لاپاراسکوپی اغلب نسبت به لاپاراتومی ارجح است زیرا درد کمتری ایجاد می‌کند و زمان بهبودی سریع‌تری دارد. اکثر مردم می‌توانند در همان روز یا روز بعد از جراحی به خانه بروند.

لاپاراتومی

اگر اندازه کیست بزرگ بوده یا احتمال سرطانی بودن آن وجود داشته باشد، ممکن است لاپاراتومی توصیه شود. در طول عمل لاپاراتومی، یک برش منفرد و بزرگتر در شکم ایجاد می‌شود تا جراح دسترسی بهتری به کیست داشته باشد. ممکن است کل کیست و تخمدان برداشته شده و به آزمایشگاه فرستاده شود تا سرطانی بودن آن بررسی شود. برای بستن برش از بخیه استفاده می‌‌شود. ممکن است لازم باشد بیمار تا چند روز بعد از عمل در بیمارستان بماند.

بعد از جراحی

مدت زمان بهبودی پس از جراحی برای هر فردی متفاوت است. پس از برداشتن کیست تخمدان، در شکم خود احساس درد خواهید کرد، اگرچه این درد در عرض چند روز بهبود می‌یابد. پس از لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی، ممکن است ۱۲هفته طول بکشد تا بتوانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. اگر کیست برای آزمایش فرستاده شود، نتایج باید طی چند هفته برگردد و پزشک با شما درمورد اینکه آیا به درمان بیشتری نیاز دارید یا خیر صحبت خواهد کرد. در صورت مشاهده علائم زیر در دوران نقاهت با پزشک خود تماس بگیرید، چرا که این علائم ممکن است نشان‌دهنده عفونت باشد:

• خونریزی شدید
• درد شدید یا تورم شکم
• درجه حرارت بالا
• ترشحات تیره یا بدبوی واژن

رژیم غذایی و کیست تخمدان

در صورت ابتلا به کیست تخمدان باید غذاهای غنی از کربوهیدرات، غذاهای ناسالم، غذاهای سمی و اسیدی را از رژیم غذایی حذف کرد. زیرا این مواد باعث عدم تعادل هورمونی و تضعیف سیستم ایمنی می‌شوند.

جمع‌ بندی

کیست تخمدانی شایع است و در اغلب موارد علامتی ندارد. اکثر کیست‌ها بدون درمان دارویی توسط متخصص زنان در عرض چند ماه از بین می‌روند. درمان سنتی یا درمان گیاهی کیست تخمدان، اعتبار علمی ندارد. گاهی اوقات کیست تخمدان می‌تواند پیچ‌خورده یا پاره شود. این دو، از عوارض جدی کیست تخمدان هستند. کیست تخمدان با تصویربرداری‌های مختلف از جمله سونوگرافی کیست تخمدان، قابل شناسایی و تشخیص است. اندازه کیست تخمدانی و علائم همراه با آن به انتخاب روش درمانی کمک می‌کند. از جمله روش‌های درمانی، پیگیری بدون مداخله، لاپاروسکوپی و لاپاروتومی است. هرچه اندازه کیست بزرگ‌تر باشد احتمال بروز عوارض جدی بیشتر است.